10.II.2008
ءماريانىڭ اناسى, مەنىڭ ەنەم مازكۋرا بيىل توقسان ەكىدە. بىلتىرعا دەيىن ءوز اياعىمەن جۇرگەن كىسى ەدى, جامباسىن سىندىرىپ, وتكەن جىلدىڭ قاراشا ايىنان بەرى توسەك تارتىپ جاتىپ قالدى. كارىپ بولدى.
ەنەمىز مەنىڭ قولىما, ۇمىتپاسام, تۇڭعىشىمىز عايني تۋعان 1961 جىلى كەلدى. اتىراۋدان كەلدى, جەتەگىندە 7 جاسار اسقار دەگەن ۇلى بار. سودان بەرى قيىندىقتى دا, جوقشىلىقتى دا, جاقسىلىقتى دا بىرگە كورىپ كەلەمىز. ءۇيسىز, كۇيسىز دە جۇردىك. بارىنە دە شىدادىق. ول كەزدە پاتەر جالدايمىز. ءۇيى باردىڭ ءبارى ورىس. سولار بالا-شاعاسى بارلاردى ۇيىنە جولاتپاي يت قوسقانداي قۋشى ەدى. الماتىنىڭ ءبىز كەزبەگەن كوشەسى, ساندالماعان بۇرىشى قالمايتىن. قازاقتىڭ جاستارى تۇگىلى, جاسامىستارىنىڭ دا كوبى ءۇيسىز ەدى ول كەزدە. ءولىپ-تالىپ ءجۇرىپ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ جاتاقحاناسىنىڭ ءبىر بولمەسىنە قولىمىز جەتتى. پەيىشتىڭ تورىنە شىققانداي بولدىق. بۇرىن بىرەۋدىڭ پاتەرىندە تۇرعاندا ىشىمىزدەن تىنىپ, اياعىمىزدىڭ ۇشىمەن ءجۇرۋشى ەك, ەندى, قۇدايعا شۇكىر, ەركىن جۇرەتىن بولدىق. سونداعىمىز ءبىر-اق بولمە. ءبىر توسەك, ءبىر شيفونەرىمىز بار. توسەكتە ەنەم, قاسىندا عايني جاتادى; جەردە ءبىز ءماريا ەكەۋمىز كىشكەنتاي ءاليانى ورتامىزعا الىپ جاتامىز. اسقار توسەكتىڭ استىنا جاتادى.
بىزدە دە جۇرت قاتارلى پاتەر بولار ما ەكەن دەپ ارماندايتىنبىز. كەيىن, قۇدايعا شۇكىر, ارمانىمىز ورىندالدى – پاتەرلى دە, دارەجەلى دە بولدىق.
قينالىپ, قىسىلىپ, قىمتىرىلىپ جۇرگەننىڭ وزىندە دە مەن ەنەمە ءبىر اۋىز ءسوز ايتىپ كورگەن جان ەمەسپىن. قىزدارىم «ءداۋ ماما» دەيدى, ءبىز «ءداۋ» دەيتىنبىز. جانى جايساڭ, قولى اشىق, سوزگە شەشەن, ەلگەزەك كىسى.
ءداۋ بۇگىندە استانادا, اسقاردىڭ قولىندا. جاسى كەلدى, جامباسىن سىندىرىپ الدى, توسەك تارتىپ جاتىر.
كەشە مەن بارعانىمدا, ماعان شاعىنىپ جىلادى:
– اللانىڭ قاي كۇنى الاتىنىن قايدام, ءوستىپ قور بوپ قالدىم, ساعان ريزامىن, ەلۋ جىل باقتىڭ, ءبىر سوزگە كەلگەن ەمەسسىڭ, امان بول, وسىلاي جارقىراپ جۇرە بەر, – دەپ باتاسىن بەردى. قابىل بولسىن!
بۇكىل اۋلەت, توڭىرەگىمىزدەگى اعايىن-تۋعان ءبىزدىڭ قولىمىزعا قارايدى. ەشتەڭەمىزدى ايانىپ قالعانىمىز جوق, قولدان كەلگەنشە جاقىن-جۋىققا قارايلاسىپ كەلەمىز.
ءسويتىپ, شۇكىر, بىرەۋدەن ىلگەرى, بىرەۋدەن كەيىن تىرشىلىك ەتىپ ءجۇرمىز.
14.II.2008
موڭعول اكادەمياسى ارحەولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى د.تسەۆەەندورجدى قابىلدادىم. ونىمەن زەينوللا ساماشەۆ, ءناپىل بازىلجان بىرگە كەلدى.
مەن بىلتىر باسشىلاردىڭ الدىندا موڭعولياداعى وردابالىقتى قازۋ جۇمىسىنا اقشا ءبولۋدى, ءسويتىپ, «مادەني مۇرا» جوباسى اياسىندا تۇرىك قاعاناتىنىڭ استاناسىن قازۋ جۇمىسىنا كىرىسۋىمىز كەرەك ەكەنىن ماسەلە ەتىپ قويعان ەدىم. ءبىزدىڭ تاراپىمىزدان بۇل جۇمىسقا ساماشەۆتى قاتىستىرۋدى ۇسىندىم.
بىلتىر 5 ملن تەڭگە ءبولىنىپ, ساماشەۆ بارلاۋ جاساپ كەلدى. وندا قازبا جۇمىسىنا بىزدەن بۇرىن نەمىس ارحەولوگتارى كىرىسىپ كەتكەن ەدى.
وردابالىق – ۇلكەن قالا, ءبىزدىڭ بۇرىنعى استانامىز.
موڭعوليا ارحەولوگيا ينستيتۋتىنىڭ قولىندا كوپ بيلىك بار. قازبا جۇمىسىنا ليتسەنزيا بەرەتىن دە سولار. سوندىقتان, سول ينستيتۋتتىڭ ديرەكتورى د.تسەۆەەندورجدى شاقىرعان ەدىم. بۇگىن كەلدى. كەزدەستىك. اڭگىمەلەستىك. تالقىلادىق. كەلىستىك. تۇسىنىستىك. ناتيجەسىندە تسەۆەەندورج ءبىزدىڭ عالىمداردىڭ قازبا جۇمىسىن جۇرگىزۋىنە كەڭ جول اشاتىن بولدى.
بۇل, تۇپتەپ كەلگەندە, قازاق مەملەكەتتىلىگى تاريحىنىڭ باستاۋلارىنىڭ كوزىن اشۋعا كوپ سەپتىگىن تيگىزەتىن يگىلىكتى ءىس بولماقشى. ەندى وسىعان «مادەني مۇرا» تاراپىنان قوماقتى قارجى ءبولۋدى ويلاستىرۋىم كەرەك. ءسويتىپ, ءبىز بايىرعى بايتاق تاريحىمىزدىڭ كوزىن اشا بەرۋىمىز كەرەك.
تۇستەن كەيىن «ۆەستي» كانالىنان رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ پرەسس-كونفەرەنتسياسى ءوتتى. رەپورتاج تىكەلەي بەرىلدى. 1364 جۋرناليست قاتىستى. بۇل ءپۋتيننىڭ 7 رەت جانە پرەزيدەنت رەتىندە سوڭعى كەزدەسۋى ەدى. تالانتتى, دارىندى, ەرەكشە جاراتىلعان كىسى عوي, اڭگىمە وتكىر, اشىق بولدى. سۇراقتاردىڭ بارىنە دە ءدال, ناقتى, قايمىقپاي, باتىل جاۋاپ بەردى. «پرەزيدەنت بولعان جەتى جىلدا ەلىمە, حالقىما قۇلشا جۇمىس ىستەدىم. ونىڭ ءبارىن ەل كورىپ وتىر» دەدى سوزىندە. اقش-تىڭ, وبسە-ءنىڭ, وزگە دە باتىس ەلدەرىنىڭ اتىنا باتىل سىندار ايتتى. دەموكراتيا بازار ەمەس, حالىق بيلىگى, تاۋەلسىزدىك, ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى سۇيەكتەن وتەتىن سوزدەر ايتتى. ەلىنىڭ شىن مانىندەگى ليدەرى, پاتريو-تى ەكەنىن دالەلدەدى. بيلىكتى 4 جىلعا مەدۆەدەۆكە بەرىپ, ءوزى ۇكىمەتتى باسقارىپ, ءتورت جىلدان سوڭ ەكەۋى ورىن الماساتىن سىڭايلى. اڭگىمەنىڭ توركىنى وسىعان سايادى.
مەدۆەدەۆ پەن ءپۋتيننىڭ ادالدىعى ومىردە دالەلدەنەدى-اۋ دەگەن ويعا كەلدىم.
15.II.2008
ايشا عالىمباەۆانىڭ سۋرەت كورمەسىن اشتىق. بۇگىندە 90 جاسقا تولىپ وتىرعان حالىق سۋرەتشىسىنىڭ ايەلدەر بەينەسىن سومداۋدا, قازاق كيىم ۇلگىلەرىن بەينەلەۋدە ورنى ەرەكشە. ەل جاقسى جينالدى.
16-19.II.2008
وتكەن جىلى 40 ميللياردتان استام بيۋدجەت قارجىسى يگەرىلمەي قالدى دەگەندى گازەتتەن وقىدىم. ەندى استانانىڭ ون جىلدىعىنا ازىرلىك باستالدى. باياعىداي كورىنگەن ءانشىنى شاقىرىپ, حالىقتىڭ اقشاسى شەتەلدىكتەردىڭ قالتاسىندا كەتپەسە بولعانى. جالپى, 10 جىل – ايتۋلى مەرەكە ەمەس, قالىپتاسۋ جىلدارى. كەيىن استانانىڭ 100, 500, 1000 جىلدىعىن دۇرىلدەتىپ تويلاپ جاتسىن ۇرپاعىمىز. ازىرگە ءبىز كورپەمىزگە قاراي كوسىلسەك بولادى.
ءىشىپ-جەپ كەتەدى, ءبارى دە ۇمىتىلادى. سول قاراجاتتى ءۇيسىز, كۇيسىزدەرگە جاعداي جاساسا ءجون بولار ەدى.
ءبىز بولساق, پرەزيدەنتتىك مادەنيەت ورتالىعىندا قازىرگى قازاقستان تاريحىنىڭ مۇراجايىن جاسايىق دەپ بيلىكتەن قول جايىپ اقشا سۇراعانىمىزعا ەكى جىل بولدى. بىراق ورتالىقتىڭ كۇن كورىسىنەن ارتىلاتىن الاقانىمىزعا سوقىر تيىن تۇسپەي وتىر. قازاقستان مەملەكەتتىگىنىڭ سان عاسىرلىق بايىرعى تاريحى بار دەپ ايتامىز عوي, بىراق قازاق دالاسىندا ىلگەرىدە داۋرەن سۇرگەن ەلدەردىڭ قۇرامىندا قازاق رۋلارى بولعانىمەن, ولاردى قازاق مەملەكەتى ەدى دەپ ەشكىم ايتا المايدى. ونىڭ ۇستىنە ولاردىڭ كوبى مەملەكەت دارەجەسىنە كوتەرىلە العان جوق. بايىرعى قازاق جەرىندە قۇرىلعان ەلدەردە تەك مەملەكەتتىكتىڭ نىشاندارى عانا بولعان ەدى. شەكاراسى, كەدەنى, اسكەرى, اتا زاڭى, تەڭگەسى بولماعان ەل مەملەكەت رەتىندە تانىلمايدى. ءبىزدىڭ دەربەس مەملەكەتتىگىمىزدىڭ تاريحى 1991 جىلدان, قازاقستان اتالىپ, تاۋەلسىزدىك العان كەزدەن باستالادى. ونىڭ وزىندە دە ءبىز تاۋەلسىزدىك دەيتىنىمىزگە ەس جيىپ, ەتەك جاۋىپ 1995 جىلدان بەرگى جەردە جەتە باستادىق. بۇگىندە قازاقستان الەمدىك قاۋىمداستىققا مۇشە بولدى, كوپتەگەن حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ قاتارىنا كىردى, الەم تانىدى, 2010 جىلى وبسە-ءنى باسقارادى.
ەندى وسى قازاقستان تاريحىنىڭ مۋزەيىن جاسايىق دەسەك, قاراجات تاپپاي دال بولىپ وتىرمىز. سوڭعى كۇندەرى, «ءۇمىتسىز – سايتان» دەپ, تاعى دا بيۋدجەتتى انىقتايتىن تۇسقا قۇجاتتارىمىزدى ازىرلەپ, تاعى دا بيلىككە الاقان جايماقشىمىز. بۇدان نە شىعاتىنىن ۋاقىت كورسەتەدى.
28.II.2008
الماتىدان پاريجگە اقتوبە ارقىلى ارنايى رەيسپەن ۇشتىق. ماقسات – ەۋروپا تورىندە ايتىس وتكىزۋ. اقتوبەگە 2 ساعات 40 مينۋت ۇشتىق. وندا ەكى ساعات تۇردىق. پاريجگە 5.30 ساعات ۇشىپ كەلىپ قوندىق. اەروپورتتا ەلشى امانجول جانقۇليەۆ, وزگە ديپلوماتتار, سونداعى قازاق دياسپوراسى وكىلدەرى قارسى الدى. مەنىڭ قىزىم ايىم دا كەلىپ قارسى الدى. ايىم الىشەر ەكەۋمىزدى كورگەندە جۇرەگى جارىلارداي قۋاندى.
ءپاريجدىڭ قاق تورىندە تريۋمفالنايا اركانىڭ ءدال تۇبىندەگى وش دەيتىن كوشەدە ورنالاسقان «Royal Monceau» دەيتىن بەس جۇلدىزدى مەيمانحاناعا جايعاستىق. الىشەر ەكەۋمىز ءبىر نومىردە تۇردىق. كەتكەنشە ايىم جانىمىزدا بولدى.
01.III.2008
ايتىس ءوتتى. اراسىندا ءان ايتىلدى, كۇي تارتىلدى. ايتىستى ەۋروپانىڭ ونشاقتى ەلىنەن قانداستارىمىز كەلىپ, تاماشالادى.
(جالعاسى)
