مەزامبەك كەنجەباەۆ, استانا قالاسى پيك قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى: تۇرعىن ءۇي كۇتىمىنە تۇرعىنداردىڭ وزدەرى جاۋاپتى

بەيسەنبى كۇنى استانا قالاسى پيك قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى مەزامبەك كەنجەباەۆ قالا تۇرعىندارىمەن تىكەلەي بايلانىسقا شىقتى. جەكەمەنشىك پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرىنىڭ ماسەلەسiنە قاتىستى وقىرمانداردى مازالاعان سۇراقتار از بولعان جوق. اسىرەسە, ولار وزدەرى تۇراتىن بيىك ۇيلەردiڭ قوسىمشا جۇمىستارىنا كiمنىڭ جاۋاپتى ەكەنىن, توراعانى كىم سايلاي­تىنى, اقشانى نە ءۇشىن تولەيتىندىكتەرى جونىندە تەرەڭىرەك بىلگىسى كەلەدى ەكەن.

– اللو, سالەمەتسىز-دەر مە؟ مەزام­بەك قابىلبايۇلى, ايتىڭىزشى, پيك باسشى­لارى بىزدەن ءۇيدى جوندەۋگە نە ءۇشىن اقشا جينايدى؟ بۇل ماقساتتا اكىمدىكتەن قاراجات بولىنبەي مە؟

– ءسىزدىڭ پاتەرىڭىز جەكە-شەلەندىرىلگەن بە؟

– ءيا.

– ءسىز تۇراتىن ۇيدەگى بارلىق پاتەر جەكەشەلەندىرىلگەن. سوندىقتان ولار اركىمنىڭ جەكەمەنشىگى بولىپ تابىلادى. دەمەك, سول ءۇيدىڭ جاعدايىنا مەنشىك يەلەرى جاۋاپ بەرەدى.

– قايىرلى كۇن! مەن – التىناي قارابەكقىزى, سىزدەن مى­نانى سۇراعىم كەلەدى: ءۇي الاڭىنداعى ەلەكتر سىمدا­رىن نەگە قيىپ كەتەدى. جال­پى, وسى جىلۋ مەن جارىققا اقشا تولەمەگەنى ءۇشىن ونى اعىتىپ تاستاۋ دۇرىس پا؟

– ارينە, دۇرىس ەمەس. التى­ناي, نەگىزى مۇنداي ماسەلە تەك سوت ارقىلى عانا شەشىلەدى. دە­گەنمەن, كەز كەلگەن تولەمنىڭ ۋاقىتىلى جۇزەگە اسىرىلىپ تۇرعانى جاقسى عوي. ماسەلەن, كوممۋنالدىق تولەمدەر ۋاقىتىلى تولەنiپ تۇرسا, اياق استىنان بۇزىلعان نە­مەسە بۇلiنگەن قۇبىرلاردى قالپىنا كەلتiرۋ جۇمىستارى جەدەل جونگە كەلەتiنىن ەستەن شىعارماعاندارىڭىز ابزال. سونداي-اق, قالا تۇرعىندارى تازالىققا كوڭiل بولسە ەكەن. ءوزiڭىز تۇراتىن ءۇيدiڭ ءدالiزi, اۋلاسى, جالپى اينالاسى تازا بولسا, ءوزiڭىزدiڭ دە, كەلگەن قوناعىڭىزدىڭ دا كوڭiلi كوتەرىلىپ قالادى ەمەس پە؟ ءسىز تۇراتىن ءۇي دە, اۋلا دا تۇرعىنداردىڭ يەلiگiندە بولعاندىقتان, پيك-كە جي­نالاتىن قارجى دا سولاردىڭ يگiلiگiنە جۇمسالۋى كەرەك.

– جەكەمەنشىك پاتەر يەلەرىنىڭ كووپەراتيۆى تۇرعىندارمەن كەلىسىم-شارتقا وتىرماعان-دىقتان, تولەم بويىنشا ەكەۋارا كەلىسپەۋشىلىكتەردىڭ ورىن الىپ جاتاتىنىن كوزىمىز كورىپ ءجۇر. ايتى-ڭىزشى, ولار نەگە ءوزارا كەلىسىم-شارت جاساسپايدى؟

– جەكەمەنشىك پاتەر يەلەرىنىڭ كووپەراتيۆى – بۇل قوعامدىق, كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىم. مۇندا تۇرعىن-داردىڭ قاتىسۋىمەن جينالىس وتكىزىلەدى, سوڭعى شەشىم دە سون­دا شىعارىلادى. ال, ءبىرىنشى جينالىستا پيك-ءتىڭ جارعىسى تالقىلانىپ, بەكىتىلۋى كەرەك. ول وسى جەكەمەنشىك پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆىنىڭ زاڭى بولىپ تابىلادى ءارى كىمنىڭ قانداي قۇقى بار ەكەندىگى وسى قۇجاتتا جازىلادى. دەگەنمەن, ءبىزدىڭ ەلىمىزدە «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭ دا بار. 2009 جىلعى 17 شىلدەدە № 188- ءىۇ قاۋلى قابىلدانىپ, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قولدانىستاعى بۇل قۇجاتىنا قوسىمشالار ەنگىزىلدى.

– ءبىز وتباسى­مىزبەن وسىنداعى بەس قاباتتى ۇيدە تۇرىپ جاتىرمىز. ءۇيىمىز ەسكى. توبەمىزدەن وتكەن سۋ پاتەرىمىزدىڭ سيقىن كەتىرىپ, ءوزىمىزدى دە اجەپتاۋىر ابىگەرگە سالىپ قويدى. پيك باسشى­لارىنا بارساق, ولار «اقشا جيناڭدار» دەپ قايتارىپ جىبەرەدى. مەن كىمنىڭ ەسىگىن قاعىپ, قايىر سۇراعانداي الاقان جايامىن. تۇپتەپ كەلگەندە, بۇل جالعىز مەنىڭ پاتەرىمنىڭ عانا ەمەس, تۇتاستاي ءبىز تۇراتىن ءۇيدىڭ توبەسى ەمەس پە؟

– كوپ قاباتتى ءۇيدىڭ توبەسى – كوندومينيۋمنىڭ بولۋگە كەلمەيتىن جالپىعا ورتاق ءبىر بولىگى. ال, وعان وسى ۇيدە تۇرىپ جاتقان تۇرعىنداردىڭ بارلىعى بىردەي جاۋاپتى. سوندىقتان دا سىزدەر وزدەرىڭىز تۇراتىن ءۇيدىڭ توبەسىن بىرلەسىپ جوندەۋگە تيىسسىزدەر. ول ءۇشىن راسىندا دا بىرىگىپ اقشا جيناۋلارىڭىز كەرەك.

دەگەنمەن, بۇگىنگى تاڭدا مۇنداي پروبلەمانى شەشۋدىڭ تاعى ءبىر ءتيىمدى جولى بار. ول تۇرعىن ءۇي كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىن جەتىلدىرۋ ارقىلى شەشىلەدى. بۇگىندە كوپ پيك كۇرمەۋى قيىن ماسەلەلەردى وسىلايشا شەشۋدى ۇيرەنىپ الدى. ءبىر جاعىنان بۇل وتە ءتيىمدى. وسىعان وراي, سىزدەر اي سايىن وزدەرىڭىزدىڭ وتباسىلىق بيۋدجەتىڭىزگە سالماق سالمايتىنداي بەلگىلى ءبىر كولەمدە اقشا اۋدارىپ وتىراسىزدار. تۋىنداعان ماسەلە دە اقىرىنداپ شەشىلە بەرەدى. كەلىسىڭىزشى, وسىنداي ءتاسىل سىزگە دە جاقسى ەمەس پە؟

– ءبىز استاناداعى تورايعىروۆ كوشەسىنىڭ بويىنا ورنالاسقان «رومۋل» تۇرعىن ءۇي كەشەنىنەن پاتەر العان بولاتىن­بىز. ارينە, جاڭا ءۇي, قونىس تويى دەگەندەي, ءبارى دە تا­ماشا عوي. دەگەنمەن, ءبىز بۇل ءۇيدىڭ پايدالانۋعا بەرىلگەن-بەرىلمەگەنىنەن حابارسىزبىز. بىراق, مۇندا قازىر پيك جۇمىس ىستەپ جاتىر. مە­زامبەك قابىلبايۇلى, بۇل جونىندە نە ايتاسىز؟

– اتالمىش تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ قۇرىلىسىن جۇرگىزۋشى كومپانيا وكىلدەرى الدىمەن «كوندومينيۋم­دى» بەكىتۋى كەرەك. ەكىنشىدەن, سىزدەر ءوز ۇيلەرىڭىزدە نەن­دەي جۇمىستاردىڭ ءالى دە بولسا اياقتالماي جاتقانىن بىلۋگە ءتيىسسىز. سودان سوڭ ول كومپانيا ون سەگىز ايدىڭ ىشىندە وسى كەمشىلىكتەردىڭ ءبارىن ورنىنا كەلتىرىپ, جۇمىستى اياعىنا دەيىن ءبىتىرىپ بەرۋى كەرەك. سونداي-اق, ءسىز تۇراتىن ءۇيدىڭ قۇرىلىس جۇمىستارىن جۇرگىزۋشى كوم­پانيا قالامىزداعى بارلىق كوممۋنالدىق قىزمەت ورىن­دارى الدىنداعى قارىزدارىن تۇتاستاي جابۋعا ءتيىس. ايتپەسە, ونى ەرتەڭ ءسىزدىڭ موينىڭىزعا يتەرە سالۋلارى دا ابدەن مۇمكىن. ال, ەڭ باستىسى ءسىز بۇل ءۇي ارەستتە تۇر ما, جوق پا سونى انىقتاپ ءبىلۋىڭىز كەرەك.

– ءوزىمىز تۇراتىن ۇيگە قىزمەت كورسەتەتىن پيك-ءتىڭ جۇمىسىنا كوڭىلىمىز ەش تول­مايدى. باسقالاردى قايدام, ءبىزدىڭ باسشىلار ۇنەمى اناعان دا, مىناعان دا اقشا جيناي بەرەدى جانە ونى نە ءۇشىن جيناپ جاتقاندارىن ءبىراۋىز ءتۇسىندىرۋ دەگەن جوق. ولاردىڭ نە ىستەپ جاتقانى تۋرالى تەكسەرىپ بىلۋگە بولا ما؟

– بۇرىن ەلiمiزدiڭ بارلىق وبلىستارى مەن قالالارىندا تۇرعىن ءۇي قورى جەكە مەن-شiك جانە كوممۋنالدىق مەنشiك تۇرiندە بولدى. ول كەزدە جەكەمەنشiك پاتەرلەر جەكەلەگەن وتباسىنىڭ باسپاناسى بولسا, مەملەكەت قارجىسىنا سالىنعان كوپ قاباتتى بiرنەشە پاتەرلiك تۇرعىن ۇيلەر كوممۋنالدىق مەنشiك بولىپ سانالدى. سوندىقتان دا ونىڭ كۇتiمiن جەرگiلiكتi كوممۋنالدىق-تۇرعىن ءۇي شارۋاشىلىقتارى موينىنا الىپ, قامقورلىق تانىتتى. جانە سول ءۇشiن ءار پاتەر يەسiنەن پاتەراقى الىپ تۇردى. ال, 1995 جىلى جالپى تۇرعىن ءۇي قورى جەكەشەلەنiپ, ءار پاتەر جەكە وتباسىنىڭ مەنشiگiنە اينالدى. ءسويتiپ, بۇل پاتەرلەردi كۇتۋ, پايدالا­نۋ ءار پاتەر يەسiنiڭ ءوز مiندەتi بولىپ قالدى. الايدا, كوپ قاباتتى تۇرعىن ۇيدە اركiم ءوز بەتiنشە ءومiر سۇرە المايدى. ويتكەنى, مۇندا كوپكە ورتاق نارسەلەر بار. ماسەلەن, سۋ مەن جىلۋ قۇبىرلارى, ەلەكتر جانە گاز جەلiلەرi – وسىنىڭ ءبارى بiر ۇيدە تۇراتىن بارلىق وتباسى مۇشەلەرىنە ورتاق دۇنيە. وسىدان كەيiن, ءار ۇيدە پاتەر يەلەرi كووپەراتيۆiن قۇرۋ قاجەتتiلiگi تۋىنداعان بولاتىن. بۇگiندە استانا قالاسىندا 2000-نان استام ۇيگە قىزمەت كورسەتەتiن 264 جەكەمەنشىك پاتەر يەلەرىنىڭ كووپەراتيۆى بار. ولار ءار ءۇيدiڭ تۇرعىندارى وزدەرi سايلاپ, قۇراتىن قوعامدىق قۇرىلىم بولعاندىقتان, ءار پيك-ءتىڭ ءوز جارعىسى, باس-شىلىققا الاتىن ەرەجەلەرi, باسشىسى, ەسەپشiسi, ماماندا­رى, تەكسەرۋ كوميسسياسى بو­لادى. وسى كوميسسيا مۇشەلەرى ارقىلى ءسىزدىڭ ءوتىنىشىڭىزدى قاناعاتتاندىرۋعا بولادى.

نەگىزى, شىنداپ كەلگەندە جەكەمەنشىك پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆىنىڭ كەز كەلگەن مۇشەسى مۇندا نە ءۇشىن اقشا جينالىپ جاتقانى جونىندە, ياعني پيك-ءتىڭ بيۋدجەتى تۋرا­لى بىلۋگە قۇقىلى. دەگەنمەن, مۇنى كەز كەلگەن كووپەرا­تيۆ ەسەپشىسىنىڭ تۇرعىندارعا ءتۇسىندىرىپ جاتقىسى كەلمەيتىنى تاعى بار. ءاربىر تۇرعىن ساعات سايىن كەلىپ ودان وسى جونىندە سۇراي بەرسە, ول قالاي جۇمىس ىستەمەك؟ سوندىقتان, ءبىر-بىرلەرىڭىزگە كەدەرگى كەلتىرمەي, اۋىزبىرشىلىكپەن, ءتۇسىنىسىپ جۇمىس ىستەۋگە تىرىسىڭىزدار. جالپى, قالامىزداعى تۇرعىن ۇيلەردىڭ كۇتىمىنە تەك تۇرعىن-داردىڭ وزدەرى عانا جاۋاپتى ەكەندىكتەرىن ەستەن شىعارماسا ەكەن.

– بىزگە پيك باس­شىسى ۇنامايدى, جالپى ونىڭ جۇمىسى دا, ءجۇرىس-تۇرىسى دا كوڭىلىمىزدەن شىقپايدى. ودان قالاي قۇتىلساق بو­لادى نەمەسە باسقا پيك-كە كوشىپ كەتسەك پە ەكەن؟

– مۇنداي ماسەلە ءبىزدىڭ تاجىريبەمىزدە وتە كوپ كەزدەستى. سوندىقتان ايتا­رىم, مۇنداي جاعدايعا تاپ بولعان كەزدە بەلسەندى توپ مۇشەلەرى شىعىپ, پيك توراعاسىنىڭ جۇمىسىنا قاناعاتتانبايتىندىقتارى جونىندە جالپى جينالىستا ماسەلە كوتەرۋى كەرەك. بۇل جونىندە پيك-ءتىڭ توراعاسى مەن باسقارما مۇشەلەرى تەگىس حاباردار بولعانى ءجون جانە ولار تەگىس جينالىسقا شاقىرىلۋى كەرەك.

سونىمەن بىرگە جينالىستى وتكىزگەنگە دەيىن ون كۇن بۇرىن تۇرعىنداردى قۇلاقتاندىرۋ قاجەت. ال, جينالىسقا وسى پيك-كە قارايتىن بارلىق تۇرعىنداردىڭ ۇشتەن ەكى بولىگى قاتىسۋى كەرەك. ولاي بولماعان جاعدايدا جينا­لىس كەيىنگە قالدىرىلادى دا, ەكىنشى رەت قايتا شاقىرىلادى. وسى كەزدە بارلىق پاتەرلەردى ارالاپ, ولاردىڭ بۇل ماسەلەگە كوزقاراسى تۋرالى انىقتاپ ءبىلىپ الۋىڭىز كەرەك. ەكىنشى جالپى جينالىستا حالىق اراسىندا جۇرگىزىلگەن وسى ساۋالنامانىڭ قورىتىندىسى شىعارىلىپ, تۇرعىنداردىڭ پىكىرى تىڭدالادى. اتالمىش ماسەلە كوپشىلىكتىڭ داۋىسى­مەن شەشىلەدى.

كەيدە بiر ءۇيدiڭ تۇرعىندارى جينالىپ, كەلەسi ۇيدەگi پيك بەكiتكەن باعانىڭ ارزاندىعىن ايتىپ, شاعىم ءبىلدىرىپ جاتادى. وسى رەتتە مەملەكەتتىڭ باعاعا ارالاسپايتىنىن ايتقىم كەلەدى. ونى وزدەرi تاڭداپ, سايلاعان پيك تۇرعىندارمەن اقىلداسا وتىرىپ بەكiتەدi. ال, ءبىزدىڭ قاۋىمداستىق ونى قاداعالاپ وتىرادى. جينالعان قارجىنىڭ بەلگiلەنگەن پاي­ىزى سول ءۇيدiڭ قاجەتتiلiگiن وتەۋگە جۇمسالۋى كەرەك.

گۇلبارشىن وكەشقىزى