ەلىمىز ءومىر ستاندارتتارى جوعارى الەۋمەتتىك مەملەكەت قۇرۋدى كوزدەيدى. بۇنى ەلباسىنىڭ حالىققا ارناعان جولداۋلارىنان بايقاۋعا بولادى. ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ساياساتىنىڭ نەگىزگى باسىمدىعى, ول – حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋ مەن دەڭگەيىن ءوسىرۋ ماسەلەسى. 2005 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ «ءمىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ تۋرالى» زاڭعا سايكەس مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسى ەنگىزىلدى. بۇل جۇيە جۇمىس ىستەيتىن حالىقتىڭ مۇددەلەرىن قورعاپ, الەۋمەتتىك ءتاۋەكەلگە ۇشىراعان جاعدايدا جوعالتقان تابىسىنىڭ بەلگىلى ءبىر مولشەرىن تاعايىنداۋدى كوزدەيدى. بارلىق جۇمىس ىستەيتىن جاندار مەن ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتىعاندار مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرىلۋعا جاتادى. تەك زەينەتاقى تولەمىن الاتىندار مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ قاتىسۋشىسى بولىپ سانالمايدى ءارى ولار ءۇشىن الەۋمەتتىك اۋدارىمدار تولەنبەيدى. زاڭعا سايكەس جۇمىس بەرۋشىلەر جانە ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتىعان تۇلعالار مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورىنا الەۋمەتتىك اۋدارىمداردى تولەۋشىلەر بولىپ تابىلادى. قازىرگى ۋاقىتتا جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن تولەيتىن الەۋمەتتىك اۋدارىمدارىنىڭ ءمولشەرلەمەسى قىزمەتكەردىڭ اي سايىنعى تابىسىنىڭ 5 پايىزىن قۇرايدى. بۇل رەتتە, الەۋمەتتىك اۋدارىمدار تولەنەتىن تابىستىڭ ەڭ جوعارعى جانە ەڭ تومەنگى شەگى بەلگىلەنگەن. الەۋمەتتىك اۋدارىمداردىڭ ەڭ ءتومەنگى مولشەرى ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىنىڭ 5 پايىزىنان كەم بولماۋى كەرەك, ال ەڭ جوعارعى مولشەرى ەڭ تومەنگى جالاقىنىڭ 10 ەسەلەنگەن ءمولشەرىنىڭ 5 پايىزىنان اسپاۋى كەرەك. بۇل اۋدارىمدار زەينەتاقى جارنالارى سياقتى جۇمىسشىنىڭ تابىسىنان ۇستالىنبايدى, كەرىسىنشە, جۇمىس بەرۋشىنىڭ ەسەبىنەن تولەنەدى جانە ونىڭ جۇمىسكەردىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى بولىپ تابىلادى.
2014 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ەڭ تومەنگى جالاقى 19 966 تەڭگەنى قۇراعاندىقتان, اي سايىنعى الەۋمەتتىك اۋدارىمداردىڭ ەڭ تومەنگى مولشەرى 998,3 تەڭگەگە, ال جوعارعى مولشەرى 9 983 تەڭگەگە تەڭ. جالاقىنىڭ ەڭ تومەنگى ءمولشەرىنىڭ جىل سايىن وزگەرىپ وتىرۋىنا بايلانىستى, الەۋمەتتىك اۋدارىمداردىڭ تومەنگى جانە جوعارعى مولشەرى دە وزگەرىپ تۇرادى. جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ الەۋمەتتىك اۋدارىمداردى دەر كەزىندە تولەپ وتىرۋى جۇمىسكەردىڭ زاڭنامامەن كوزدەلگەن الەۋمەتتىك تاۋەكەلدەر تۋعان جاعدايدا قوردان الەۋمەتتىك تولەمدەردى الۋىن قامتاماسىز ەتەدى. اتاپ ايتار بولساق, قوردان 2005 جىلدان باستاپ – ەڭبەك ەتۋ قابىلەتىنەن ايىرىلۋى بويىنشا, اسىراۋشىسىنان ايىرىلۋى جانە جۇمىسىنان ايىرىلۋى بويىنشا, ال 2008 جىلدان باستاپ قوسىمشا – جۇكتىلىگى جانە بوسانۋى, جاڭا تۋعان بالانى اسىراپ الۋىنا جانە بالا ءبىر جاسقا تولعانعا دەيىنگى ونىڭ كۇتىمىنە بايلانىستى تابىسىنان ايىرىلۋى جاعدايلارىنا الەۋمەتتىك تولەمدەر تولەنەدى.
ەڭبەك ەتۋ قابىلەتىنەن ايىرىلۋ جاعدايىنا تولەنەتىن الەۋمەتتىك تولەم ەڭبەك ەتۋ قابىلەتىنەن ايىرىلعان نەمەسە مۇگەدەك بولعان كەزەڭگە تولەنەدى, بىراق الۋشىعا زەينەتاقى تاعايىندالعان كۇننەن باستاپ توقتايدى. ال اسىراۋشىسىنان ايىرىلۋى جاعدايىنا تولەنەتىن الەۋمەتتىك تولەم – مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسى قاتىسۋشىسىنىڭ اسىراۋىندا بولعان بالا كامەلەتتىك جاسقا تولعانعا نەمەسە جوعارى وقۋ ورنىنىڭ كۇندىزگى بولىمىندە وقىعان جاعدايدا 23 جاسقا دەيىن تولەنەدى. بۇل تولەمدەردىڭ مولشەرىنە جۇمىسكەردىڭ سوڭعى 24 ايداعى الەۋمەتتىك اۋدارىمدار تولەنگەن ورتاشا ايلىق تابىسى, ەڭبەك ەتۋ قابىلەتىنەن ايىرىلۋ دارەجەسى مەن اسىراۋىنداعىلار سانى اسەر ەتەدى. تاعايىندالعان ۇزاق مەرزىمدى الەۋمەتتىك تولەمدەردىڭ ساتىپ الۋ قابىلەتىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا قر ۇكىمەتىنىڭ شەشىمى نەگىزىندە جىل سايىن ايتىلىپ وتىرعان الەۋمەتتىك تولەمدەر ءوسىپ وتىرادى. ماسەلەن, 2013 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ارتتىرۋ ءمولشەرى 16 پايىزدى قۇرادى. ال 2014 جىلى بۇل تولەمدەردىڭ مولشەرى 2 رەت, ياعني 1-قاڭتاردان باستاپ 7 پايىزعا, 1-ساۋىردەن باستاپ 4,59 پايىزعا ارتتىرىلدى.
جۇمىسىنان ايىرىلۋى جاعدايىنا تاعايىندالاتىن الەۋمەتتىك تولەمنىڭ مولشەرى جۇمىسسىز رەتىندە تىركەلگەن كۇنگە دەيىنگى 24 اي ىشىندە قورعا تۇسكەن اي سايىنعى الەۋمەتتىك اۋدارىمداردىڭ سوماسى مەن مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسىنە قاتىسۋ ءوتىلى 6 ايدان كەم بولماۋىنا بايلانىستى بولادى. جۇمىسىنان ايىرىلۋ سەبەپتەرىنە قاراماستان تەز ارادا جۇمىسسىز رەتىندە تىركەلۋى تاعايىندالاتىن الەۋمەتتىك تولەمنىڭ مولشەرىنە اسەر ەتەدى.
جۇكتىلىگىنە جانە بوسانۋىنا, جاڭا تۋعان بالانى (بالالاردى) اسىراپ الۋىنا بايلانىستى ءبىر رەتتىك الەۋمەتتىك تولەم جۇكتىلىگى جانە بوسانۋى بويىنشا ۋاقىتشا ەڭبەككە جارامسىزدىق پاراعىنىڭ نەگىزىندە بوسانعانعا دەيىن 70 كۇنگە جانە بوسانعاننان كەيىن 56 كۇنگە (اۋىر بوسانعان جاعدايدا 70 كۇنگە) بەرىلەتىن الەۋمەتتىك دەمالىستىڭ بارلىق كەزەڭىنە تاعايىندالادى. ونىڭ مولشەرى ايەلدىڭ سوڭعى 12 اي ىشىندە الەۋمەتتىك اۋدارىمدار تولەنگەن ورتاشا ايلىق تابىسى مەن بەرىلگەن ۋاقىتشا ەڭبەككە جارامسىزدىق پاراعىنىڭ جالپى كۇندەر سانىنا بايلانىستى انىقتالادى.
ءبىر جاسقا دەيىنگى بالا كۇتىمى ءۇشىن تولەنەتىن اي سايىنعى الەۋمەتتىك تولەم بالا تۋىلعان كۇنگە دەيىنگى سوڭعى 24 اي ىشىندە جۇمىس بەرۋشىمەن قورعا تولەنگەن الەۋمەتتىك اۋدارىمدار نەگىزىندە انىقتالاتىن ورتاشا ايلىق تابىستىڭ 40 پايىزى ءمولشەرىندە تاعايىندالادى. الايدا, اتالعان تولەمنىڭ بەلگىلەنگەن ەڭ جوعارعى جانە ەڭ كىشى مولشەرى قاراستىرىلعان.
زاڭعا سايكەس قوردان تولەنەتىن ەڭبەك ەتۋ قابىلەتىنەن ايىرىلۋ, جۇمىسىنان ايىرىلۋ جاعدايلارىنا جانە انا مەن بالانى قولداۋعا تولەنەتىن الەۋمەتتىك تولەمدەردەن مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارى ۇستالىنىپ, بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنا اۋدارىلادى.
قوردان الەۋمەتتىك تولەمدەر تاعايىنداۋ ءۇشىن مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ قاتىسۋشىسى نەمەسە اسىراۋشىسىنان ايىرىلعان تۇلعالار تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا زەينەتاقى تولەۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك ورتالىقتىڭ بولىمشەسىنە ءوتىنىش ءبىلدىرۋى كەرەك.
2005 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ 2014 جىلدىڭ ءى جارتىجىلدىعى ارالىعىندا قوردان تولەنگەن الەۋمەتتىك تولەمدەردىڭ جالپى سوماسى 424,2 ملرد تەڭگەنى قۇرادى, ونىڭ ىشىندە 388,2 ملرد تەڭگە نەمەسە 92 پايىزى انا مەن بالانى قورعاۋعا جۇمسالدى. قوردىڭ قۇرىلعان كەزىنەن وسى ۋاقىتقا دەيىن اتقارعان جۇمىستارى مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ قوعام ومىرىندەگى ماڭىزدىلىعى مەن ءتيىمدىلىگىن دالەلدەپ كەلەدى.
قازاقستانداعى مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ سالاسى تۋرالى تولىق اقپاراتتى www.gfss.kz سايتىنان الۋعا بولادى.
رۇستەم حامزين,
«مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورى» اق پرەزيدەنتى
