جاقىندا كەڭەس الۋعا قاراكوز ەسىمدى قىز كەلدى. ول نيۋ-يورك قالاسىندا جوعارى ءبىلىم الىپ, ۋنيۆەرسيتەتتى اياقتاعاننان كەيىن سونداعى ءىرى كومپانيانىڭ بىرىنە قىزمەتكە تۇرادى. جالاقىسى دا قوماقتى. قىزمەتى بار, تۇرمىسى دا جاقسى. بىراق, قاراكوز سوعان قاراماستان, ءوزىنىڭ بويىن ءبىر مازاسىزدىق بيلەپ العانىن ايتادى.
– وقۋدى بىتىرگەن سوڭ ەلگە كەلىپ جۇمىس ىستەۋگە بولمادى ما؟ –دەپ سۇرادىم.
– اقش-قا بارماي قالسام, وسىندا دا جۇمىس تابىلار ەدى, بىراق الاتىن جالاقىم سونشالىقتى كوپ بولمايتىنى بەلگىلى. مەن اتا-اناما كومەك بەرگىم كەلەدى. اتا-انام, باۋىرلارىم ەكى بولمەلى پاتەردى جالداپ تۇرادى, تاپقان-تايانعانى ەشتەڭەدەن ارتىلمايدى. ونىڭ ۇستىنە ارقايسىسىنىڭ موينىندا نەسيەلەرى بار. سول سەبەپتى, شەتەلگە كەتۋگە بەل بۋدىم, – دەدى كىنالى ادامداي تومەن قاراپ. «باسقاشا ايتقاندا, تۋىستارىم ءۇشىن ءوزىمدى قۇربان ەتتىم. قازىر ونداعى جالاقىممەن اتا-اناما, باۋىرلارىما ۇلكەن كوتتەدج الىپ بەرە الامىن. ەڭ بولماسا قارتايعاندا مولشىلىقتا, ۋايىمسىز ءومىر سۇرسە ەكەن» دەيمىن دەپ, قاراكوز كوز جاسىن ءسۇرتتى.
«مەنەن قانداي كومەك سۇرايسىز؟» دەدىم. ول: «كۇيەۋىممەن باقىتتىمىن دەپ ايتا الامىن, بارلىعى دا جەتكىلىكتى, دەگەنمەن جالعىزدىقتى سەزىنەمىن. ەلدىڭ, جەردىڭ ءيىسىن ساعىنامىن, سەنەسىز بە؟!. بالالارىم بالاباقشاعا, ارى قاراي
وقۋعا بارادى, ۋاقىت وتە كەلە ولاردىڭ سالت-ساناسى, ويى امەريكالىق رەتىندە قالىپتاساتىنى ءسوزسىز, سوندا مەن جالعىزدىقتىڭ زاردابىن ودان ءارى تارتاتىن بولامىن. بالا-شاعام بولعاننىڭ وزىندە, جالعىز بولاتىنىمدى ويلاسام, بويىمدى قورقىنىش بيلەيدى» دەپ تاعى جىلاپ الدى.
***
گەرمانيانىڭ كەلن قالاسىندا بانك سالاسىن مەڭگەرگەن كەلەسى ءبىر كەيىپكەردىڭ دە تاعدىرى وقىرمانعا كادىمگىدەي وي سالادى. ول اڭگىمەسىن ارىدەن باستادى.
«نەمىس جەرىنە تابان تىرەگەن ساتتە باسقا ورتاعا ۇيرەنىسە المادىم. نەمىستەردە ۇيالۋ, قىسىلۋ دەگەن اتىمەن جوق. ەمىن-ەركىن, اشىق-شاشىق جۇرە بەرەدى عوي. ستۋدەنتتەر جاتاقحانادا جاعاجايدا جۇرگەندەي, قالاي بولسا, سولاي كيىنەدى. جەرگىلىكتى حالىق ءۇشىن بۇل – ۇيرەنشىكتى كورىنىس. سول ورتادا ورنىمدى تابا الماي, كۇيزەلىسكە ءتۇستىم. اتا-اناما «ەلگە قايتامىن» دەپ تالاي حابارلاستىم. الايدا, ولار ازاردا-بەزەر بولدى, «پالەنشەنىڭ قىزى گەرمانيادا وقي الماي قايتىپ كەلىپتى دەگەن سوزگە قالامىز» دەيدى. اتا-انامدى جەك كورىپ كەتتىم. «نەگە ەلدىڭ سوزىمەن ءومىر ءسۇرۋىمىز كەرەك؟ نەگە ولار مەنىڭ ومىرىمە كەدەرگى بولۋى ءتيىس؟»
اڭگىمە بارىسىندا «ۋنيۆەرسيتەتتە دوستارىڭ بولعان جوق پا؟» دەپ سۇرادىم ناقتىلاپ.
«جانىمداعى ۋكراين قىزى قۇندىلىقتارى ورتاق بولعاسىن با, ايتەۋىر سول ورتاعا تەز ءسىڭىسىپ كەتتى. مارينا ءدامحانادا داياشى قىزمەتىن اتقاراتىن, مەنىڭ دە جۇمىسقا تۇرۋىما كومەكتەستى. كوپ ۇزاماي گانس ەسىمدى, ءبىر مۇشەل جاس ۇلكەن ەر ازاماتپەن تانىستىم. جالعىزدىقتان قۇتىلعىم كەلدى. ءبىر-ءبىرىمىزدى ۇناتىپ, بىرگە تۇردىق. مەنىڭ كوڭىلىم شىنايى ەدى, بولاشاققا دەگەن جوسپارىم دا بار-تىن… ەلگە قايتاتىن ۋاقىت بولدى, گانس ءجاي عانا «جاقسى», دەپ قوشتاسىپ كەتە باردى. كوڭىلىم استان-كەستەن بولدى. ءوزىم دە سول ەلدىڭ ءداستۇرىن «قابىلداعانىمدى» كەش ءتۇسىندىم… گانستى قيماي, وزىمە قول جۇمساماقشى بولدىم. سوڭعى رەت اتا-انامنىڭ داۋىسىن ەستىگىم كەلدى… انام حابارلاستى سول كۇندەرى: «بۇگىن جايسىز ءتۇس كوردىم, ەلگە قايت, «ءبىز سەنى ساعىنا كۇتۋدەمىز» دەدى. وسى ءسوزدى كۇتكەنىمە قانشا ۋاقىت بولدى دەسەڭىزشى؟!» دەپ ۇزاق ۋاقىت بويى كوز جاسىن تىيا الماي وتىردى.
ساۋلە سالدەن سوڭ اڭگىمەسىن قايتا جالعادى: «وزەننىڭ جاعاسىندا وتىرعان كۇيى ۇزاق جىلادىم. «ادام ولەتىن بولسا, نەگە ومىرگە كەلەدى؟ باقيلىق بولاتىن بولسا, بۇل ءومىر نەگە كەرەك, نەگە, نەگە؟» دەگەن سان قيلى سۇراقتان باسىم قاتتى. اتا-انامدى تاعى ويلادىم. «سەندەرگە كەرەگى شەتەلدە وقىدى» دەگەن قاعاز بولسا, ديپلومدى قولدارىنا ۇستاتىپ, ەلگە بارعان سوڭ, ومىرىممەن قوشتاسسام دەگەن ويعا كەلدىم… وسىلاي ءارى-ءسارى كۇي كەشىپ جۇرگەنىمدە جاسىم 28-گە دە كەلدى. اتا-انام «شەتەلدە
وقىعان نەمەسە ءبىر قىزمەتتىڭ باسىن ۇستاعان, وزىڭمەن تەرەزەسى تەڭ جىگىتكە تۇرمىسقا شىعاسىڭ» دەيدى. مەنىڭ جان-دۇنيەممەن ساناسىپ جاتقان جان جوق…» دەپ, اڭگىمەسىن اياقتادى ول.
***
ەكى قىزدىڭ تاعدىرى ۇقساس, ەكەۋىنىڭ دە لاۋازىمدى قىزمەتى بار. ءبىرى امەريكالىق كومپانيادا قىزمەت ەتسە, ەكىنشىسى مەملەكەتتىك ءىرى قىزمەتتە.
بىراق ەكەۋىنىڭ دە جالعىزدىق جانىن جەگىدەي جەيدى. ەرتەڭگە دەگەن ءۇمىت, سول ءۇمىت جەتەگىندە الدانىشپەن ءومىر سۇرۋدە.
***
قاراكوزدى تىڭداپ بولىپ,1998 جىلدارى امەريكا قۇراما شتاتىنىڭ حاريسەنبۋرگ قالاسىنا جۇمىسقا كەتىپ, سوندا تۇرمىس قۇرعان وتانداسىمىز گۇلناردىڭ تاعدىرىن اڭگىمەلەدىم. (گۇلنار سكايپ ارقىلى كەڭەس الىپ تۇرادى) گۇلنار جىل سايىن الماتىعا اتا-اناسىنا كەلىپ تۇرادى. ەلگە كەلگەندە ۇلتتىق ناقىشتاعى قولونەر بۇيىمدارىن ىزدەيدى. قولدان جاسالعان تۇسكيىز, سىرماق, كورپە, قامشى, تورسىق, قولدان توقىلعان كىلەمدەردى جيناپ الىپ كەتىپ ءجۇردى. الماتىداعى شەبەرلەر اۋىلىنا ارنايى بارىپ, تازا قايىڭ شىرشا اعاشتارىنان ىدىستارعا تاپسىرىس بەرىپ, ويۋلى كامزول, جىبەك ورامال, زەرگەرلىك بۇيىمداردى كوپتەپ الىپ, سونىڭ ىشىندە ناعىز قولدان جاسالعانىن تاڭداپ الادى. تاڭدانىسىمدى جاسىرماي بۇل نەگە كەرەك ەكەنىن سۇرادىم. ول ماعان «مەنىڭ دەرتىم بار, ول «ساعىنىش سيندرومى» دەدى.
ايتۋىنشا, شەتەلدەگى ءۇيىن تەك قازاقشا بەزەندىرگەن. بارلىق جيھازدارى قازاقتىڭ ويۋىمەن كومكەرىلگەن. گۇلناردىڭ ساعىنىش دەرتىمەن اۋىرعانىنا كوپ ۋاقىت بولعان ەكەن. بۇگىندە ءوز ۇيىندە قازاقى ءيىس شىعاتىنىن ايتادى. «مەن قازاق قىزى ەكەنىمە ماقتانامىن. امەريكالىق دوستارىم ءار جەكسەنبى سايىن دەمالىسقا شىعىپ, ءجيى قوناققا بارادى. اسىرەسە, تەحاستا ءبىزدىڭ ەلدىڭ داستۇرىنە ۇقساس قوناقجايلىلىق بار. بالالارىم شەت ەلدە تۋىلدى. ولارعا تۋعاننان قازاق ەرتەگىلەرىن تىڭداتتىم. ۇيدە جۇرگەندە تەرمە, حالىق اندەرىن ۇنەمى قوسىپ قويامىن» دەيدى ول. ون جاستاعى ۇلى جاسۇلان دا قازاق انشىلەرىن تىڭدايتىنىن, ءارى دوستارىنىڭ دا حابارى بارىن جاسىرمادى. وسىلاي الىستاعى جەرلەسىمىزدىڭ, وزىنشە ءبىر قازاق الەمىن امەريكا ەلىندە ورناتۋى مەن ءۇشىن ۇلكەن ەرلىكتەي كورىندى. وسى اڭگىمەنى تىڭداپ وتىرعان قاراكوزدىڭ كوز جانارىنان قۋانىشتىڭ با, الدە ءۇمىت ساۋلەسى مە, بويىنان جىلۋلىق كورگەندەي بولدىم.
تۇيگەنىم
قاراكوز «پەرزەنتتىك, تۋىسقاندىق پارىزدى» وتەۋ ءۇشىن شەشىم قابىلدادىم, دەپ ءوزىن الداۋسىراتقانىمەن, ءوزىن تولىققاندى ەمەس ەكەنىن سەزەدى. اتاجۇرتتاعى اۋىرتپالىقتان الىسقا قاشىپ قۇتىلامىن دەگەنىمەن, جاتجۇرتتىق مادەنيەتكە سىڭىسە الماي, داعدارىسقا ۇشىراعان جايى بار. بايلىققا باسىن بايلاعانىمەن, تۋىسقانداردىڭ ماتەريالدىق يگىلىگىن شەشتىم دەگەنىمەن, الدامشى دۇنيە ءبارى. ولار باقىتقا باستاۋ بولا المايدى. جۇرەك سەنبەگەننەن كەيىن, ورنىقپاعاننان كەيىن الدامشى سەنىمنىڭ كۇل-پارشاسى شىعادى ءبىر كۇنى. سوندىقتان جالعىزدىق سەزىمىن باستان كەشكەن جايى بار.
