2020 جىلى 24 قاراشادا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيا تۋرالى» جارلىققا قول قويعان بولاتىن. وسى مەملەكەتتىك كوميسسيا اياسىندا رەسپۋبليكالىق جۇمىس توبى 11 باعىت بويىنشا جۇمىسقا كىرىستى. ال 14 وبلىستا, رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردا وڭىرلىك كوميسسيا قۇرىلىپ, ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە زاڭسىز قۋدالاۋ قۇرباندارىنا قاتىستى تاريحي ادىلدىكتى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىسى باستالعانىنا دا 1 جىل بولدى.
نۇر-سۇلتان قالاسى بويىنشا قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى وڭىرلىك كوميسسيانىڭ زەرتتەۋ باعىتتارى بويىنشا 5 جۇمىس توبى قۇرىلعان: ءى. تاۋەلسىزدىك جولىندا قۋعىندالعان كۇرەسكەرلەردى (جەكە تۇلعالار, توپتار, قوعامدىق جانە ساياسي ۇيىمدار) تولىق اقتاۋ جانە زەردەلەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا جۇمىس توبى. ءىى. اشارشىلىق جانە انتيسوۆەتتىك كوتەرىلىس قۇرباندارى مەن 1916-1930 جج. بوسقىنداردى اقتاۋ جانە زەردەلەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا جۇمىس توبى. ءىىى. كۇشتەپ ۇجىمداستىرۋ جانە شارۋاشىلىق ناۋقاندارىنىڭ (استىق, ەت دايىنداۋ, ت. ب.) قۇرباندارىن اقتاۋ جانە زەردەلەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا جۇمىس توبى. ءىV. دەپورتاتسيا, ارنايى قونىس اۋدارۋ جانە 1939-1945 جج. سوعىس تۇتقىندارىن اقتاۋ جانە زەردەلەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا جۇمىس توبى. V. گۋلاگ جۇيەسىندەگى لاگەرلەردە زارداپ شەككەن تۇتقىنداردى, ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىن, ءداستۇرلى ءدىن وكىلدەرىن اقتاۋ جانە زەردەلەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا جۇمىس توبى.
وڭىرلىك كوميسسيا جۇمىس توبىنا 25 تاريحشى عالىمدار, ارحيۆيستەر تارتىلعان. اقمولا وڭىرىندە بىرنەشە مارتە بولعان اكىمشىلىك-اۋماقتىق بولىنىستەرگە بايلانىستى نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ مەملەكەتتىك ارحيۆىندە 1920-1930 جىلدارداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن ماسەلەلەرى بويىنشا اقمولا وڭىرىندەگى مەملەكەتتىك بيلىك, مەملەكەتتىك باسقارۋ, ىشكى ىستەر, زاڭ, سوت, پروكۋراتۋرا, باسقا دا مەملەكەتتىك مەكەمەلەر مەن قوعامدىق ۇيىمداردىڭ قۇجاتتارى ساقتالعان. بۇل قۇجاتتاردا اقمولا ۋەزىنىڭ 1928 جىلعا دەيىنگى, 1928-1930 جج. اقمولا وكرۋگتىك اتقارۋ كوميتەتىنىڭ, وكرۋگتىك كوميسسيانىڭ قاۋلىلارى, جەر اۋدارىلعان بايلاردىڭ, جازىقسىز سوتتالعانداردىڭ ارىز-شاعىمدارى, تاركىلەنگەندەر, ولاردىڭ وتباسى تۋرالى, سايلاۋ قۇقىعىنان ايىرىلعاندار تۋرالى, ت. ب. مالىمەتتەر بار. سونىمەن قاتار قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى ارحيۆىندە, قر ورتالىق ارحيۆىندە, سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ مەملەكەتتىك ارحيۆىندە تاقىرىپقا بايلانىستى زەرتتەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى.
ەڭ الدىمەن, وڭىرلىك كوميسسيانىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرۋ ماقساتىندا نۇر-سۇلتان قالاسى مەملەكەتتىك ءارحيۆى زەرتتەۋ جۇرگىزىلەتىن قورلاردى انىقتاپ, ءتىزىمىن جاسادى, 1920-50 جىلدار ارالىعىنداعى 105 قور بويىنشا 30 مىڭنان اسا ىستەردى قاراۋ, قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن انىقتاۋ, زەرتتەۋ جۇمىستارى جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلە باستادى.
نۇر-سۇلتان قالاسى مەملەكەتتىك ارحيۆىندە ساقتالعان اقمولا وكرۋگتىك اتقارۋ كوميتەتىنىڭ 241 قورى قۇجاتتارى بويىنشا 1928 جىلى كامپەسكەلەنگەن بايلاردىڭ مالىمەتتەر بازاسى جاسالدى. قازىرگى ۋاقىتتا 90 باي بويىنشا كەستە تولتىرىلدى, اقپاراتتى سالىستىرۋ, ناقتىلاۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە, سوت جانە پروكۋراتۋرا قورلارىنان 1926 ج. رسفسر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 58, 59, 69, 73, 79, 82, 105, 107, 110, 111-باپتارىمەن ايىپ تاعىلىپ, جازالانعان 239 ادام انىقتالدى. سونىمەن قاتار ارحيۆ قورىنداعى اقمولا تۇتقىندار ءۇيىنىڭ قۇجاتتارى بويىنشا 662 ءىس قارالىپ, كەڭەستىك بيلىكتىڭ 1920-30 جىلدارداعى ءتۇرلى ساياسي ناۋقاندار كەزىندە قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان, سوتتالعان 736 ازامات انىقتالدى. بۇل ازاماتتاردىڭ ەسىمى اقمولا وبلىسى بويىنشا اقتالعان قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ تىزىمىمەن سالىستىرىلىپ وتىر. ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ ارحيۆ ماتەريالدارى بويىنشا اقمولا قالاسى بويىنشا اقتالعاندار سانى – 6216, اقتالماعاندار – 616 ادام, ال اقمولا وبلىسى بويىنشا اقتالعاندار – 5662, اقتالماعاندار – 429 ادام. ستاليندىك ديكتاتۋرانىڭ قۇربانى بولعان, قۋعىن-سۇرگىن كورگەندەردىڭ قاسىرەتى – تەك جەكەلەگەن ادامداردىڭ ەمەس, ءداۋىر قاسىرەتىنىڭ ءبىر بولىگى. سول كەزەڭنىڭ تاريحىن قالپىنا كەلتىرۋ ماقساتىندا قالالىق ارحيۆ اتقارىپ جاتقان ءىس وسىنداي.
عازيزا يساحان,
نۇر-سۇلتان قالاسى مەملەكەتتىك ءارحيۆى عىلىمي-زەرتتەۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى
