بۇلاردىڭ كوپشىلىگى راديكالدى كوزقاراستان باس تارتتى دەسەك تە, مەملەكەتىمىزگە ءتونىپ تۇرعان قاۋىپتىڭ قويۋ بۇلتى سەيىلدى دەۋگە ءالى ەرتە. سوتتالعاندار اراسىندا بىرەۋلەردىڭ ارباۋىمەن ءدىني جات اعىمداردىڭ جەتەگىنە ەرىپ ساناسى ۋلانعاندار وتە كوپ. ولاردى رايىنان قايتارىپ, ۇلتتىڭ ءومىر سالتىن ۇستانۋعا بەيىمدەۋگە جۇيەلى جۇمىس جاسالىپ جاتىر. ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن تەرەڭىرەك تالداۋ ءۇشىن «اقنيەت» اقپاراتتىق-ناسيحات جانە وڭالتۋ ورتالىعىنىڭ باسشىسى ءالىم شاۋمەتوۆپەن اڭگىمەلەستىك.
– ءالىم فازىلجانۇلى, ەلىمىزدەگى تەولوگ مامانداردى كىمدەر دايارلاپ جاتىر؟
– مەنىڭ بىلۋىمشە, تەولوگ مامانداردى قانداي دا ءبىر مەملەكەتتىك ورگان دايارلاۋعا مىندەتتى ەمەس. قازاقستان رەسپۋبليكاسى 1991 جىلى تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى كوپتەگەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا «ءدىنتانۋ» فاكۋلتەتتەرى اشىلدى. تەولوگيا عىلىمىنىڭ دامۋىنا مەملەكەت بارىنشا مۇمكىندىك جاسادى. سونىڭ نەگىزىندە قازىرگى ۋاقىتتا ءدىنتانۋشى ماماندار ەلىمىزدە جەتكىلىكتى دەڭگەيدە. ءوز كەزەگىندە مەملەكەتتىك ورگاندار زاڭ شەڭبەرىندە وزدەرىنە قاجەتتى ءدىنتانۋشى مامانداردى قىزمەتكە تارتۋعا مۇمكىندىك قاراستىرىلعان. مەن «اقنيەت» وڭالتۋ ورتالىعىنىڭ تەولوگ مامانى رەتىندە تۇزەتۋ مەكەمەلەرىنە ءجيى بارىپ تۇرامىن. ول جەردە جۇمىس ىستەيتىن ينسپەكتور-تەولوگتاردىڭ اراسىندا ارنايى جوعارى ءدىني ءبىلىم العان ازاماتتار دا بار. ايتا كەتەتىن جاعداي, قازىرگى ۋاقىتتا ءدىن ىستەرى كوميتەتى ىشكى ىستەر ورگاندارى قىزمەتكەرلەرى اراسىندا ءدىني ءبىلىم دەڭگەيىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ءتۇرلى ترەنينگ, كۋرس وتكىزەدى. وسى ارقىلى ارنايى ءدىني ءبىلىم العان, باسقا سالانى مەڭگەرگەن تەولوگ مامانداردىڭ ءبىلىم دارەجەسى مەن بىلىكتىلىگى جەتىلە تۇسۋدە. ىشكى ىستەر ورگانىنىڭ تۇزەتۋ مەكەمەلەرىندەگى تەولوگ قىزمەتكەرلەر سوڭعى 5-6 جىلدا لاڭكەستىك, ەكسترەميستىك ءىس-ارەكەتىنە قاتىستى باس بوستاندىعىنان ايىرىلعان ادامداردى راديكالدى كوزقاراسىنان قايتارۋعا ارنالعان ءىس-شارالار بويىنشا جاقسى جەتىستىكتەرىمەن تانىلىپ وتىر.
– تەرگەۋ يزولياتورىنداعى تەولوگ مامانداردىڭ جۇمىسى قالاي جۇرگىزىلەدى ەكەن؟ جالپى ەكسترەميستىك كوزقاراستاعى ادامداردى ولار قالاي انىقتايدى؟
– جوعارىدا اتاپ وتكەندەي, «اقنيەت» وڭالتۋ ورتالىعىنىڭ باسشىسى رەتىندە مەن تۇزەتۋ مەكەمەلەرىنىڭ ماماندارىمەن بىرگە تۇرمەلەردە وتىرعان ەكسترەميستىك كوزقاراس ۇستاناتىن ادامدارمەن ءجيى كەزدەسەمىن. ەكسترەميستىك كوزقاراستىڭ پايدا بولۋ سەبەبىن, راديكال رەتىندە جانە ءدىني ءبىلىمىنىڭ دەڭگەيىن انىقتاۋ – باستى ماسەلە. ورىن العان پروبلەمانى دۇرىس انىقتاۋ – ناتيجەگە جەتۋدىڭ نەگىزگى كىلتى. سول سەبەپتەن ولارمەن جەكە كەزدەسۋ ءتاسىلى ءجيى قولدانىلادى. بۇل ءتاسىلدىڭ تيىمدىلىگى سول, قارسىلاستىڭ اشىلىپ سويلەسۋىنە جانە تەولوگتىڭ ونى باقىلاۋىنا كوپ مۇمكىندىك بەرەدى. ەكسترەميستىك كوزقاراستى انىقتاۋ پروتسەسى ءارتۇرلى باعىتتا جۇزەگە اسادى. ءبىرى سوزىمەن بىلدىرسە, ەندى ءبىرى پسيحولوگيالىق رەاكتسياسى ارقىلى كورسەتىپ جاتادى. اڭگىمەلەسۋ بارىسىندا ولار تەولوگ ماماندى شاتاستىرۋ ءۇشىن ءارتۇرلى قۋلىق جاساپ, ءدىني ۇستانىمىن جاسىرادى. بىراق ونى انىقتاۋ ماقساتىندا تاجىريبەلى ماماندار, ونىڭ ىشىندە ارنايى تارتىلعان پسيحولوگ ماماندار, كەي جەرلەردە تۇتاس ءبىر توپ جۇمىس ىستەيدى. سولاردىڭ بەرگەن قورىتىندىسىنا سۇيەنىپ, تەولوگ مامان دا جۇمىس جوسپارىن قۇرادى.
– كەيبىر ءدىنتانۋشىلاردىڭ پىكىرى ءار الۋان. مىسالى, «تۇرمە قازىر راديكالداردىڭ ۇستاحاناسى بولىپ تۇر» دەۋشىلەر دە بار. وسىعان بايلانىستى ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز قانداي؟
– نەگىزسىز ايتىلاتىن پىكىر كوپ. سول تۇرمەدەگى ازاماتتارمەن جۇمىس ىستەيتىن تەولوگتاردىڭ باسشىسى رەتىندە ايتارىم, وندا ەشقانداي راديكالداردىڭ ۇستاحاناسى جوق. ونداعى جازاسىن وتەۋشى ءار ازاماتپەن تۇرمە قىزمەتكەرلەرى جانە «اقنيەت» ورتالىعىنىڭ ماماندارى بىرلەسىپ الدىن الۋ, وڭالتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى. بۇل جۇمىسقا قمدب-نىڭ بىلىكتى تەولوگ ماماندارى مەن يمامدارى دا تارتىلۋدا. ايتا كەتەتىن جاعداي, العاشقى جىلدارى ەكسترەميستەردى جالپى تۇرمەلەردە ۇستاۋ ولاردىڭ توپتاسىپ جۇرۋىنە مۇمكىندىك بەرگەنىن جانە قاتارلارىنا باسقا سوتتالۋشىلاردى تارتقانىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. بىراق سوڭعى 6-7 جىل كولەمىندە بۇل ماسەلەنىڭ الدى الىنىپ, ەكسترەميستەردى جالپى قىلمىستىق ارەكەتىمەن وتىرعان سوتتالۋشىلاردان الشاقتاتۋ, ولارمەن پروفيلاكتيكالىق جۇمىستى ۇزدىكسىز جۇرگىزۋ قولعا الىندى. مەملەكەت تاراپىنان جۇرگىزىلگەن جۇمىستار ءوز ناتيجەسىن بەردى. جالپى ەكسترەميزممەن كۇرەسۋ, قالىپتاسقان سانانى وزگەرتۋ وڭاي ءىس ەمەس. بۇل باعىتتاعى حالىقارالىق تاجىريبەلەردە دە كوپتەگەن قاتەلىكتەر بار. ءدىني راديكالدى تۇبەگەيلى جەڭۋ ازىرگە دامىعان مەملەكەتتەردىڭ دە قولىنان كەلمەي وتىر. ءبىزدىڭ ەلىمىز سياقتى جاس مەملەكەتتەرگە سىرتقى كۇشتەردىڭ ءدىني يدەولوگيانى پايدالانىپ, ىقپال ەتۋ ارەكەتىنە توسقاۋىل قويۋ ءتىپتى اۋىر. تۇرمەدە وتىرعان ادامنىڭ بارىندە وكىنىش بار, بىراق ودان ساباق الۋ بارلىعىنا ءتان ەمەس.
– جات اعىمنىڭ شىرماۋىنا ءتۇسىپ, تار قاپاستان بوستاندىققا شىققانداردىڭ قايتا قىلمىس جاساپ جاتاتىنى راس پا؟ وندايلار كوپ پە؟ جالپى تۇزەۋ مەكەمەلەرىندە دەراديكاليزاتسيا بويىنشا قانداي شارالار اتقارىلىپ جاتىر؟
– 2020 جىلدىڭ 3 اقپانىندا تاراز جانە قاراعاندى قالالارىندا ددا جاقتاۋشىلارى قاتارىنان توپ ۇستالدى. ولاردىڭ بارلىعى – بۇرىن سوتتالعاندار, 2010 جىلى قاراعاندى وبلىسىنىڭ تۇزەۋ مەكەمەلەرىندە جالپى قىلمىستىق باپتار بويىنشا جازاسىن وتەگەندەر. 10 جىل بويى ولار قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ نازارىنا تۇسكەن جوق جانە ولار ەشقانداي ەسەپتە تۇرمادى. راديكالدانۋ پروتسەسى تۇرمەدە ەمەس, بوستاندىقتا وتكەن. مىسال كەلتىرەتىن بولساق, بۇگىندە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ دەرەگى بويىنشا 700 بۇرىنعى تۇتقىن بوستاندىققا شىقتى. ولاردىڭ كوپشىلىگى راديكالدى كوزقاراستان باس تارتتى, تەك 2 پايىزدان ازى راديكالدى پوزيتسياعا ورالدى (شامامەن 10 ادام).
– ءوزىڭىز باسقارىپ وتىرعان ورتالىق تۋرالى دا وقىرماندارىمىزعا ايتىپ بەرسەڭىز.
– مەن باسقارىپ وتىرعان «اقنيەت» وڭالتۋ ورتالىعى 2014 جىلى قاڭتار ايىندا قوعامدىق قور بولىپ اشىلعان. العاشقى ۋاقىتتا ءۇش تەولوگ مامان جۇمىس ىستەدى. ماقساتىمىز – ءدىني ەكسترەميستىك يدەولوگيانىڭ قوعام اراسىنا ەنۋىنە جول بەرمەۋ جانە ودان زارداپ شەككەندەردى وڭالتۋ. 2019 جىلى قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا «جۋسان» وپەراتسياسىمەن سيريادان قايتارىلعان وتانداستارىمىزعا قاتىستى وڭالتۋ شاراسى سەنىپ تاپسىرىلىپ, مىندەتىمىزدى ابىرويىمەن اتقارىپ شىقتىق. ءالى دە وسى باعىتتا جۇمىس اتقارىپ جاتىرمىز. 2020 جىلى «اقنيەت» وڭالتۋ ورتالىعى ەلىمىزدىڭ 18 وڭىرىندە فيليالىن اشىپ, 60-تان اسا تەولوگ, پسيحولوگ ماماندى قىزمەتكە تارتتى. قازىر ءبىزدىڭ ورتالىق قر ءىىم قاجك تەولوگ ماماندارىمەن بىرگە تۇرمەدە وتىرعان ەكسترەميستەردى راديكالدى كوزقاراسىنان قايتارۋعا ارنالعان كەشەندى شارالار جۇرگىزۋمەن اينالىسادى. سونىمەن قاتار ءبىزدىڭ تەولوگ ماماندارىمىز اقپارات جانە قوعامدىق كەلىسىم مينيسترلىگى, ءىىم جانە قمدب قىزمەتكەرلەرىمەن بىرلەسىپ, قوعام اراسىندا راديكالدى ءدىني اعىمنىڭ تارالماۋىن قاداعالايدى. سونداي-اق جەكەلەگەن تۇلعالارعا قاتىستى پروفيلاكتيكالىق شارالار وتكىزۋمەن, وزگە اعىمعا كىرىپ زارداپ شەككەن كەز كەلگەن وتانداسىمىزدى وڭالتۋمەن جانە ولارعا پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتۋمەن اينالىسادى.
– باياعىدا تۇرمەنىڭ ءوزى ءتۇر-تۇرگە ءبولىنىپ, تۇزەۋ مەكەمەلەرىن «قارا» مەن «قىزىل» دەپ جىكتەيتىن ەدى عوي. وسى كۇنى «جاسىل زونا» دەگەن تەرمين پايدا بولدى. ەكسترەميزم بابىمەن سوتتالعانداردىڭ تۇرمەدەگى ىقپالى قانداي؟ ولارمەن باسقا قىلمىسكەرلەر ساناسا ما؟
– پىكىرلەس ادامداردىڭ قاي جەردە دە توپتاسىپ ءجۇرۋى – زاڭدىلىق. تۇرمەدە دە ناماز وقيتىن, يسلام شارتتارىن قاتاڭ ۇستاناتىن ادامداردىڭ ءبىر-بىرىمەن وڭاي ءتىل تابىساتىنى, ۋاقىت وتكىزۋ ءۇشىن بىرگە جۇرەتىنى, ءتىپتى جاقىن دوس بولاتىنى دا جاسىرىن ەمەس. بىراق ونىڭ دا پايدالى جاعى بار. ەگەر سول توپتىڭ بەدەلدى وكىلى راديكالدى اعىمنان باس تارتقان, زايىرلىلىقتى دۇرىس ءتۇسىنىپ, ءداستۇرلى يسلامعا مويىن ۇسىنعان ادام بولسا, ول ءوز ورتاسىنا ءاردايىم وڭ ىقپال ەتىپ جۇرەدى. قازىر ددا بويىنشا جازاسىن وتەپ شىققان ازاماتتاردىڭ قاتارىندا ورتالىعىمىزدىڭ وڭالتۋ, دەراديكاليزاتسيالاۋ جۇمىستارىنا تارتىلىپ جاتقاندارى دا بار. تەرىس اعىم جەتەگىندە كەتكەن ازاماتتار ۇلتتىق بولمىس, ۇلتتىق قۇندىلىق دەگەننەن اجىراپ, باسقانىڭ جەتەگىنە ەرىپ كەتىپ جاتىر. ولار تەك وزدەرىنىڭ وتباسىنا عانا ەمەس, قوعامعا دا تەرىس ىقپال ەتۋدە. دەمەك, بۇل ءبىزدىڭ ۇلتىمىزعا, مەملەكەتىمىزگە قاۋىپ ءتونىپ تۇرعانىن كورسەتەدى. سول ءۇشىن اۋرۋدى جاسىرماي, ۋشىقتىرماي, سالدارىمەن دەر كەزىندە كۇرەسكەنىمىز ءجون.
سۇحباتتاسقان
باۋىرجان سەگىزباەۆ
