Астана — Отанымыздың жүрегі. Астана — Еуропа мен Азияның есігі. Астана — Тәуелсіз Қазақстанның тарихи шежіресі. Ал, осы тарихты жасаушы — Президент Нұрсұлтан Назарбаев. Елорданың өн-бойында Елбасының ғасырлық қолтаңбасы, жасампаздыққа жетелеген жарқын жеңісі жатыр.
Азат елдің айбыны
Қазақ елінің тәуелсіздік шежіресіндегі толайым табыстарды түгендегенде, ауызға алдымен оралатыны – Астана. Асыл текті ата-бабаларымыздың арманы да осы еді. Бар қазақтың басына қонған бағы болды бұл Астана. Қазақ қазақ болғалы өз астанасын қайда орнатуды өзі шешкені осы. Бұрын да қазақтың астанасы талай рет өзгерген. Бірақ, мұның бәрі қазақтың өзінің емес, өзгенің нұсқауымен жүзеге асты.
Ал, азаттықтың ақ таңы атқан тұста Елбасы «Тәуелсіз елміз, тәуелсіз мемлекеттің өз астанасы болуы керек» деп, Сарыарқаның сайын даласына бас шаһардың қадасын қағып, күллі Алаш арманы мен аманатын орындады.
Астананы ауыстыру тәжірибесі – әлем халықтарында бар құбылыс. Зерттеушілердің айтуынша, дүниежүзінде мұндай шешімнің 140-тан астам мысалын кездестіруге болады екен. Бірақ астана ауыстырудың бәрі сәтті бола бермеген.
Ал, қазақтың өзі-өз болып жасаған батыл қадамы өзіне бақ болып қонды.
Астананы көшіру идеясы алғаш рет Мемлекет басшысының аузынан шыққан кезде көпшілік мұны жай айтыла салған сөзге балады. 1990 жылдардың басында елорданы тұрғызу қиял секілді көрінгені рас. Жаңа Астана тұрғызу үшін қыруар қаржы, ірі инвестиция қажет еді. Ол кезде «байтал түгілі, бас қайғымен» жүрген елдің жағдайы мүшкіл-тұғын. Өндіріс атаулы тұралаған, халыққа жалақы мен зейнетақы төлеуге бюджеттің қауқары төмен кез. Міне, осындай қиын-қыстау кезеңде Елбасы ел астанасын ауыстыру мәселесін күн тәртібіне қойғанда, жұртшылықтың сенбей, абыржып қалғаны шын. Тіпті, кейбір керауыз басылымдар «Ел күнін көре алмай қиналып отырғанда, елорда салғаны несі мына қазақтардың?!» деп кекете жазып жатты. Бірақ, Президент елдің келешегіне маңызды осы ұсынысынан айныған жоқ. Бұл идеясының тосыннан емес, үлкен ой-толғаныстан кейін туғанын Елбасы 1994 жылғы 6 шілдеде өткен Жоғары Кеңестің пленарлық мәжілісінде дәйекті мысалдармен, ойлы тұжырымдармен дәлелдеп шықты. Елбасының сөзімен айтсақ, «ертедегі ер бабамыз Едігеден бастап, айбынды Абылайға дейінгі хандарымыздың бәрі осы Есіл бойында орда тіккендері тіпті де тегін болмаса керек». Нұрсұлтан Әбішұлы Астананы ауыстыру туралы шешімін қабылдар тұста бұрынғы көреген көнекөздердің де өсиетін ескерген екен. Әйгілі поляк саяхатшысы Адольф Янушкевичтің өзі «Ақмола – бүкіл даланың болашақ астанасы» деген екен өз жазбаларында.
Елорданы ауыстыру, нақты жүзеге асатын іс екендігіне сонда ғана көздері жеткен көпшіліктің пікірі екіге жарылды. Әрине, бастаманы құптағаннан құптамағандары басым болды. «Жазы – мазаң, қысы – қатал, тар көшелер мен жерге кірердей болған шым үйлері көп жұпыны қала бір елдің астанасы қалай болады?» деп таңқалысты жұрт. Бұл идеяны бұлдыр сағымға айналдырып, болашағына күдікпен қарағандардың қарасы қанша көп болса да Елбасы табандылығынан тайған жоқ.
Бар қазақтың бас қаласы ретінде байырғы Ақмолаға таңдаудың түсуі бекерден-бекер емес-тін. Жалпы, әлемде қалыптасқан тәртіп бойынша белгілі бір қаланың астана атануы үшін ол 32 талапқа сай болуы керек екен. Ақмола осы өлшемдердің түгеліне лайық болып шыққан.
Бұған қоса, Кеңес үкіметі тұсында тың игерушілердің қонысына айналған Ақмолада жергілікті ұлтты құраушы – қазақтардың саны күрт төмендеп кеткен еді. Осы ұрымтал тұсты ұтымды пайдаланып, өз мүддесіне икемдеп қалғысы келген жат пиғылдылар да қара көрсетіп тұрды.
Астананы көшірудегі ең басты мұрат та сол, ата-баба мекенін қазақыландыру, оған көз сұғын қадай берген әлдекімдердің бөтен ойына бөгет қою болатын.
Әрі географиялық жағынан алып қарағанда қазіргі Астана – Еуразия кеңістігінің кіндігінде орын тепкен. Яғни, тоғыз жолдың торабында орналасқан шаһар солтүстік пен оңтүстікке, батыс пен шығысқа ықпал ету жағынан қолайлы болды. Оның сыртында инфрақұрылымдарды дамыту жағынан, қоршаған орта мен сейсмикалық жағдайы, еңбек ресурстары мәселесінен де Ақмола басқа қалалардан оқ бойы озық тұрды.
Тәуелсіз елдің тұңғыш Президенті — Нұрсұлтан Назарбаев еліміздің осы қақ төрінде елорда салыну қажеттігін дер кезінде байқап, қиын-қыстау кезеңге қарамастан дұрыс шешім қабылдай білді. Бұл шешімді тым тәуекелшіл, батыл қадам дейтініміз де сондықтан.
Елордасын ауыстырушы елдер ең алдымен өзінің ұлттық мақсат-мүддесін бірінші кезекке қойғанын аңғаруға болады. Алаш астанасын көшіру де осындай ұлттық стратегиялық ұлы мұраттан туындады. Сөйтіп, Елбасының 1997 жылдың 20 қазандағы Жарлығымен бұрынғы Ақмола қаласы 1997 жылдың 10 желтоқсанынан бастап, Қазақстанның астанасы мәртебесін иеленді. Ал, 1998 жылдың 10 желтоқсанында Президенттің астананы Ақмолаға көшіру туралы Жарлығы күшіне енді.
Осылайша, қазақ жеріне көз алартып, көсемсігендердің аузына құм құйылды. Бүкіл бүтін бір елдің астанасын «менікі» деп меншіктеп алуға ешкімнің де батылы жетпес те еді.
Астана азат елдің айбынына айналды. Елорданы көшіру – еліміздің тарихындағы ерекше белес болды. Бағаналы бас орда қазақ халқының мерейі мен мәртебесін биіктетті. Әлем жұртшылығы Қазақстан десе – Астана, Астана десе – Назарбаев дейтін болды. Мұның өзі Астананың өн бойында Елбасының ерен еңбегі мен дара қолтаңбасы жатқанын аңғартса керек.
Есілдің бойына ел қондырған
Елбасы Астананы көшіру туралы шешімін жариялаған кезде жұртшылықтың көбі елорданы салуға кемі 25-30 жыл уақыт керек деп ойласа керек. Олай ойлауы заңды да. Кезінде Есілдің сол жағалауында ел қонбақ түгілі, оң жағалауындағы жағдай да шамалы еді. Бір кездері шағын шаһардың қандай болғанын Астанаға алғаш білім қуып келгендердің бірі ретінде біз де жақсы білеміз. 1997 жылы алғаш рет Ақмолаға аяқ артқанда, көзімізге қоңырқай көрінген қаланы қомсынып қалғанымыз рас. Кеш батса болды, тас қараңғылық басатын тар көшелер мен жауын жауса ми батпақтанып кететін ойлы-шұңқыр өңір жаныңды жүдетіп-ақ жіберетін. Біз оқу іздеп келген кездегі Целиноград педагогикалық институтының да жаңадан Еуразия ұлттық университеті болып құрыла бастаған кезі. Ол кезде бұл оқу ордасының аз уақыттың ішінде қарқынды дамып, еліміздегі ең беделді білім ордаларының біріне айналатынын кім білген?! Ал, қазір осы идеялардың тұтас орындалып отырғанына өзіміз куә болып отырмыз.
Астананы әлемдегі әсем шаһарлардың біріне айналдыру алғашқы сәттен бастап-ақ жүзеге асырыла бастады. Елорданың бас жоспарын әзірлеу кезінде бас қаланың жұрттан ерек бейнесін қалыптастыруға айрықша мән берілді. Астананың бас жоспарын айқындаған эскиз-нобайлардың байқауы да қатаң өткізілді. Отандық мықты сәулетшілердің де, әлемдік теңдесіз мамандардың да туындылары таразыға тартылды.
Халықаралық деңгейдегі қазылар алқасы эскиздердің бәрін саралай келе, жапондық архитектор Кейшо Курокаваның жобасын үздік деп таныды. Осы жоба негізінде болашақ астананың құрылысы тұрғызыла бастады. Үш бағдарламалық кезеңге бөлінген жұмыстардың алғашқысы 1998-2001 жылдар аралығын қамтиды. Осы уақыт аралығында кезіндегі қоңыртөбел кейіпті шаһарды әсем Астанаға айналдыру мақсаты тұрды.
Жоба сәтті жүзеге асты. Қысқа шалым мерзімнің ішінде Астана тотыдай түрленіп, бұрынғы ескі ғимараттар көз танымастай өзгерді.
Көшелерге көрік кіріп, мәдени ошақтардың саны көбейді. Елорданың «Әлем қаласы» атанғаны да осы тұс.
Екінші кезең – 2001-2005 жылдар аралығында ескі қаланың орнына жаңа шаһар тұрғызылды. Яғни, кезінде бірлі-жарым ғана мейрамханасы мен мейманханасы, азын-аулақ дүкені болған Астана жаңаша түрленіп, айшықты ғимараттар бой көтерді. Тек 1997-2007 жылдар аралығында бас шаһарда ұзын-ырғасы 25 жаңа ғимарат салынған екен. Бұл үлкен жетістік екені анық.
Қас-қағым сәтте бір қадасын қағып үлгеретін ғимараттар Астананы алып құрылыс алаңына айналдырды.
Дамудың үшінші кезеңіне аяқ басқан елорданың бүгінде ескісі естен өшіп, жаңасы жадымызда жаңғырды. Көз алдымызда көркейген шаһардың дамылсыз даму динамикасы күллі әлемнің назарын өзіне аударды. 1998 жылы елордамызға ЮНЕСКО-ның шешімімен «Бейбітшілік қаласы» деген құрметті атақ берілді. Бұл жайдан-жай беріле салатын мандат емес. Ол — әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени дамуға қысқа мерзім ішінде қолжеткізген жас қалаларға берілетін атақ.
Ерке Есілдің бойына ел қондырып, сән-салтанаты келіскен сәулетті шаһар салған Елбасының бұл еңбегі тәуелсіз еліміздің ең үлкен табысы, тарихи жеңісі болғаны анық.
Тәуелсіздігіміздің тірегі, Отанымыздың жүрегі
Астана – Елбасының төл туындысы. Елорданың әр кірпішін қалауға Президентіміз бар күш-қайратын, ынта-жігерін салды. Жүрек мейірімін, жан жылуын, жанашырлық сезімін сыйлады. Әр даму қадамын қалт жібермеді. «Астана – менің қуанышым, мақтанышым. Оның әр ғимараты қалай салынғаны маған жақсы таныс» дейді Елбасы елордаға деген ерек сүйіспеншілікпен. Бас шаһардың қысқа да нұсқа, қай тілде де ұғынықты естілетін әуезді атауын да Нұрсұлтан Әбішұлының өзі ұсынғанын жұртшылық жақсы біледі. «Бәйтерек» монументі, Назарбаев орталығы сынды кейбір айшықты ғимараттардың алғашқы нобайын да Мемлекет басшысы өзі қағазға түсірген. Осылайша Елбасының өзі аялы алақанына салып өсірген бел баласы —Астана көз тартар көрікті, сырбаз да сымбатты болып ер жетті. Тәуелсіздігіміздің тірегіне, Отанымыздың жүрегіне айналды. Күні кеше бұл шаһар қандай еді, қазір қандай дәрежеге жетті? Оның даму динамикасын суреттеуге тіл жетпейді.
Қазіргі таңда Астана – нағыз қайнаған тіршілік алаңына айналды. Күндіз-түні дамыл таппайтын шаһар үздіксіз дамып жатыр. Сән-салтанаты келіскен небір таңғажайып ғимараттарды күні кеше өңіміз түгіл, түсімізде көріп пе едік?! Қай жағынан да қарыштап дамыған елорданы бүгінде бір көру арман.
Қысқа мерзім ішінде Астананы абаттандырып, айшықты шаһарға айналдыру — Елбасының ерен ерлігі деп бағалайды жұртшылық. Ұлттық идеяның темірқазығы болған Астана бүгінде күллі Алаштың мақтанышы.
Ұлан-ғайыр елдің кіндігінде мемлекеттік маңызы бар шешімдер қабылданып, дамудың даңғыл жолына түскен жас мемлекетіміздің тарихи шежіресі жазылып жатыр. «Тәуелсіздіктің негізгі мәні—тарихтың жаңа бетін өз еркіңмен, өз шешіміңмен бастауда болса керек. Тәуелсіздік бізге жаңа жолымызды, өзіміздің соны соқпағымызды табуға зор мүмкіндік ұсынды. Сол жаңа жолымызды біз Астана арқылы таптық. Қазіргі кезде Астана біздің келешегімізге қатысты маңызды шешімдер қабылдайтын мемлекетіміздің саяси орталығы ғана емес, ұлттық рухымызды ұйытып отырған рухани ордамызға да айналып отыр. Біз ғасырлар тоғысында тәуелсіз жаңа мемлекет орнатып, байтақ еліміздің дәл ортасынан бас қаламыз – Астананы салдық. Бүгінде әлемдік қауымдастық үшін Қазақстан мен Астана атаулары егіз ұғымға айналып кетті. Бұл ұғым қарыштап даму мен өрісті өркендеудің өнегелі үлгісі ретінде орнықты» дейді Елбасы.
Қазақстандықтар Елбасына қалай сенсе, елорданың келешегіне де солай сенеді. Елдің үміті – елордада. Бас шаһардың әр жетістігіне елі сүйініп, ерекше ықылас танытып отыр. Күні кеше Парижден қазақ еліне сүйіншілі хабар жеткені мәлім. Астана «ЕХРО — 2017» халықаралық көрмесін өткізуге лайық қала ретінде танылды. Қазақтың астанасын қолдап, 103 мемлекет дауыс берген. Мұның өзі елорданың әлем алдындағы беделін көрсетсе керек. ТМД мемлекеттерінен ешкімге мұндай бақыт бұйырмаған. Енді Астанамыздың беделі тіптен асқақтап, ажары айшықтала түсетін болды. Бұл туралы Елбасының өзі де айтты: «ЕХРО 2017» көрмесіне бес миллионға жуық адам келетін болады. Астанада жаңа орталық, жаңа бренд болады, әдемі құрылыстар салынады. Енді 2017 жылға дейін көп шаруа атқаруымыз керек. Менің ойымша, біз бұл шаруаны да еңсеріп, тиісті шараның бәрін жасайтын боламыз».
Әрине, айқын мақсат орындалуы үшін әр отандасымыз үлес қосуы керек. Елбасы сияқты, Астана өміріндегі кез келген жетістік пен қолға алынған іске жанашырлық танытып белсене араласуы керек. Нұрсұлтан Әбішұлы ел астанасының қай жағынан да өзге өңірлерге үлгі болу керектігін, елорданың бітім-болмысы адамдардың жүрегіне мақтаныш сезімін ұялататындай болу қажеттігін жиі еске салады. Әлемдің деңгейдегі беделді жиындардың алаңына айналған Астана үшін бұл ерекше маңызды мәселе.
Ендеше, Елбасының өзі салып берген елорданың еңсесі бұдан да биіктеп, әлем алдындағы мерейі асқақтай берсін!
Қымбат ТОҚТАМҰРАТ
