Aigül MÜKEI, «Astana EKSPO-2017» Ūlttyq kompaniiasy baspasöz qyzmetınıŋ jetekşısı: «ASTANA-EKSPO» QŪRYLYSY MERZIMINEN BŪRYN AIаQTALMAQŞY
Efirdı saǧynuǧa uaqyt joq
– Aigül Adiiatollaqyzy, sız telejurnalist retınde köpşılıkke keŋınen tanymalsyz. Ärkezdegı äŋgımeŋızden öz käsıbıŋızge adal bolǧanyŋyz körınıp tūrady. Qazır qyzmetıŋız EKSPO körmesı şarualarynyŋ bel ortasynda. Efirdı saǧynbaisyz ba?
– Osy sūraq maǧan jiı qoiylady. Ol zaŋdy da şyǧar. Men 1992-2014 jyldar aralyǧynda televidenie salasynda jūmys ıstedım. Alǧaşqy kezde osy özım tuyp-ösken Aqmola qalasyndaǧy «Efir» telekompaniiasynyŋ redaktory, keiın 1999 jyldan bastap «Habar» agenttıgınıŋ jürgızuşısı, jurnalisı, Aqparattyq baǧdarlamalar direksiiasy direktorynyŋ orynbasary boldym. Odan keiın «Habar» Agenttıgı» AQ-nyŋ «Elarna» telearnasynyŋ direktory qyzmetın atqardym.
Bügınde ainalamdaǧy jaǧdai tügeldei özgerdı. Qainaǧan jūmystardyŋ bel ortasynda jürmın. Özıŋız de bılesız, EKSPO körmesı 2017 jyly ötedı. Körmenıŋ daiyndyǧy, ondaǧy ärbır jospardyŋ oryndalu merzımı şekteulı. Dese de, atqaryp jürgen şarualarym özımdı qyzyqtyrady.
Sondyqtan, men efirdı saǧynamyn dep aita almaimyn. Saǧynatyn da uaqyt joq!
Onyŋ üstıne, telearnadaǧy jūmys menı efirge şyǧu, kadrda bolu siiaqty «artyqşylyqtarymen» arbamaityn. Maǧan qai kezde de kadr syrtyndaǧy jūmys, şyǧarmaşylyqpen ainalysu, ūjymdy bır ıske jūmyldyryp, körermennıŋ közaiymyna ainalar baǧdarlamalar jasai bılu maŋyzdy bolatyn.
– Qazırgı jas jurnalisterdıŋ köbı telearnalardy jaǧalaidy. Radio, äsırese, gazet jurnalisı boludy qalaityndar öte az. Mūnyŋ sebebı nede dep oilaisyz?
– Ärine, jastardyŋ boiynda küş-quat, aldynda arman-maqsat köp bolady. Olardyŋ tezırek tanymal bolǧysy keledı. Efirge şyǧyp, eldıŋ esınde qalyp, süiıspenşılıkke, qūrmetke bölenudı qalaidy. Būl – qalypty närse. Mysaly, menıŋ jurnalist bolǧysy kelgen jastardyŋ televidenie salasyna ūmtyluyna qarsylyǧym joq. Bıraq, olar qai ıske de ülken daiyndyqpen, bılımmen kelse deimın.
Telearnalar jaqsy damyp jatyr. Radio salasynyŋ da bolaşaǧy ülken dep oilaimyn. Nege deseŋız, radio adamnan arnaiy uaqyt talap etpeidı. Mysaly, qazır jüielı türde teledidar köre almaimyn, öitkenı, uaqyt tapşy. Al radiony köşede, kölıkte ketıp bara jatyp ta tyŋdai beremın. Sondyqtan, eger aldaǧy uaqytta mümkındıgım bolsa, öz basym radioda jūmys ısteudı de terıs körmes edım.
Jalpy, gazet bolsyn, radio, telearna bolsyn – osy aqparat qūraldarynyŋ qai-qaisysyn da zaman köşınen qaldyrmai, damytyp otyruǧa bolady dep esepteimın. Sondyqtan, jastar qai salany taŋdasa da, özınıŋ mümkındıgın, qabılet-qarymyn tarazylap alǧany abzal.
– Sız kezınde otandyq telearnalardyŋ zaŋda körsetılgendei qazaqtıldı baǧdarlamalar sanyn toltyru üşın şyǧarmaşylyq keşter, konsertter beruge äues bolyp ketkenın aityp, oryndy synap edıŋız.
Ziialy qauym qauym soŋǧy jyldary telearna baǧdarlamalary negızınen oisyz, qamsyz köŋıl köteru, şou baǧdarlamalarǧa tolyp ketkenın aityp jür. Sız qalai oilaisyz?
– Telebaǧdarlamalarymyzdyŋ köbı konserttık keşter men şouǧa ainalyp bara jatqany ras. Bıraq, būl ürdıs qazır rettelıp, öz arnasyna tüsıp kele jatqan tärızdı.
Bır jaǧynan, sauyqşyl halyqpyz. Bızge telearnadan jaqsy änder berılıp, konserttık baǧdarlamalardyŋ qoiylǧany ūnaidy. Qazaqtyŋ än-küisız köŋılı könşımeidı ǧoi. Osyǧan orai, änşıler qauymynyŋ bedelı artyp, halyq arasynda sūranysqa ie bolyp otyr. Alaida, menı tele-radio salasynda körkemdık keŋestıŋ joqtyǧy alaŋdatady.
– Sızdıŋşe, qaitadan körkemdık keŋester qūru kerek pe?
– Negızınde, ol kerek. Telearnalar arqyly körsetıletın konserttık keşter men baǧdarlamalardy, efirge şyǧatyn öner ielerın saralap, ırıktep otyru qajet. Käsıbi deŋgeiı joǧary, oryndauşylyǧy da, ändı ärleuı de, bet-älpetı de kelısken, öner men mädenietımızdı ösıre alatyn tūlǧalardy ǧana efirge şyǧaruǧa tyrysqanymyz jön. Äitpese, men atyn atamai-aq qoiaiyn, qazırgı künı toiǧa da, alaŋdaǧy konsertke de, sahnaǧa da bır kostiummen şyǧyp, bır änın oryndai beretın, söitıp, eldı jalyqtyryp jürgen änşılerımız bar.
Bızde jaqsylyqqa senetınderden görı
synaityndar köp
– Sız 2014 jyldan berı «EKSPO-2017» ūlttyq kompaniiasynyŋ baspasöz qyzmetınıŋ jetekşısız. Osynyŋ aldyndaǧy jūmysyŋyzdyŋ maqsaty körermenderdı jaqsy baǧdarlamalarmen qamtamasyz etıp, qazaq televiziiasynyŋ sapasyn köteru bolsa, bügıngı qyzmetıŋız elımız ben şetel azamattaryn 2017 jyly Astanamyzda ötetın EKSPO körmesıne bailanysty şarualarymen aqparattandyru. Endeşe, EKSPO körmesın ötkızuge daiyndyq qalai? Ondaǧy qūrylys qarqyny qai därejede?
– Bıletın bolarsyz, jaqynda Milanda «EKSPO-2015» körmesı aşylǧan. Onyŋ basty taqyryby retınde älemdı azyq-tülıkpen qamtu mäselesı bekıtılgen edı. Körmege 140-qa tarta memleket qatysyp, öz önımderın ūsyndy. İtaliia biudjetınen būl şarany ötkızuge 13 milliard evrodan astam qarajat jūmsalypty. Bızdıŋ qazaqstandyq delegasiia da sol körmege qatysyp, pavilonǧa auyl şaruaşylyq önımderımızdı aparyp qoidy, dünie jüzınen jinalǧan qauymǧa ūlttyq susynymyz qymyz ūsyndy. Aral teŋızınde būryn bolǧan, qazır joiylyp bara jatqan balyqtardy körsetıp, olardy saqtap qalu mäselesın el talqysyna saldy. Milandaǧy «EKSPO-2015» körmesındegı qazaqstandyq pavilonnyŋ qūrylysyn salǧan kompaniianyŋ jetekşısı Robert Miuller bır ǧana bızdıŋ elımızdıŋ sol körmedegı qūrylys nysanyn salu üşın bır jarym jyl uaqyt ketkenın aitty.
Men mūny, jalpy mysal üşın aityp otyrmyn. Qazaqstannyŋ Milandaǧy körmege ülken küş jūmsap, qatysuynyŋ özı bızdıŋ elımız üşın täjıribe jinaudyŋ bır joly ekenı anyq.
Al endı aitaiyn degenım, osy körme aşylǧannan keiın men ädeiı elımızdegı aqparat qūraldarynda, sonyŋ ışınde internet jelısınde ne jazylyp jatyr eken dep, baqylap kördım. Baiqaǧanym, blogerler «EKSPO» taqyrybynda bıraz aqparat jazypty. Ökınışke qarai, solardyŋ basym köpşılıgı Milandaǧy körme jaily aita kele, özımızde, Astanada ötetın «EKSPO-2017» körmesı jaily terıs pıkırler jariialapty. «Bızde ondai joǧary därejede bolmaidy», «bızdıkıler bölıngen aqşany üitedı, büitedı», «älemge külkı bolyp qalamyz» degen sekıldı jaǧymsyz jazbalar köp. Būl, ärine, menıŋ de köŋılıme keldı. Nege deseŋız, qazır bız osy körmenı joǧary deŋgeide ötkızıp, elımızdıŋ bedelın, abyroiyn ösıru üşın bar küşımızdı salyp jūmys ıstep jatyrmyz. «EKSPO-2017» körmesınde bır ǧana bızdıŋ elımızden 80-nen astam kompaniia özderınıŋ qūrylys materialdaryn körsetpek. 2017 jyldyŋ 10 mausymynda aşylatyn körme 1 qyrküiekke deiın jalǧaspaq. Būl maqsatta 175 ga jer bölınıp, qazır qūrylys jürıp jatyr. Jaqynda sol qūrylys alaŋyna Elbasymyz Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ özı kelıp, igı ısterdı körıp, jūmys qarqynyna köŋılı tolǧanyn aityp kettı.
– Jospar boiynşa, «EKSPO-2017» körmesınıŋ qūrylysy qaşan aiaqtaluǧa tiıs?
– Jospar boiynşa körmenıŋ qūrylysy 2016 jyldyŋ qyrküiegınde tolyǧymen bıtuge tiıs. Bıraq, bızdegı qūrylys jūmysy qazırgı qarqynmen jalǧasa berse, merzımınen būryn bıtıp, tapsyrylady degen ümıt bar.
– Al qonaqtardy qabyldau, basqa ūiymdastyru jūmystary qalai jürıp jatyr?
– Qazırgı kezde Elbasynyŋ atynan 139 memleket pen 12 halyqaralyq ūiymǧa şaqyru jıberıldı. Nätijesınde 23 memleket (Resei, Almaniia, Japoniia, Türkiia, İzrail, Fransiia, İndiia, Vetnam, Armeniia, Päkıstan, Äzırbaijan, Angola, Belarus, Senegal, Gruziia, Kuba, Türkmenstan, Sent-Kits i Nevis, Liberiia, Täjıkstan, Qytai, Rumyniia, Monako) jäne 3 halyqaralyq ūiym qatysatyndyǧyn rastady. Biyl 80-ge juyq ūsynys alamyz dep otyrmyz. Jalpy, 100-den asa memleket pen 10 halyqaralyq ūiymnyŋ qatysuy josparlanǧan.
Jalpy, evrei halqy ünemı öz-özderın maqtap, jıgerlendırıp, köterıp otyrady. Sonyŋ arqasynda olar jaqsy jetıstıkterge jetıp otyr, özge elderdı, tıptı, älemdı sol mınezı arqasynda özderımen sanasuǧa mäjbür qylyp jatyr dep oilaimyn. Bız de kerı tartyp, terıs söilegennen görı jaqsylyqqa senıp, soǧan bırge ūmtyla bılsek, nūr üstıne nūr bolar edı.
Qarjy daǧdarysyna EKSPO-nyŋ qatysy joq!
– Qazır, özıŋız bılesız, Qazaqstan älemdık qarjy daǧdarysy atty alapat dauyldyŋ salqyn lebın sezınıp otyr. Jappai bılınbese de, keibır jūmys oryndaryndaǧy qysqartular, basqa da jaǧdailar azamattardyŋ köŋılıne bır ürei ūialatqany jasyryn emes. Osy jaǧdaidyŋ bärın Astanada ötetın körmenıŋ kesırı dep bıletınder de bar…
– Qarjy daǧdarysy būryn da bolǧan. Ol – bükıl älemde oryn alǧan jaǧdai. Qazaqstan mūnai baǧasynyŋ tüsuı, Resei men AQŞ arasyndaǧy qarym-qatynastyŋ būzyluy sekıldı sebeptermen älemdık qarjy daǧdarysyn sezıne bastady. Al şyn mänınde, «EKSPO-2017» körmesınıŋ biudjetı būǧan deiın aldyn ala bölıngen.
Jalpylai alǧanda, bızdıŋ baǧalauymyzşa 3 mlrd dollar şamasynda qarjy jūmsalady. Būl künderı 1 mlrd 200 mln dollar kölemınde investisiialyq jobaǧa qarjy tartyldy. Tartylatyn investisiia kölemı älı de ösetın bolady dep josparlanyp otyr. Halyqaralyq täjıribege süiensek, körmenı ūiymdastyruǧa 5-17 mlrd evro jūmsalady. Qaita qazaqstandyq körme eŋ ünemdı bolatyn syŋaily.
Qarjy Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ tapsyrmasymen Ūlttyq qordan alyndy. Iаǧni, balabaqşada, mektepte balalarymyzǧa bır mezgıl tättı külşe berılmei qalsa, jūmys oryndarymyzda jalaqy keşıgıp jatsa, jylda ösırılıp otyrǧan äleumettık kömekter biyl öspei qalsa, oǧan EKSPO-nyŋ qatysy joq.
– Rasynda da, «qarjynyŋ bärı EKSPO-ǧa bölınıp jatyr, būl körme qazaqstandyqtardyŋ äleumettık ömırıne salmaq salyp otyr» degen pıkır el arasynda aitylyp jür. Al şyn mänınde ekonomikalyq, äleumettık tūrǧyda būl halyqaralyq körme qazaqqa qandai paida äkeledı?
– Qazır älemde elektr quatyna tapşylyq baiqala bastady. Bızdıŋ kündelıktı tūrmysta tūtynatyn dünielerımızdıŋ köbı elektr quatyn talap etetını ras. Al Astanada ötetın EKSPO körmesı elektr quatyn öndırudıŋ jalama joldaryn qarastyrady. Ol – kün, su, jel, aua arqyly energiia alu mäselesı. Būl, bırınşıden, älemdegı jäne öz elımızdegı elektr quaty tapşylyǧyn joiu jolyndaǧy ızdenıs bolsa, ekınşı jaǧynan auanyŋ lastanuyna tosqauyl qoiu, ekologiiany saqtau maqsatyn közdegen qadam. Ärine, älemnıŋ ekologiiasyn nege bız qorǧauymyz kerek dep şyǧatyndar da tabyluy mümkın. Bıraq, mūndai ızgı qadamnan Qazaqstannyŋ ūtylmasy anyq. Düniejüzılık körmenı 2017 jyly däl osy taqyryppen ötkızuge bızge älem senım artty. Bız moinymyzǧa märtebelı mındet alyp otyrmyz. Onymen maqtanuymyz kerek jäne abyroimen oryndap şyǧuǧa tiıspız.
Al endı körmenıŋ daiyndyǧynyŋ özı el ekonomikasyna, äleumettık jaǧdaiǧa qalai yqpal etıp otyr deseŋız, bız ülken aumaqty alatyn qūrylys nysanyna öz önımderımızdı qoldanuǧa tyrysyp jatyrmyz. Qazırgı künı aimaqtarmen kelısım jasalyp, sol öŋırlerde öndırılıp jatqan qūrylys tauarlary alynuda. Bırınen aǧaş, bırınen sement, bırınen gips degen sekıldı… Aimaqtardan Astanaǧa jūmysşylar kelıp jatyr.
Jalpy, menıŋ oiymşa, EKSPO-dan da bölek, ai saiyn qyruar qarajat jūmsalatyn kompaniialar, mekemeler köp bızde. Bıraq qarjylyq qiyndyq tua qalsa, jūrttyŋ köbı EKSPO-ny syltau qylǧysy kelıp tūrady. Oǧan sebep bolatyny, EKSPO jūmystary eldıŋ köz aldynda jürıp jatyr. Bız köz aldymyzda körınıp tūrǧan kez kelgen närselerden mın ızdeuge jaqynbyz ǧoi.
– Jaŋa aimaqtardan jūmys küşı tartylyp jatyr dedıŋız. Däl qazırgı taŋda EKSPO-2017-nıŋ jalpy daiyndyq jūmystary qanşa adamdy jūmyspen qamtyp otyr? Olardyŋ qanşasy Qazaqstan azamattary? Josparlanǧan jūmystyŋ qanşa paiyzy jasaldy?
– Özderıŋızge belgılı, ötken jyly 24 säuırde Elbasy Körme qūrylysy ornyna kapsula salyp, daiyndyq jūmystarynyŋ tūsauyn kesken bolatyn. Sodan berı bır-aq jyl ötse de, EKSPO-2017 keşenı aumaǧynda bügınde jūmystyŋ 30 paiyzy aiaqtaldy. 25 gektar jerde ornalasqan Körme keşenınde 38 jaŋa nysan salynady. Qazırdıŋ özınde 60-tan asa kötergış krandar, 4000-nan asa jūmys qoly jūmyldyrylǧan. Ärleu jūmystary bastalǧanda olardyŋ sany 10 000-ǧa jetedı. Basym köpşılıgı – qazaqstandyqtar. Qūrylysqa barynşa otandyq käsıporyndar tartyluda. Jalpy somasy 59,6 mlrd teŋgenı qūraityn 85 otandyq önım paidalanylyp jatyr. Sondai-aq, orta jäne kışı biznestıŋ eŋ ırı ūlttyq jobany jüzege asyruǧa qatystyryluy eldıŋ, öŋırlerdıŋ damuyna mümkındık beredı. Qazır qūrylys-montajdau jūmystarynyŋ eŋ qyzǧan şaǧy. Elbasynyŋ tapsyrmasy boiynşa 2016 jyldyŋ qyrküiegınde aiaqtaluy tiıs. 2017 jyldyŋ basynda qatysuşy memleketter öz pavilondaryn jasau men montajdau jūmystaryn bastaidy.
Kez kelgen närsenı jaqsy josparlau kerek
– Bır sūhbatyŋyzda osy körme barysynda volonter retınde qyzmet etu üşın aǧylşyn tılın bılu maŋyzdy ekenın aitqan ekensız… Tek ana tılın bıletın, qazaqy tärbie alǧan bır auyldyŋ balasy qalaǧa kelıp, qosymşa bır tıl üirengısı kelse, qai tıldı oquy kerek dep oilaisyz?
– Aǧylşyn tılın. Aǧylşyn tılı är adamnyŋ, är azamattyŋ özı üşın qajet. «Bır tıl bılu – bır adam bolu» deidı ǧoi halyq. Negızınde, tılderdı neǧūrlym köp bılse, adamnyŋ soǧūrlym mümkındıgı keŋeiedı. Al eger auyl balasy qalaǧa kelıp, bır tıl üirenuge qūlşynys tanytsa, men oǧan aǧylşyn tılın üirenuge keŋes berer edım. Ol EKSPO kezınde jūmys ısteuge ǧana emes, jalpy kez kelgen uaqytta qajetke jaraidy.
– Sızdıŋ ömırlık ūstanymyŋyz qandai?
– Adamnyŋ ūstanymy uaqyt ötken saiyn özgerıp otyratyn siiaqty. Ol da adamnyŋ ösuıne, kemeldenuıne, damuyna jäne qyzmettegı, tūrmystaǧy qajettılıkterıne bailanysty bolatyn şyǧar. Däl qazırgı menıŋ ūstanymym – «Kez kelgen närsenı jaqsy josparlau kerek». Sosyn adam üirenuden jalyqpau kerek dep oilaimyn. Är närsege ümıtpen, optimizmmen qarau da qajyr-qairatty arttyrady.
– EKSPO körmesı töŋıregınde jūmys ısteu sızdıŋ dünietanymyŋyzǧa, oi-armanyŋyzǧa öz yqpalyn tigızıp otyr ma?
– Ärine. Telearnalarda ūzaq qyzmet etkendıkten, ondaǧy jaǧdaidyŋ bärı maǧan üirenşıktı edı. Jaŋa baǧdarlamalar, tyŋ täsılder oilap tabuyŋ mümkın, bıraq ol sala özıŋnıŋ qalyptasqan ortaŋ bolǧandyqtan, köp jaŋalyǧy joqtai körınetın. Al «Astana EKSPO-2017» ūlttyq kompaniiasynyŋ baspasöz qyzmetınıŋ jetekşısı bolyp kelgelı mūnda jaŋa ortaǧa, jaŋaşa jūmysqa tap boldym. Marketolog, diplomat, äkımşılık qyzmetker sekıldı jaŋa mamandarmen qyzu qarym-qatynasta jūmys ıstei bastadym. Sony ūǧymdar, özgeşe maqsattar, jaŋa oi-armandar tudy aldymnan.
– Sızdıŋ balaŋyz qazaqşa balabaqşaǧa barady eken. Bolaşaqta da ony qazaq mektebıne bergıŋız keletının aitypsyz. Jalpy, bolaşaq ūrpaqtaryŋyz, balaŋyz qandai qoǧamda ömır sürse dep armandaisyz?
– Balam körkeigen Qazaqstanda ömır sürse eken deimın. Qandai mamandyqty taŋdasa da, özınıŋ ana tılınde ozyq bılım aluyna mümkındık tudyra alatyn qazaqy qoǧamda ömır sürse deimın. Oqu üşın şetelge baruǧa mäjbür bolmasa eken deimın. Men özım orys tılınde bılım alyp, orys tılındegı baǧdarlamalardy jürgızdım ǧoi. Ana tılımde maiyn tamyzyp söilei almaitynym üşın ökınemın. Balam öz tılıne, özınıŋ ūlttyq mädenietı men tarihyna jetık bolsa eken deimın.
Äŋgımelesken:
Näzira BAIYRBEK
