Ramazan aiy bastalǧanda osy Astanadaǧy özım jaqsy aǧa tūtatyn azamat, köp jyl orta mektepte ūstazdyq etken QR Halyqqa bılım beru ısınıŋ ozyq qyzmetkerı Tıleubek Ysqaqovpen jolyǧyp qaldym. Amandyq-saulyq sūrasqan soŋ äŋgımemız ūltymyzdyŋ dıni ädet-ǧūrypty ūstanu jaǧyna oiysty. Biyl jetpıstıŋ jotasyna mıngen, köptı körıp, köptı bılgen azamattyŋ bır närsege küiıp-pısıp tūrǧanyn baiqadym. Onyŋ mınezı tanysqan uaqytymnan maǧan belgılı. Qoǧamda bolyp jatqan keleŋsız jaǧdailarǧa, ädebi-mädeni ömırdegı jaŋalyqtarǧa sergek qaraityn adam. «Aǧa, ne boldy?» dep sūraǧan edım, ıştegı küiınışın jasyrmai, aqtaryp saldy. Sodan aǧamnyŋ äŋgımesıne qūlaq türdım.
«Mūhammed paiǧambarymyzdan keiın dın tızgını artynda qalǧan tört halifasynyŋ qolynda bolady» degendı bır jerden oqyǧanym bar. «Tört halifam ötkennen keiın dın būzylady» degen de eken Mūhammed (s.ǧ.s.). Qazır sondai jaǧdai bolyp tūr-au.
Ötken ǧasyrdyŋ basynda Şäkärım qajy Qūdaiberdıūlynyŋ:
Būl kündegı dınderdıŋ bärı naşar,
Eşbırı tüzu emes köŋıl aşar.
Öŋkei aldau, jalǧandy dınım deidı,
Tekserseŋ oiyŋ tügıl, janyŋ sasar, – dep qinala jyrlap ötkenı de bar» dep bastady äŋgımesın zerdelı azamat. Odan keiın osyǧan qatysty basynan ötken jaǧdaidy baian ettı.
«Marqūm bolǧan bır aǧamyzdyŋ qūdaiy asynda otyrmyz. As tızgının «bas-basyna bi bolǧan öŋkei qiqymdardyŋ» qolyna berılgenın körıp, abdyrap qaldym. Öz basym būl pırädärlardy bıletın edım. Dıni bılımderı joqqa tän, öz betımen üzıp-jūlyp bırdeŋelerdı oqyǧan-mystar. Özderı «auyzdaǧy söz bermesterdıŋ» özı. Jattap alǧandaryn oqyǧan bolady. Bır qyzyǧy, asqa batany da osylar berdı. Körşı dastarqanda seksennıŋ mol ışınde, el-aimaǧyna syily bolǧan, kezınde oblys, audan kölemınde qyzmette bolǧan el aǧalary otyrǧan. Aqsaqaldar jabyrqau küide ünsız-tünsız otyra berdı. Ne ıstesın, «Bata bereiık» dep sūrap almaidy ǧoi. Al özım aŋ-taŋ bolyp otyra berdım. Bılımsızderdıŋ bılmestıgı ekenın de tüsınıp otyrmyn.
Qūran – ǧylymnyŋ tüp atasy. Älemnıŋ azuyn aiǧa bılegen nebır aituly ǧalymdary osyny moiyndap otyr. Kezınde nemıs halqynyŋ ūly aqyny Gete: «Adamzat ömır – baqi Mūhammed paiǧambarǧa boryşker» dep jazyp ta ketken. Bala kezımızde «jer astyna tüsıp, dın oquyn jetı jyl oqypty» degendı de estuşı edık.
Bıle bılgen adamǧa medrese oquynyŋ özı tört satydan tūratyny belgılı. Eŋ joǧarǧy satysy – «Ǧaliia». Kezınde Ufanyŋ osy «Ǧaliia» medresesınde qazaqtyŋ neler bır tūlǧalary oqymap pa edı? Beiımbet Mailin, Maǧjan Jūmabaev syndy marǧasqalardy atasaq ta jetkılıktı bolar. Endeşe, dınge «ūsta» bolamyn degender ony qoljaulyqqa ainaldyrmai, aiaqty aŋdyp basulary kerek» degen aǧam taǧy bır äŋgımenıŋ şetın şyǧardy.
«Janaza namazynda tūrmyz. Jaŋaǧydai moldasymaqtyŋ bıreuı tasbiyq tartudyŋ ornyna sausaqtaryn bügıp, sanamalap tūrdy. Meilı kül, meilı jyla. Eŋ soraqysy, mäiıttı jer besıkke tapsyrǧannan keiın boldy. Dūǧany oqyp bolǧan soŋ «Taǧy kım oqidy?» dep jinalǧandarǧa oqty közın qadaumen boldy. Ainaladan ün şyqpaǧan soŋ: «Äi, ne degen ūiattaryŋ joq adamsyŋdar. Neujeli, bır dūǧa bılmeisıŋder!» dep köpşılıkke dürse qoia bersın. Osydan keiın jastardy basqa dınderge ketıp jatyr dep baibalam salamyz.
Qūdaiy asta da, janaza namazynda da jaŋaǧydai körınısterge qarnyŋ aşady. Äsırese, qūdaiy asta bırınen bırı oza şauyp, jarysa qūran oqityndar köbeiıp kettı. Jasyratyn nesı bar: kökeilerın teskenı oralǧan oramaldyŋ ışındegısı…
Būlarǧa ne deisıŋ, äŋgıme bastasaŋ, dau tuady, ärı äruaqqa obal. Tılıŋdı tıstemeske amal joq.
Paiǧambarymyz aitypty deidı, bır jazbany oqyp otyrsam: «Aqyrdyŋ aldynda menıŋ dınım 73-ke bölınedı, onyŋ bıreuı ǧana aqiqat». Sol aqiqatty ǧana nasihattaityn moldalar köbeise eken» dep aiaqtady Tıleubek aǧa äŋgımesın. Bız de osy tılekke ünsız qosyldyq.
Amanǧali QALJANOV
