Analarymyzdyŋ ızın basqan jeŋgelerımız boiyna bala bıtkenın dabyra etpeuşı edı. Altyn qūrsaq ainalaiyndarymyz aiy-künı jaqyndaǧanda tıptı körkem bolyp ketetın. Künnen künge tolǧan aidai tolyqsyp, mama qazdai balpaŋdap jürgenınıŋ özı süikımdı. Jüzderınen jylylyq tögılıp, jolynda kezdesken jannyŋ qabaǧyn jadyratyp sala beruşı edı. Sol qalpynan ainymai, artynşa araǧa ekı jyl salyp, ūly men qyzyn qatarynan düniege äkelıp jatuşy edı.
JÜKTILIK – JAUAPTY KEZEŊ
Osy künı taŋ qalamyn. Jas kelınnıŋ aiaǧy auyrlasa, bır uaiym bastalatyn siiaqty. Äulettıŋ bır balasyn emes, özge planetanyŋ belgısız bır jaratylysyn kütkendei toǧyzailyq äbıgerlık bastalady da ketedı. Jas kelın ädettegı tırlıgınen qalyp, ekı aiaǧyn kökke qoiyp, qimylsyz jatuǧa beiım. Aima-ai ızıne küieuın salpaqtatyp, ne enesın ertıp emhanada jüredı. Osylaişa, bolaşaq ananyŋ jüktılıktı tabiǧi jaǧdai retınde qabyldai almaǧan aianyşty halı oilandyrady. Kım bıledı, düniege keler säbi ana qūrsaǧynda jatyp-aq därmensızdıktı, myna tırlıkke beiımsızdıktı boiyna jinap jatqan bolar. Perışte-säbidıŋ tar jerden jaryq düniege talpynyp şyǧatyn jolyn «keserevamen» kesıp, qauqarsyz etıp jatyrmyz ba, ony da kım oilapty?! Tabiǧi sūryptalu bolmaǧan soŋ, jyldan jylǧa qazaqtyŋ balasynyŋ jaratylysynyŋ bır qasietı kemıp bara jatyr-au dep oiǧa qalamyn.
Äiel ömırınıŋ bır kezeŋı – jüktılık tabiǧi qūbylys. Būl – äielge ana baqytyn, şaŋyraqqa säbi syilaityn qaitalanbas sät. Qoǧam özgerdı me, adam sanasy özgerdı me, ony aita almaimyn. Bıraq, būl jaǧdaiǧa äielderdıŋ közqarastary da ärqily. Keibıreulerı öz jaiyna şekten tys män berıp: «maǧan mynau jaqpaidy, mynau bolmaidy» dep türlı tyiymdardy oilap tabady. Kerısınşe, endı bıreulerı tıptı, densaulyǧyna ziiany kelse de, alaŋsyz jüre beredı. Būl tabiǧi qūbylys retınde jüktılık äieldıŋ qalypty ömırıne eşqandai kedergı keltırmeuı kerek. (Eger därıger bolaşaq ana densaulyǧynyŋ aqaulyǧyna qarai ūsynys bermese). Degenmen, qalypty, tabiǧi jaǧdaidy kürdelılendıruge köp män berılıp kele jatqanyn aitu kerek siiaqty.
Al jastarymyzdyŋ jüktılıkke daiyndyqsyz, salǧyrt qarauy, būl jaidan keide müldem beihabar boluy jauapkerşılıktıŋ kemdıgı der edım. Säbidı uaqytşa arqalatyp jıbergen jük siiaqty qaraityndary da bar. Saiyp kelgende, tūŋǧyşyn tuatyndar – 20-25 jas aralyǧyndaǧy jas kelınşekter. Közı aşyq, bır oqudy bıtırgen, tym qūryǧanda internetten habary bar jandar.
Olardyŋ qalypty jaǧdaidy qabyldai almauynyŋ taǧy bır sebebı – özgenı köp tyŋdauynda da jatyr. Özınıŋ pıkırı bekıp, tolyq mälımet bolmaǧannan keiın özgelerdı köp tyŋdap ketedı. Bötennıŋ täjıribesın özıne qabyldap alady. Ata-analarynyŋ şeksız qamqorlyǧy, orynsyz öbektegenı de bolaşaq anany oiǧa salady. Sodan özın qauqarsyz auru sezınıp, auyrlana bastaidy. Osynyŋ bärın jolǧa qoiu kerek.
Bır qyzyǧy, därıgerdıŋ aitqan nūsqauymen emes, täjıribesı bar jasy ülken abysyndaryn tyŋdauǧa qūlyqty keledı. Būl jerde taǧy aitpaǧym, osy jaitqa äieldıŋ müldem sanaly kelmeuı, jüktılıktıŋ ne ekenın tolyq tüsınbeuı – alǧaşqy aqparatty bötennen emes, maman-därıgerden alyp köŋılge toquyna kedergı keltıredı.
TOLǦAQ – ŪMYTŞAQ AURU
Äielderdıŋ bosanar aldynda üreiı basym bolady. Ädette, aiy-künı jaqyndaǧan saiyn ainalasyndaǧylar özderınıŋ basynan ötkenın aityp ürkıte bastaidy. Ony aiaǧy auyrlap otyrǧan jan özıne jaqyn qabyldaidy. Toǧyz ai toǧyz kün degende bauyr etı balasy jaryq dünie esıgın aşatynyn sezınıp, sondai sätıne ıştei daiyndyǧy berık, böpesın aman-esen düniege alyp kelem degen ana tolǧaqtan qoryqpas edı.
Taǧy bır qynjyltatyn jait bar. Tırkeude tūrǧan emhanada bosanuǧa daiarlyq mektebı jūmys ısteidı. Onyŋ alty-jetı sabaǧynda balanyŋ ärbır müşesı – közı, qūlaǧy, aiaǧy men tyrnaǧyna deiın qai kezeŋde qalai damidy, tolyq damuy üşın ne jep, ne qoiuy kerek degen sūraqtardyŋ jauabyn tüsındıredı. Bosanuǧa qatysty jattyǧular, odan keiıngı kezeŋdegı keŋesterdı osy jerden aluǧa bolady. Sabaq uaqytynda bara qalsaq, bar-joǧy bır-ekı äiel otyrady. Al bosanar sätte, tıptı qalai tynys aludy bılmei közderı jäuteŋdegenderge sabaqqa qatystyŋyz ba dep sūrasaq, «baruǧa qolym timedı» dep jauap beredı.
ŞILDEHANA, QALJA…
Jalpy, anaǧa jüktılık kezeŋınen görı, bosanǧannan keiıngı kezderınde köp kömek qajet. Bızde qalai? Bala tuyldy, tuystary topyrlap kelıp perzenthanadan şyǧaryp alady. Şıldehana, qaljasyn berıp, toi toilanady. Osymen aǧaiynnyŋ qatysy aiaqtalady. Qonaqtyŋ aiaǧynan şarşaǧan anaǧa säbiın ūstatyp, qamqorlyq şegı osymen tämam. Jas ana üşın kürdelı kez endı bastalyp, köbı bosanudan keiıngı depressiiaǧa tüsıp ketedı. Alǧaşqy ailarynda bılınbese de, tün ūiqysy törtke bölıngen ana uaqyt öte balasymen qosylyp jylaityn bolady. Äiel depressiiaǧa tüsse, onyŋ saldary alysqa ketedı. Onyŋ jamany äiel ekınşı balasyn köteruge köŋılı soqpaidy. Ūiqysyz künderdıŋ köleŋkesı köŋılınde qalyp qoiyp, kelesı böpesın tuudy keiınge qaldyryp, aqyr aiaǧynda uaqytyn jıberıp alady. Būryndary tolǧaqty ūmytşaq auru desek, qazır odan kädımgıdei ürketın keselge ainalyp keledı. Būlai jalǧasa berse, jastarymyz bala tuudan qalatyn siiaqty.
Şūǧylajan ESIMBAEVA,
Astana qalasy
№2 perinataldyq ortalyq
bas därıgerınıŋ orynbasary
