– Beibıt Tüsıpūly, bügıngı taŋda Astanada tuberkulezge şaldyqqan adamdar sany qanşa?
– Astana qalasynyŋ tuberkulezge qarsy dispanserınde qazırgı kezde osy syrqatqa şaldyqqan bır myŋnan asa adam tırkeude tūr. Būdan bır jyl būryn auru körsetkışterı boiynşa elorda Qyzylorda jäne Qostanai oblysynan keiıngı üşınşı orynda bolsa, üstımızdegı jyldyŋ bes aiynyŋ qorytyndysy boiynşa bas qala tuberkulezge şaldyqqandar sany jönınen respublikamyzdaǧy 16 öŋırdıŋ arasynda 14-orynda.
Jalpy, tuberkulez älı de qoǧamymyzdyŋ kürdelı äleumettık mäselelerınıŋ bırı bolyp otyr. Adamdar özdıgınen medisinalyq tekseruden ötpeidı. Aurudyŋ örşuıne osy salǧyrttyq ta sebep boluda. Nauqastardyŋ basym bölıgı därıgerge körınuge dertı dendep ketken kezde, keşıgıp kelıp jatady. Degenmen, bız būl keseldı ärı qarai auyzdyqtap, auru körsetkışın tömendetuge barynşa küş salyp kelemız.
– Auru körsetkışterınıŋ tömendeuıne zamanaui tehnologiialar men saladaǧy sony jaŋalyqtar sep boldy ma?
– Älbette. Bügıngı künnıŋ negızgı maqsaty tuberkulezben auyratyn nauqastarǧa sapaly medisinalyq kömek körsetu – olardy der kezınde anyqtap, ūsynyqty em-dom şaralaryn qoldanu ekenı belgılı. Al, auruhananyŋ zamanaui apparattarmen jaraqtandyryluy auru nyşandaryn jedel anyqtauǧa mümkındık berıp otyr.
Qazırgı taŋda emdeu mekemesı «BACTEC», «Hain-test», «G-XPERT» syndy jaŋa apparattarmen jūmys ısteidı. Olar nauqasqa dūrys diagnoz qoiudy jyldamdatady. Mäselen, eskı ädıs boiynşa tuberkulez «taiaqşalaryn» zertteuge üş ai uaqyt jūmsalsa, jaŋa täsıl arqyly ekı-üş aptada, iaǧni, bırneşe kün ışınde, sanauly saǧatta-aq aurudyŋ belgılerın anyqtauǧa qol jetkızıp otyrmyz.
Körsetıletın medisinalyq kömektıŋ sapasyn jaqsartu üşın bızdıŋ dispanserde qosymşa 14 ftiziopediatrlyq jäne ftiziatrlyq uchaske ūiymdastyryldy. Qazırgı uaqytta 25 ftiziatrlyq uchaske tūrǧyndarǧa käsıptık medisinalyq kömek körsetedı.
Sonymen qatar, bızdıŋ dispanserde tuberkulezdı emdeudıŋ joǧary tiımdılıgıne qol jetkızu üşın plazmoferez emınıŋ prosedurasy engızıldı, būl öte auyr formamen auyrǧan aurudyŋ jazyluyn ekı ese tezdetedı. Nauqastarǧa hirurgiialyq kömek körsetu barysynda endobronhyly blokatorlar jaqsy qoldanyluda, būl hirurgiialyq emdeudıŋ tiımdılıgın joǧarylatady.
Bızdegı laboratoriialyq qūral-jabdyqtar men medisinalyq apparattardyŋ barlyǧy ozyq ülgıde bolǧandyqtan, aurudy anyqtaudyŋ mümkındıgı joǧary.
Negızı, tuberkulez immunitetı älsız, salauatty ömır saltyn saqtamaityn adamdarǧa öş ekenın eskere otyryp, är adamnyŋ qarapaiym sanitariialyq-gigienalyq erejelerdı ūstanyp, mındettı türde jylyna bır ret fliuorografiialyq tekseruden ötıp, ziiandy ädetterden aulaq jüruıne jete män beremız. Aurudan aiyqqannan keiın adam qūnarsyz tamaqtar ışıp, jiı-jiı salqyn tigızıp alsa, qatty şarşasa, maskünemdıkke, naşaqorlyqqa salynsa, tuberkulezdıŋ qaitadan qozuy mümkın. Sondyqtan, tazalyq saqtap, der kezınde därıgerge körınıp tūrǧan abzal. Al auru nyşandary anyqtalyp jatsa, uaqyt sozdyrmai mındettı türde emdelu kerek. Negızı, aurudy emdegennen görı, ony boldyrmauǧa tyrysqan tiımdırek.
– Bızge bergen bır sūhbatyŋyzda qaladan syrtqary jerde tuberkulezge qarsy jaŋa dispanser salynyp jatqanyn aityp edıŋız. Bügıngı taŋda ondaǧy jūmystar aiaqtaluǧa jaqyn ba?
– Özderıŋız jaqsy bılesızder, elordamyz köz ılespes şapşaŋdyqpen damyp keledı. Osyǧan bailanysty tuberkulezge qarsy dispanserdıŋ qazırgı ǧimaraty şahardyŋ ortasynda qalyp qoidy. Sondyqtan, qaladan syrtqary, Qyrqynşy stansada jaŋadan salynǧan tuberkulezge qarsy dispanserdıŋ qūrylysy kestege säikes jürgızılıp jatyr. Ol älemdık standarttarǧa jauap beretın jaŋa ǧimarat bolady. Onda auruhana qyzmetkerlerınıŋ jūmys ısteuıne jäne nauqastardyŋ emdeluıne barlyq jaǧdai jasalǧan. Bloktar auru türıne qarai jeke-jeke bölıngen. Palatalar öte jaily, bır jäne ekı oryndy. Qyryq oryndyq osteohirurgiialyq bölımşesı bar būl auruhananyŋ jaraqtandyryluy qazırgı zaman talaptaryna sai. Onda kompiuterlık tomografiia da bar. Qysqasy, syrqattyŋ sauyǧuy üşın barlyq jaǧdai qarastyrylǧan. Bügınde jerde ärleu jūmystary jürgızılude. Ozyq ülgıdegı jaŋa medisinalyq qūral-jabdyqtar satyp alynuda. Ǧimarat kelesı jyldyŋ bırınşı toqsanynda paidalanuǧa berılmekşı.
– Tuberkulezben auyratyndardyŋ basym bölıgı – ädette eş jerde jūmys ıstemeitınder men qaŋǧybastar ekenı belgılı. Olardyŋ eşqaisy qūlan-taza aiyǧyp ketudı oilamaidy. Al, tuberkulezdıŋ aşyq türıne şaldyqqan nauqas bır mezgılde kemı 15 adamǧa auru jūqtyratynyn eskersek, sonda mūndai nauqastarmen qalai küresuge bolady?
– Qalalyq tuberkulezge qarsy dispanser elordadaǧy tuberkulez auruyn anyqtaumen ainalysatyn medisinalyq mekemelerdıŋ jūmysyn üilestırıp otyrady. Būl rette bız aurudy uaqtyly anyqtau üşın Astana tūrǧyndarynyŋ aldyn ala fliuorografiialyq tekseruden ötuge nasihattaumen bırge, halyq köp şoǧyrlanǧan aumaqtarda, atap aitsaq, bazarlar men saparjailarda, qaladan syrtqary ornalasqan eldı mekenderde adamdardy fliuorografiialyq tekseruden ünemı ötkızıp tūramyz. Sonymen bırge, Beiımdeu ortalyǧyna kelıp tüsetın naqty tūraqty mekenı joq azamattar da jıtı tekserıledı. Auru anyqtalǧan jaǧdaida olar tez arada qalalyq tuberkulezge qarsy dispanserge jatqyzylyp, qajettı emın alady.
– Qazırgı taŋda densaulyq saqtau salasynda därıgerlerdıŋ, ortaŋqol medisinalyq personaldyŋ jetıspei jatqany anyq. Sızderde maman tapşylyǧy baiqala ma?
– 2013-2014 jyldary qalalyq tuberkulezge qarsy dispanserge ftiziatr, osteohirurg, torakaldy hirurg boludy niet etken toǧyz jas maman-därıger jūmysqa alyndy. Jalpy, maman daiarlau jäne bar mamandardyŋ endoskopist, urolog sekıldı t.b. ekınşı mamandyqty meŋgeruı baǧytynda dispanserde köptegen jūmystar jürgızılude. Orta deŋgeidegı medisinalyq qyzmetkerler qatary, laboratoriia jäne rentgen qyzmetkerlerınıŋ qatary ünemı tolyqtyrylyp otyrady.
Qaladan syrtqary, Qyrqynşy stansadaǧy tuberkulezge qarsy dispanserdıŋ qūrylysy kestege säikes jürgızılıp jatyr. Ol älemdık standarttarǧa jauap beretın jaŋa ǧimarat bolady. Onda auruhana qyzmetkerlerınıŋ oidaǧydai jūmys ıstep, nauqastardyŋ tiımdı em aluyna barlyq jaǧdai jasalǧan. Bloktar auru türıne qarai jeke-jeke qūrylymdarǧa bölıngen. Palatalar öte jaily, bır jäne ekı oryndy. Qyryq oryndyq osteohirurgiialyq bölımşesı bar būl auruhananyŋ jaraqtandyryluy qazırgı zaman talaptaryna sai bolady.
Sūhbattasqan Gülbarşyn ÖKEŞQYZY
