Memleket basşysy biyl 30 mausymda qol qoiǧan «Qazaqstan Respublikasynyŋ azamattaryna, oralmandarǧa jäne Qazaqstan Respublikasynda tūruǧa yqtiiarhaty bar adamdarǧa olardyŋ mülıktı jariia etuıne bailanysty raqymşylyq jasau turaly» zaŋ 2014 jyldyŋ 1 qyrküiegınen bastap küşıne endı. Osyǧan bailanysty Astana qalasynda da arnauly komissiialar qūrylyp, jūmys ıstei bastady.
Jalpy, mülıktı jariia etu aksiiasy älem elderınde bar täjıribe. Fransiia, Portugaliia, Avstraliia, AQŞ syndy elder mūndai nauqandy bırneşe ret ötkızgen. Sebebı, tasada jatqan mülıktı alyp şyǧu – qai elde de özektı mäsele. Qazaqstan da būl nauqandy tiianaqty türde qolǧa aldy. Oǧan «köleŋkelı» ainalymda jürgen qomaqty qarjy sebep bolyp otyr. Būl, bır jaǧynan, el ekonomikasyna qarjy tartudy da közdeidı. Sonymen, mülıktı jariia etu degenımız, zaŋ tılımen aitqanda, tabystardy jasyru maqsatynda zaŋdy ekonomikalyq ainalymnan şyǧarylǧan jäne Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋnamasyna säikes resımdelmegen nemese tiıstı emes tūlǧaǧa resımdelgen mülıkke qatysty qūqylardy memlekettıŋ tanu räsımı. Biylǧy qyrküiekten bastap qoldanysqa engen zaŋ bar mülıktı jariia etıp, zaŋdastyruǧa mümkındık beredı. Oǧan qazaqstandyq azamattar, oralmandar men elımızde tūruǧa yqtiiarhaty bar adamdar qatysyp, zaŋda belgılengen tärtıppen mülkın jariia ete alady. Sondai-aq, azamattar elımızdıŋ aumaǧynan tys jerdegı mülıktı de jariia ete alady.
Būǧan deiın elımızde ekı ret mülıktı zaŋdastyru şarasy ötkenı belgılı. Onyŋ alǧaşqysy 2001 jyldyŋ şılde-tamyz aiynda öttı. Onda elımızdıŋ 3 myŋǧa juyq azamaty 480,0 millionnan astam AQŞ dollaryn jariia etken.
Al, ekınşısı 2006-2007 jyldary aralyǧynda ūiymdastyryldy. Onda tek kapital ǧana emes, jyljymaly jäne jyljymaityn mülık te zaŋdastyryldy. Sonyŋ nätijesınde respublikalyq biudjetke şamamen 60 mlrd teŋgenıŋ jariia etu alymy tüsken.
Biylǧy mülıktı zaŋdastyru şarasy da el ekonomikasyn damytuǧa aitarlyqtai üles qospaqşy.
Sonymen, 1 qyrküiekten bastap Astana qalasynyŋ barlyq audan äkımdıkterı janynan mülıktı jariia etuge qatysty arnauly komissiialar jūmys ıstei bastady. Ärkım özınıŋ audandyq äkımdıgı ǧimaratyna baryp, mülıktı zaŋdastyru töŋıregındegı kez kelgen saualyna jauap alyp, tiıstı qūjattaryn tapsyra alady.
Almaty audany boiynşa mülıktı jariia etu boiynşa komissiia nauqan bastalǧan alǧaşqy künı 70 adamdy qabyldap ülgerdı. Mūnda mülıktı zaŋdastyruǧa qatysty kelgen adamdardy qarsy alyp, komissiia hatşysy men zaŋger otyrǧan kabinetke ertıp baratyn qoǧamdyq qyzmetkerler taǧaiyndalypty. Komissiia hatşysy Gülbarşyn Orazbekovanyŋ aituynşa, mülıktı zaŋdastyruǧa bailanysty jūmystar auqymdy ärı jauapty. Sondyqtan, mūndai azamattardyŋ kömegı olarǧa asa maŋyzdy.
– Äzırşe bızdıŋ qabyldaǧandardyŋ köpşılıgı qajettı qūjattar tızımın aluǧa, qatysu şarttaryn bıluge kelıp jatyr. Alǧaşqy künı kelgen 70 adamnyŋ 24-ı ǧimarattar men qūrylystarǧa tehnikalyq tekseru jürgızetın sarapşynyŋ qorytyndysyn aluǧa ötınış jazdy. Olarǧa sarapşylardyŋ bailanys telefondaryn berdık. Endı qaisy sarapşynyŋ kömegıne jügınetının özderı şeşedı,– deidı komissiia hatşysy.
Mūnda kelgenderdıŋ qūjattary qabyldanǧannan keiın olarǧa kezek nömırı belgılenıp, arnauly jurnalǧa tırkeledı eken. Sodan keiın qūjattar komissiia qarauyna jıberıledı. Zaŋ boiynşa komissiia jariia etuge ötınış pen tiıstı qūjattar kelıp tüsken künnen bastap olardy 30 künnen aspaityn merzımde qarap, tiıstı şeşım qabyldauǧa tiıs.
Audan äkımınıŋ orynbasary Älihan Quatbekov töraǧalyq etetın Almaty audandyq mülıktı jariia etu boiynşa komissiia bügınge deiın 122 adamdy qabyldap, tiıstı mälımetter bergen.
Al Saryarqa audany mülıktı jariia etu boiynşa komissiianyŋ töraǧasy, audan äkımınıŋ orynbasary Rişat Tūrdybekovtıŋ aituynşa, alǧaşqy künı tüske deiın osynda 65 adam keŋes aluǧa kelgen. Jalpy, sol künı Saryarqa audandyq komissiiasy barlyǧy 90 adamdy qabyldapty. «Mülıktı zaŋdastyruǧa bailanysty jūrtşylyqty tolǧandyrǧan mäseleler barşylyq eken. Keibıreuler zaŋ aiasynda jekemenşık päterın qaita jobalauǧa bola ma dep te sūrap jatyr. Mülıktı jariia etu turaly zaŋ şeŋberıne jatpaityn mūndai saualdarǧa da jauap berıp, onymen ainalysatyn tiıstı mekemege jıberdık. Baǧaly qaǧazdardy zaŋdastyru mäselesımen kelgender de boldy. Bız olarǧa audandyq komissiia tek jyljymaityn mülıktı zaŋdastyrumen ainalysatynyn tüsındırdık. Jalpy, jūrtşylyqtyŋ köbı üiınıŋ qasynda salynǧan monşa, garaj syndy qosalqy ǧimarattardy zaŋdastyru mäselesımen kelıp jatyr» deidı komissiia töraǧasy.
Esıl audany äkımdıgınde qūrylǧan komissiia da jūmysqa kırısıp, 2 qyrküiekte (alǧaşqy künı) – 37, erteŋınde 25 adamdy qabyldaǧan. «Mülıktı jariia etudıŋ alǧaşqy künderı azamattarǧa zaŋnyŋ şarttary jönınde keŋes berılgendıkten, bırde-bır qūjat tırkelgen joq. Būǧan keibır adamdardyŋ tiıstı qūjattarynyŋ tügel bolmauy da sebep boldy» deidı Esıl audandyq komissiiasynyŋ hatşysy, audan äkımınıŋ keŋesşısı – ışkı baqylau jönındegı bas inspektory Däuren Mädelhanov.
Qymbat NŪRǦALİ
