Qyrǧyz aǧaiynnyŋ köŋılı küptı

4 qazan künı Qyrǧyzstanda parlament sailauy boldy. Aldyn ala derek boiynşa, zaŋ şyǧaruşy organǧa ükımetke büiregı būratyn «Bırımdık» (24,52% dauys) pen «Mekenım Qyrǧyzstan» (23,89%) partiialary, sondai-aq sentristık «Qyrǧyzstan» (8,73%) men «Bütın Qyrǧyzstan» (7,11%) ötken.

Sailau qorytyndysyna köŋılı tolmaǧandar

Olar sailau barysynda köptegen zaŋ būzuşylyqtar oryn aldy dep şu köterdı.
Respublika prezidentı Sooronbai Jeenbekov sailau kezınde būrmalauşylyq bolǧanyn moiyndady. Olardyŋ bırın – «Qyrǧyzstannyŋ sosial-demokrattar» partiiasyn eldıŋ būrynǧy prezidentı Almazbek Atambaevtyŋ ūly Seiıtbek Atambaev basqaratyn edı. Dauys beru qorytyndysyn moiyndamai, qaitadan sailau ötkızudı talap etken oppozisiia­lyq partiianyŋ jaqtastary 5 qazan künı köşege şyqty. Olar küştık qūrylymdarmen aiausyz qaqtyǧysqa tüstı. 6 qazanǧa qaraǧan tünı demonstranttar parlament üiın basyp kırdı, mūnda prezident äkımşılıgı de ornalasqan bolatyn. Sosyn Ūlttyq qauıpsızdık memlekettık komitetınıŋ SİZO-synda jatqan eks-prezident ­Atambaevty bosatyp aldy. Onymen qoimai demonstranttar Bışkektıŋ jaŋa merınıŋ, premerdıŋ attaryn atady. Densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ mälımetınşe, qaqtyǧystar kezınde 1,2 myŋ adam türlı jaraqat alǧan, bıreuı qaza tapqan. Küştık qūrylymdardyŋ 190 adamy taiaqqa jyǧylǧan.
OSK 6 qazan künı halyq tolquynan seskenıp, sailau qorytyndysyn jaramsyz dep jariialady. Qyrǧyzstannyŋ premer-ministrı ­Kubatbek Boronov otstavkaǧa kettı. QR Prezidentınıŋ baspasöz hatşysynyŋ mälımdeuınşe, Sooronbai Jeenbekov būl uaqyttarda Bışkekten eşqaida ketpei, jaǧdaidy qadaǧalap otyrǧan.
9 qazan künı el astanasynda tärtıpsızdık būrynǧydan beter örşelene tüstı. Ortalyq alaŋda jaŋadan taǧaiyndalǧan premer Sadyr Japarovtyŋ jaqtastary men qarsylastary jappai töbelestı. Töbelesten jetı adam zardap şekken, olardyŋ ışınde oppozisioner Tılek Toqtogaziev te bar.
Qyrǧyz parlamentı 10 qazanda S.Japarov premerlık kandidaturasyn bekıttı. Jaŋa premer ekı-üş künde el prezidentı otstavkaǧa ketetının mälımdedı. Respublikada memlekettık apparat ışınara jansyzdandy.

Prezident otstavkaǧa ketuge äzır me?

Sooronbai Jeenbekov 8 qazan künı jaŋadan parlament sailauyn ötkızu qajettıgın jäne ükımettı otstavkaǧa jıberetının aitty. Sodan keiın atqaruşy bilık organdarynyŋ zaŋdy basşylary taǧaiyndalyp, eldegı jaǧdai tynyştalǧan soŋ, özınıŋ de prezidenttık qyzmettı bosatatynyn jariia ettı.
«Men üşın memlekettıŋ tūtastyǧynan, halyqtyŋ bırlıgınen jäne qoǧamnyŋ tynyştyǧynan artyq eşteŋe joq. Bız saiasi jaǧdaidy tezırek qalypqa tüsıruımız qajet» dedı S.Jeenbekov. Jaŋa ükımettı taǧaiyndau üşın Memleket basşysynyŋ da, parlamenttıŋ de qaulysy qajet.

Demonstranttar alaŋdy bosatty

12 qazan künı Qyrǧyz ­Respublikasy Prezidentı baspasöz hatşysynyŋ habarlauynşa, köterılısşıler parlament üiın bosatqan (prezident äkımşılıgı sonda ornalasqan-avt.). Keşe Sooronbai Jeenbekov bas prokurordyŋ bırınşı orynbasary ­Nūrlan Dardanov pen Ūlttyq qauıpsız­dık memlekettık komitetınıŋ bırınşı orynbasary Talantbek Salievtı qabyldaǧan. Būl kezdesude el ışınde tärtıptı saqtau jäne zaŋdylyqty nyǧaitu şaralary söz boldy.
«Bas prokurordyŋ bırınşı orynbasary tergeu tobynyŋ 11 qazan künı Jogorku Keneştıŋ äkımşılık ǧimaratyn teksergenın jäne ǧimarattyŋ bilık qūrylymdaryna berılgenın jetkızdı» delıngen baspasöz habarlamasynda.
Nūrlan Dardanov sondai-aq Bışkektegı jappai tärtıpsızdık boiynşa ötkızılıp jatqan qylmystyq ıs barysyn mälım etken.
Ūlttyq qauıpsızdık memlekettık komitetınıŋ bırınşı orynbasary Talantbek Saliev qalyptasqan jaǧdaidy bülıkşıl toptar öz müddelerı üşın paidalanyp ketpes üşın qauıpsızdık şaralaryn küşeitıp jatqanyn aitty.

Tötenşe jaǧdaizaŋdy ma?

Qyrǧyz prezidentı narazylyq­tarǧa bailanysty Bışkekte tötenşe jaǧdailar rejimın engızu turaly Jarlyqqa qol qoidy. El astanasynda 10 qazannan bastap 21.00-5.00 saǧat aralyǧynda komendanttyq saǧat jariialandy. Jaǧdaidy baqylau üşın qala boiynşa äskeri jäne auyr tehnikadan qūralǧan onnan astam blokpost qoiyldy. Bışkekke bronetransporterler engızıldı.
Sondai-aq düisenbı künı prezident Qaruly küşterı Bas ştabynyŋ bastyǧy ­Taalaibek Omuralievtı qabyldady. Kezdesude Qauıpsızdık keŋesı hatşysynyŋ orynbasary Janybek Kaparov pen IIM orynbasary, komendant Almazbek Orozaliev te boldy. Kezdesu barysynda eldegı qoǧamdyq-saiasi jaǧdaidy tūraqtandyru, azamattardyŋ densaulyǧy men ömırlerınıŋ qauıpsızdıgın saqtau jaiy söz boldy.
Qyrǧyzstandaǧy saiasi jaǧdai bırşama saiabyrsyǧanǧa ūqsaidy. Köşe tynyş. Qaqtyǧystar joq. Degenmen oppozisiia men bilık arasyndaǧy şielınıs şeşıle qoidy deuge älı erte.
Keşe Jogorku Keneştıŋ vise-spikerı Aida ­Qasymalieva Sadyr ­Japarovtyŋ premer-ministrlık­ke taǧaiyndaluy zaŋsyz degen mälımdeme jasady. Onyŋ aituynşa, premer sailau kezınde bırqatar konstitusiialyq şarttar būzylǧan, deputattardyŋ kvorumy tolmaǧan, qūpiialyq saqtalmaǧan. Qazırgı kezde Japarovtan basqa köterlısşılerdıŋ küşımen 5-nen 6 qazanǧa qaraǧan künı abaqtydan bosatylǧan saiasi tūtqyndardyŋ bärı qaitadan tūtqyndalǧan. Ūstalǧandardyŋ ışınde eks-prezident A.Atambaev ta bar. Oǧan endı zaŋsyz jiyn ötkızdı degen aiyp taǧylyp otyr.
Sondai-aq prezident ­Sooronbai Jeenbekov jariialaǧan tötenşe jaǧdaidyŋ da taǧdyry belgısız. El zaŋy boiynşa ony parlament deputattary 3 kün ışınde bekıtuı kerek, äitpese ol jarlyq zaŋsyz bolyp sanalady, bıraq keşegı otyrysta deputattar būl mäselenı qaramady.
Qoryta aitqanda, parlament pen ükımet organdary ıs-äreketterınıŋ arasynda özara üilesımdılık, qarym-qatynas joq. Onyŋ üstıne qazırgı künı küştık qūrylymdar kımge baǧynatyny belgısız: ükımettık bilıkke me älde oppozisiialyq küşter toptasqan Japarovqa ma? Küştık qūrylym basşylarynyŋ jiı auystyryluy osy düdämaldylyqty meŋzeidı. Ūiymdasqan qylmystyq toptar Japarovty qoldap otyr degen mälımet bar.

Syn saǧaty

Qyrǧyz halqynyŋ taǧdary qyl üstınde tūrǧan osynau syn saǧattarynda eldıŋ eks-prezident Roza Otynbaeva da, būrynǧy premer-ministrı Feliks Kulov ta beijai qala almady. Eks-prezident ­R.Otynbaeva qazırgı prezident Sooronbai Jeenbekovke qiyn sätte prezidenttıkten ketuge qūqyǧy joq ekenın, qaita halyqqa qorǧan bolu kerek ekenın aitqan. Sondai-aq barlyq mäselenı zaŋ aiasynda retteuge küş saluy tiıs ekenın eskerttı.
Būrynǧy premer-ministr Feliks Kulov elde qalyptasyp otyrǧan saiasi jaǧdaiǧa baǧasyn bere kele, Sadyr ­Japarovty premer-ministr lauazymy­na taǧaiyndau zaŋsyz dep tanydy.
Būl oiyn ol «Feisbuk» paraqşasynda bylai dep tüsındıredı.
«Jogorku Keneşte kvorum tolǧan joq. Basynda jinalysqa 51 deputat qatysady jäne olardyŋ qoldarynda taǧy 10 deputattyŋ senımhaty bolady dep habarlanǧan edı. Bıraq zalda 61 deputat naqty otyrǧan kezde ǧana ol senımhattardyŋ zaŋdy küşı bolady. Eger olai bolmasa, kvorum joq degen söz, iaǧni deputattardyŋ kez kelgen şeşımı zaŋsyz bolyp sanalady jäne ol oryndalmauy kerek. Tiısınşe Sadyr Japarov premer-ministr bolyp sailana almaidy» deidı Feliks Kulov.
Osyǧan orai F.Kulov deputattardyŋ ısın synap, «olar özderınıŋ bılımsızdıgınen zaŋdy premer-ministr jūmysynan şyǧaryp qana jıbermei, eldı saiasi şyrǧalaŋ men qūldyrauǧa ūryndyrdy» dep aiyptady.
Osy maqalasynda Feliks Kulov Sooronbai Jeenbekovtıŋ prezidenttıkten ketuı turaly da oiyn aitady. Ol mūndai jaǧdaida, Konstitusiia boiyn­şa, üş ai merzım ışınde merzımnen tys prezident sailauy jäne bır ai ışınde Jogorku Keneş sailauy ötuı kerektıgın eske saldy.
«Qys, koronavirus, biudjette aqşa joq, köpşılık bankrot boluda, migranttardan keletın aqşa kürt azaidy jäne taǧysyn taǧy… Sondyqtan Sooronbai Jeenbekovtıŋ prezidenttıkten ketuı saiasi tūrǧydan memlekettık sabotaj bolyp sanalady, al qylmys­tyq-qūqyqtyq tūrǧydan – qylmystyq nemqūrailylyq» dep sanaidy Feliks Kulov.
Sooronbai Jeenbekovtıŋ öz erkımen otstavkaǧa ketpeitını belgısız.