Жалпы, елімізде тау тұлғалы таланттарды қадірлеу, оның тірісінде бағасын білу мәдениеті кемшіндеу. Осы төрт-бес жылдың белесінде халқымыз қаншама дарынды перзенттерінен айырылды. Шындап келгенде, олар ұлтымыздың ұлы байлығы еді.
ТАҒЫЛЫМҒА ТОЛЫ ТАНЫМ
Биылғы шілде айының соңғы күнінде Ресейдің көрнекті қаламгері, орыс әдебиетінің классигі Фазыл Искандер 87 жасында дүниеден озды. Абхазияның Сухуми деп аталатын шағын қаласындағы қарапайым отбасында өмірге келген талантты тұлғаның жазушылық жолы өткен ғасырдың елуінші жылдардың ортасынан басталады. 1957 жылы «Тау соқпақтары» деп аталатын тұңғыш жыр жинағы жарық көреді. Әсіресе, ол «Чегемнен шыққан Санро», «Таутеке шоқжұлдызы», «Теңіз шаяны», «Балалық шақтың ағашы», «Адамның тұрағы», «Көжектер мен айдаһарлар» және тағы басқа көркемдігі келісті шығармаларымен жұртшылыққа жақсы танылды. Әдеби ортада мойындалды. Содан өле-өлгенше қолынан қаламын тастамай, туған халқы мен туған жерінің тарихы мен тамырын, қайғысы мен қуанышын тереңнен толғап жазды. Абхаз елі де аты әлемге танылған перзентін төбесіне көтеріп, пір тұтты. КСРО мен Ресейдің мемлекеттік сыйлықтарын иеленді. Қаламгерді соңғы сапарға да туған жұрты мен оның шығармаларын сүйіп оқитын оқырмандары арулап жөнелтті. Ресейдің барлық ақпарат құралдары ол туралы тағылымды хабарлар жасады. Арнайы деректі фильм көрсетті.
ҰЛЫҚТАУҒА ЛАЙЫҚ ҰЛЫПАР
Қысқасы, жазушыға деген, әдебиетке деген барлық құрметін аянып қалмады. Тіпті, билік тарапынан Абхазия астанасынан жазушының есімін мәңгі есте сақтау үшін бір үлкен даңғылға есімін беру туралы айтылды. Міне, өз елінің абыройы мен атағын аспандатқан талантқа деген құрмет осындай-ақ, болар! Біз неге сөзімізді осы жазушыдан бастап отырмыз. Оның себебі де бар…
Біздің қазақ әдебиетінде осы қаламгермен деңгейлес, иықтас, қалам қарымы одан артық болмаса, кем емес жазушылар жетерлік. Олар да қазақтың қазыналы тарихын қопара жазып, руханиятымыз бен мәдениетіміздің дамуына ерен үлес қосты. Әдебиетімізді шырқау биікке көтерді. Солардың бірі, бірі емес-ау бірегейі – Әбіш Кекілбаев. Абыз ағамыз өткен жылы, дәлірек айтқанда, желтоқсан айында дүниеден озғанда қазақтың байтақ даласы қобыздай күңіреніп кетті. Ғасырларда сирек туатын кемеңгерінен айырылғанын сезіп, аһ ұрғаны да рас еді. Ол кісі де Фазыл Искандер секілді әдебиетке «Алтын шуақ» атты поэзиялық жинағымен келді. Ауыл өмірінен жазған «Дала балладалары» сынды шығармалар жинағы Кекілбайұлының кең тынысты эпик, кемел суреткер екендігін көрсетті. Тарихымызды тереңнен толғаған «Үркер», «Елең-алаң» романдары әдебиетімізді биік белеске көтерген шығармалар санатынан орын алды. Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты атанды. Асыл азаматтың еліміз егемендік алған шақтағы қайраткерлік еңбегі де бір атанға жүк боларлық. Осындай ғажайып тұлғадан айырылғанымызды білгенде, көкірегіміз қарс айырылды. Жазушыны ақтық сапарға шығарып салу да жоғарғы деңгейде өтті. Білетіндер: «Кезінде осындай құрмет Мұхтар Әуезовке ғана көрсетілген еді» деп айтып жатты. Алаштың асыл тұлғасы елорданың іргесіндегі ұлттық пантеонға жерленді. Бәрі де жөн… Алайда, жүрегімізді бір өзекті ой өртеп тұрып алды. Дәл сол мезетте, ұлт руханиятына өлшеусіз үлес қосқан дарабоздың есімімен елорданың бір даңғылын атағанда жазушының әруағы да, жұртшылық та риза болар еді. Әрине, оның барлығы да кейін рет-ретімен бола жатыр. Дегенмен, «темірді қызған кезде соққан » дұрыс. Өркениетті елдерде таланттарға тірісінде де, өлгеннен кейін де зор құрмет көрсетіледі.
ӨРЕН ЖҰРТТЫҢ ӨНЕГЕСІ
Мәселен, 2009 жылдың қыркүйек айында халқымыздың тағы бір аяулы азаматы Ақселеу Сейдімбек өмірден өтті. Барлық саналы ғұмырын туған елінің тарихын түгендеп, тегін тануға қызмет еткен, көркем сөз бен көсем сөзде айрықша еңбек сіңірген ардақты тұлға дүниеден озғаннан кейін Астана қаласы әкімдігі мен мәслихатының бірлескен шешімі бойынша 2009 жылғы 23 қарашадағы №72 бұйрығына сәйкес, елордадағы №54 мектеп-лицейіне Ақселеу Сейдімбектің есімін беру туралы шешім шығарылған еді. Алайда, қалалық мәслихаттың шешімі шыққанымен, арнайы қаулы әлі жарық көрген жоқ. Ол кісінің өмірден өткеніне жеті жылдан астам уақыт өтсе де аталған оқу ордасына жазушының есімі әлі заңды түрде берілген жоқ. Кейде осындай жағдайлар жүрегімізді ауыртады.
Ойымызға бір оқиға түседі. Біз онша ұната қоймайтын, бірақ «Иван Денисовичтің бір күні» атты повесімен Сталиндік лагерлердегі өмірді суреттеп, қуғынға түсіп, шет жерде бас сауғалап, өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдардың басында туған еліне оралған орыс жазушысы Александр Солженицын 89 жасында дүние салғанда, Ресей үкіметі қаламгердің жамбасы жерге тимей жатып, оған Мәскеудің бір үлкен көшесіне есімін беріп, оның атындағы әдеби сыйлық тағайындаған еді. Өрелі жұрттың өнегесі осылай болса керек.
Осыдан екі жыл бұрын көрнекті ақын, қазақ поэзиясына өзгеше өрнек әкелген Фариза Оңғарсынова апамыз да дүниеден озды. Асыл ақын бас қаламызда өмірінің соңғы жылдарын өткізді. Ақыры топырақ та осы жерден бұйырды. Ұлттық пантеонға жерленді. Өткен жылы ақын тұрған үйге ескерткіш тақта қойылды. Туған жері Атырауда еңселі ескерткіші бой көтерді. Алайда, игі іс мұнымен тоқтамаса дейміз. Оған да елорданың ортасынан бір көше бұйырып, мектепке есімі берілсе де артық болмайды.
Азамат ЕСЕНЖОЛ
