ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن العاشقى بولىپ مويىنداپ, بۇعاۋدان بوساپ, ەركىندىككە ۇمتىلعان حالقىمىزعا ءبىرىنشى كومەك قولىن سوزعان دا تۇرىك باۋىرلار ەدى. سوندىقتان, ءبىزدىڭ دە دۇنيەنىڭ ەكى بولىگىندە ورنالاسقان مەملەكەتكە قۇشاعىمىز اشىق. ويتكەنى, مىنا مىڭ قۇبىلعان الەمدە قازاق پەن تۇرىكتىڭ تۇسىنىستىگىنە, ەكى تۋىسقان مەملەكەتتىڭ اراسىنداعى ءوزارا قارىم-قاتىناسقا, ەكونوميكالىق بايلانىستارعا جەتەتىن نە بار؟!
مىنە, بيىل تامىز ايىندا سول تۇركيا حالقى وزدەرىنىڭ ون ەكىنشى باسشىسىن سايلادى. ساياسي دوداعا تۇسكەن ءۇش ادامنىڭ ىشىندە ەلدىڭ پرەمەر-ءمينيسترى رەجەپ تايىپ ەردوعان جەڭىسكە جەتتى. بۇل – زاڭدىلىق ەدى. ويتكەنى, تەك ءوز مەملەكەتىندە عانا ەمەس, ەردوعاننىڭ مۇسىلمان ءھام تۇركى الەمىندە بەدەلى زور بولاتىن. ساياسي ساراپشىلار پرەمەر-مينيستر لاۋازىمىندا ءجۇرىپ, ونىڭ ەلدى ون ءبىر جىل تاپجىلماي باسقارعان تۇسىندا ەكونوميكا قارقىندى دامىعانىن, قارۋلى كۇشتەردى ساياساتقا ارالاستىرماعانىن, ەڭ باستىسى, تىيىم سالىنعان كۇرد جۇمىسشى پارتياسىمەن تاتۋلاسۋعا تىرىسقانىن العا تارتادى.
سونىڭ ناتيجەسىندە, تۇركيا بۇگىندە الەمدەگى ەكونوميكاسى دامىعان ون التى ەلدىڭ قاتارىندا بولسا, ەۋروپادا العاشقى وندىققا ەنگەن اسقاق تا ماقساتتى ەل سانالادى.
دەگەنمەن, وسىنداي حالقىنا بەدەلدى, الەم تانىعان ادام مەملەكەت باسىنا كەلگەلى سىرتقى ساياساتتا كۇرت وزگەرىستەر پايدا بولا باستادى. مۇنى كەيىنگى كەزدەگى ەۋروپا باسىلىمدارىنىڭ بەتتەرىنەن ايقىن اڭعارۋعا بولادى. اسىرەسە, مۇندا ەلدە جەرگىلىكتى راديكالدى كۇشتەردىڭ باسىمدىق الىپ, شەكارا ايماقتارىندا قوقان-لوقى كوبەيىپ كەتكەندىگى ءجيى جازىلادى.
بۇل, نەگىزىنەن, يزرايلمەن اراداعى قىرعيقاباقتىققا بايلانىستى بولۋدا. پالەستينا ماسەلەسىنە قاتىستى ەردوعان بۇعان دەيىن دە باتىل پىكىرلەر ايتىپ كەلدى. ونىڭ بەيبىتشىلىك سۇيگىش الەم جۇرتشىلىعىن ءبىر سۇيسىنتكەنى داۆوستا وتكەن دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋمدا يزرايل پرەزيدەنتى شيمون پەرەسكە جۇرتتىڭ كوزىنشە: «سەندەر ادام ءولتىرۋدى جاقسى بىلەسىزدەر, مەن مۇنداي قانىشەرلەرمەن قاتار وتىرمايمىن!» دەپ, جيىننان شىعىپ كەتكەنى ەدى.
كەيىن ول بۇل تۋرالى شەتەلدىك جۋرناليستكە بەرگەن جاۋابىندا بىلاي دەدى: «لاڭكەستەردەن تۇراتىن يزرايل مەملەكەتى ون بەس كۇن بويى گازا سەكتورىن بومبىلادى. قانشاما ادام قازا تاپتى, قانشاما ادام جارالاندى. ال, الەم وسى كورىنىستەردى ءۇن-ءتۇنسىز باقىلاپ وتىر. بۇعان كەۋدەسىندە جۇرەگى بار ادامنىڭ قالاي ءداتى شىدايدى؟ بۇۇ-نىڭ وسىنىڭ بارلىعىنا كوز جۇما قاراپ وتىرعانىنا تاڭىم بار. بۇل – ءيزرايلدىڭ جاۋىزدىعىن كوپە-كورنەۋ قولداۋ ەمەس پە؟! بىراق, ءبىز باۋىرلاستارىمىزبەن بىرگەمىز! مەيلى, بۇكىل الەم ءۇنىن شىعارماي-اق قويسىن, ءبىز ولاي ىستەي المايمىز. ءبىز ءار ۋاقىتتا ءوزىمشىل تيرانداردىڭ ەستەرىنە ادامي قۇندىلىقتار مەن ار-ۇياتتى سالىپ وتىراتىن بولامىز. ولار تۇركيانىڭ دا وسى قان توگىسكە كوز جۇما قاراعانىن قالايدى. جوق, ولاي بولمايدى! تۇركيا – كەشىرىم سۇرايتىن ەمەس, كەشىرىم سۇراتاتىن مەملەكەت» دەپ ايىرىقشا باتىلدىق تانىتتى.
تەك تۇركيا عانا تانىپ وتىرعان سولتۇستىك كيپردەگى گاز كەن ورنىن يگەرۋ ماسەلەسى شيلەنىستى ۋشىقتىرا ءتۇستى. وسى باعىتتاعى كەز كەلگەن ديپلوماتيالىق قادامدار ناتيجە بەرىپ وتىرعان جوق. بۇعان الەمدىك قاۋىمداستىق, سونىڭ ىشىندە يزرايل مەن گرەتسيا ايىرىقشا نارازىلىق ءبىلدىرىپ وتىر. كيپر اسپانىنا ەكى ەلدىڭ زىمىراندارى دا اۋىق-اۋىق كوتەرىلىپ قويادى. ابىروي بولعاندا, ازىرگە اشىق باسقىنشىلىق ارەكەتتەر بايقالا قويعان جوق. دەگەنمەن, كەيىنگى كەزدە يزرايل بەيبىت قادامدارعا ۇمتىلىس جاساعىسى كەلەتىن سىڭاي بايقاتىپ ەدى, الايدا, رەسمي انكارا ونى ەلەي قويمادى.
تۇركيانىڭ كۇردتەرگە قارسى اسكەري وپەراتسياسى دا الەم نازارىنان تىس قالماۋدا. كۇرد جۇمىسشى پارتياسىنىڭ اسكەر بازاسىنا تۇرىك اسكەرىنىڭ سوققى بەرۋى ءوزى قيۋى قاشىپ تۇرعان ماسەلەنى ودان سايىن كۇردەلەندىرە ءتۇستى. كەۋدەلەرىن اشۋ بۋعان ەلدەگى كۇردتەر جاپپاي ەرەۋىل ۇيىمداستىردى. وعان قارسى ۇكىمەت تە قاراپ قالمادى. كوتەرىلىسشىلەردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن تۇرمەگە توعىتتى.
تۇركيانىڭ يراكپەن دە, سيريامەن دە اراقاتىناستارى جاقسارىپ كەتەتىن ءتۇرى جوق. اسىرەسە, تۇرىك-سيريا شەكاراسىنداعى جانجال كوپشىلىكتى قاتتى الاڭداتادى. تۇركياعا اعىلعان بوسقىندار سانىندا ەسەپ جوق. كەيبىر ساراپشىلار, سيريادان تۇركياعا از ۋاقىتتا 1,7 ميلليون ادامنىڭ ءوتىپ كەتكەنىن ايتادى. ولاردىڭ 350 مىڭى مەكتەپ جاسىنداعى بالالار بولىپ وتىر. وسى قيىندىققا بايلانىستى ەلدىڭ ءبىلىم ءمينيسترى سول بوسقىن بالالاردىڭ تەك مەكتەپ ەسىگىن بيىل ءجۇز قىرىق مىڭى عانا اشتى دەپ مالىمدەدى. قالعان ەكى ءجۇز مىڭ ءبۇلدىرشىننىڭ ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگى بولماي وتىرعانى قىنجىلتادى.
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە, تۇركيا قازىر تاياۋ شىعىستا ءوز ۇستەمدىگىن جۇرگىزۋگە ۇمتىلۋدا كورىنەدى. شىنى كەرەك, وعان ەلدەگى ەكونوميكالىق ورلەۋدىڭ دە بۋى اسەر ەتپەي قويمايتىن ءتارىزدى.
ايتا كەتەيىك, تۇركيا: «قىرىمنىڭ زاڭسىز اننەكسيالانۋىن مويىندامايمىز. كەرىسىنشە, ءبىز ۋكراينانىڭ اۋماقتىق جانە شەكارالىق ءبىر تۇتاستىعىن قولدايمىز» دەپ الەمگە جار سالعان بولاتىن. وسىعان قاراعاندا, تۇرىك اعايىندار اينالاسىنداعى شەكارالاس ەلدەردىڭ عانا تاعدىرىنا الاڭداپ قانا قويمايدى, ءدۇبىرلى دۇنيەدەگى بارلىق ماسەلەلەرگە بەي-جاي قاراي المايتىن سياقتى.
بىراق, مەملەكەت باسىنا كەلە سالىسىمەن, ەردوعان ەلدە تاتۋلاسۋدىڭ جاڭا كەزەڭى باستالعانىن ايتقان بولاتىن. «بۇگىن ءبىز ءبىر كەزەڭدى اياقتاپ, ەكىنشى كەزەڭگە اياق باسىپ وتىرمىز. ەسكى داۋلاردى دوعارىپ, جاڭا الەۋمەتتىك تاتۋلاسۋ كەزەڭىنە كوشەيىك» دەدى ول.
تۇركيا بىزبەن ەتەنە باۋىر ەكەنىن جوعارىدا ايتتىق. «ارعى اتام – ەر تۇرىك, ءبىز – قازاق ەلىمىز» دەگەن قاناتتى ءسوز دە بار. ەكى ەلدىڭ ايىرىقشا ەكونوميكالىق, رۋحاني, ديپلوماتيالىق بايلانىستارىنىڭ نىعايۋىنا نۇرسۇلتان نازارباەۆ پەن رەجەپ ەردوعاننىڭ سىڭىرگەن ەڭبەكتەرى وراسان زور. 2009 جىلدىڭ قازان ايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن تۇرىك رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىك تۋرالى شارتقا قول قويىلدى. سودان بەرى ساۋدا اينالىمى جىل سايىن ۇلعايىپ كەلەدى. ينۆەستورلار دا ەل ەكونوميكاسىن قولداپ, قول ۇشتارىن سوزۋدا. تاعى ءبىر اتاپ ايتارلىعى, 2009 جىلى ازەربايجاننىڭ ناحچيۆان قالاسىندا تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ توعىزىنشى سامميتىندە تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسى قۇرىلعان بولاتىن. سودان بەرى تۇركى كەڭەسىنىڭ سامميتتەرى مەن ماجىلىستەرى ازەربايجان, قازاقستان, قىرعىزستان, تۇركيا قالالارىندا جىل سايىن تۇراقتى تۇردە وتكىزىلىپ كەلەدى.
ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان استاناداعى تۇركى اكادەمياسى, انكاراداعى تۇركسوي, ستامبۋلداعى تۇركى دۇنيەسىنىڭ تۇراقتى حاتشىلىعى – كوشىن بولاشاققا تۇزەگەن ۇلكەن كەرۋەن. ۇلى دالادا مادەنيەت پەن ءبىلىمنىڭ وشاعىنا اينالعان, ادامزات تاريحىندا ىرگەلى بەتبۇرىستار جاساعان تۇركى الەمىنىڭ كوكبايراعى ستامبۋلدا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قولىنان كوككە كوتەرىلدى. ول – تۇركى الەمىنىڭ تەگەۋرىندى باسشىسى اتاندى.
ەندىگى جەردە باۋىر ەلدىڭ جاڭا پرەزيدەنتى ەردوعان تۇركى بىرلىگىن كۇشەيتۋگە, تۇركىشىلدىكتىڭ تەرەڭ تامىر جايۋىنا بارىنشا ات سالىسادى, قازاقستان, ازەربايجان, تۇركىمەنستان, قىرعىزستان جانە وزبەكستان باسشىلارىمەن ءاردايىم ءبىر توبەدەن تابىلىپ, سۇلەيمەن دەميرەل, تۇرعىت ءوزال, ابدوللا گۇلدەننەن جالعاسقان ىنتىماقتاستىقتىڭ تۋىن جەلبىرەتە بەرەدى دەگەن سەنىم مول.
تاڭاتار تولەۋعاليەۆ
