اقىلبەك كۇرىشباەۆ, س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى, استانا قالاسى ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى
– ەكى مارتە ەلوردالىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى اتاندىڭىز. ءوزىڭىز سايلانعان وكرۋگتەگى تۇرعىنداردى قانداي ماسەلەلەر تولعاندىرادى. العاشقى ءسوزىمىزدى وسىدان باستاساق؟
– ارينە, الەم نازارىن اۋدارعان باس قالامىز جىلدان-جىلعا دامىپ, كوركەيىپ كەلەدى. وعان ەرەكشە قۋانامىز. راسىندا, ەكى مارتە قالالىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى بولىپ وتىرمىن. تۇرعىندار بيىل ەكىنشى مارتە ماعان سەنىم ارتىپ, قايتا داۋىس بەردى. دەپۋتات بولۋ – ول ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك, ەل سەنىمى. وسىعان وراي ءوزىمدى سايلاعان №6 وكرۋگ تۇرعىندارىمەن ءجيى كەزدەسىپ تۇرامىن. ولار كوبىنەسە تۇرمىستىق-شارۋاشىلىق ماسەلەلەرىن ايتادى. اسىرەسە, ءۇيلەردىڭ جوعارى قاباتتارىنداعى پاتەرلەرگە ىستىق سۋدىڭ قىسىمىنىڭ ازدىعىنان كوتەرىلمەيتىندىگى ءسوز بولادى. وسى ماسەلە بويىنشا جەڭىس داڭعىلى, ش.ءۋاليحانوۆ, ءى.ەسەنبەرلين, ى.دۇكەنۇلى, ش.ايمانوۆ جانە ي.قۇتپانوۆ كوشەلەرىنىڭ تۇرعىندارىنان شاعىم كوپ ءتۇستى. ولاردىڭ وتىنىشتەرىن ورىنداۋ ءۇشىن «استانا سۋ ارناسى» اق-نا حات جولداندى. بۇگىندە اتالعان تۇرعىن ۇيلەرگە ىستىق سۋدىڭ كوتەرىلۋ دەڭگەيى انىقتالىپ, ناقتى شارالار قولعا الىندى. سونداي-اق, جەڭىس داڭعىلىنداعى 67 مەكەنجايداعى 16 قاباتتى تۇرعىن ءۇيدىڭ ازاماتتارى 2012 جىلدان بەرى سەگىزىنشى قاباتتان جوعارى سۋ كوتەرىلمەيتىندىگىن جازعان ەدى. قازىر وسى ماسەلە دە تولىق شەشىلدى.
جالپى, مەنىڭ وكرۋگىمدە وتكەن عاسىردىڭ 60-70 جىلدارى سالىنعان 3-5 قاباتتى ەسكى ۇيلەر كوپ. بۇگىندە ولاردىڭ سۋ قۇبىرلارى ابدەن ەسكىرگەن, ايىرباستاۋدى نەمەسە كۇردەلى جوندەۋدى تالاپ ەتەدى. سوندىقتان بۇل ماسەلەنى تولىققاندى شەشۋ ءۇشىن جەكەمەنشىك پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرىمەن بىرلەسىپ تالقىلاۋ قاجەت. كوبىنەسە تۇرعىنداردىڭ پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرى باسشىلارىنا كوڭىلى تولمايدى. كەيبىر توراعالار ءوز جۇمىستارىنا نەمقۇرايلى قاراپ, تۇرعىنداردان ماقساتتى تۇردە جينالاتىن قارجىنى ءتيىمدى پايدالانبايدى. قاراپايىم تازالىق شارالارىن جۇيەلى جۇرگىزبەيدى. وسى جاعدايدى سارىارقا اۋدانى اكىمىنە جەتكىزىپ, پيك توراعالارىنىڭ جۇمىستارىنا اكىمدىك تاراپىنان قاتاڭ باقىلاۋ قويۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتىلدى.
2012-2015 جىلدارى وكرۋگ بويىنشا تۇرعىن ۇيلەردىڭ اۋلالارىن اباتتاندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. وعان مەملەكەتتەن 600 ملن تەڭگە كولەمىندە قارجى ءبولىندى. بۇگىندە كەيبىر ءۇيدىڭ اۋلالارىنداعى جۇمىستار قارجىعا بايلانىستى اياقتالماي قالدى. ءالى دە بالالار وينايتىن اۋلا الاڭدارى قاجەت. ونى دا ماسەلە رەتىندە كوتەرىپ, قالالىق اكىمدىككە ساۋال جولدادىق. وعان قارجى ءبولىنىپ جاتسا, شەشىمىن تابادى دەپ ويلايمىن. ارينە, ايتا بەرسەك, تۇرعىنداردى مازالايتىن ماسەلە جەتەرلىك. ونىڭ بارلىعىن مۇمكىندىگىنشە شەشىپ جاتىرمىز دەۋگە بولادى.
– ءسىز دەپۋتات قانا ەمەس, باس قالاداعى تاريحى تەرەڭ س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىن باسقارىپ وتىرسىز. جاڭا وقۋ جىلىن قالاي باستادىڭىزدار؟
– ءيا, س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى 1957 جىلى قۇرىلعان. استاناداعى العاشقى جوعارى وقۋ ورنى ەكەنىن دە ماقتانىشپەن ايتامىز. الداعى جىلى وقۋ ورداسىنا الپىس جىل تولادى. سوندىقتان اۋىز تولتىرىپ ايتاتىن تابىستارىمىز كوپ.
جاڭا وقۋ جىلى دا ساتىمەن باستالدى. بيىل ەلىمىزدەگى جوعارى وقۋ ورىندارى اراسىندا ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتى تاڭداعان تالاپكەرلەر بويىنشا الدىڭعى ورىندا تۇرمىز. 2016-2017 وقۋ جىلىنا قازاتۋ باكالاۆريات ماماندىعى بويىنشا 1217 گرانتتى جەڭىپ الدى. بۇل بىلتىرعى جىلمەن سالىستىرعاندا 156 گرانتقا كوپ. ۋنيۆەرسيتەت ءوزىنىڭ بيىك دەڭگەيدەگى جوعارى وقۋ ورنى ەكەندىگىن وسىلاي تاعى دا دالەلدەدى. جاڭا وقۋ جىلىندا 1-كۋرسقا 3 مىڭنان استام تۇلەك قابىلداندى. 800-دەن اسا جاس مامان ماگيستراتۋرادا ءبىلىم الادى. سونىمەن بىرگە, شەتەلدىك جوعارى وقۋ ورىندارىمەن ىنتىماقتاسىپ, جاڭا يننوۆاتسيالىق عىلىمي-زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنە اياق باسىپ كەلەمىز. ايتالىق, اگرارلىق-يننوۆاتسيالىق عىلىم بويىنشا الەمدەگى العاشقى ورىندا تۇرعان ايگىلى دەۆيس قالاسىنداعى كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىمەن ەكىجاقتى تىعىز بايلانىس ورناتتىق. عىلىمي-زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باعدارلاماسىن بىرگە قۇردىق. بۇگىندە كوپتەگەن وقىتۋشىلارىمىز كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىندەگى جاڭا تاسىلدەردى, جاڭا ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن ۇيرەنۋدە. ولار ەلگە كەلگەن سوڭ, وسى تاسىلدەردى وقۋ باعدارلاماسىنا ەنگىزەدى.
ءبىز وقۋعا عانا ەمەس, ستۋدەنتتەردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا ايرىقشا كوڭىل ءبولىپ وتىرمىز. وسى قازان ايىنىڭ سوڭىنا تامان قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن 800 ورىندىق جاتاقحانا پايدالانۋعا بەرىلمەك. دەگەنمەن باس قالادا بارلىق ستۋدەنتتى جاتاقحانامەن قامتۋ مۇمكىن ەمەس. سوندا دا قولدان كەلگەنشە بارلىق جاعداي جاسالۋدا. ستۋدەنتتەرگە ارنالعان الەۋمەتتىك دۇكەن, ءدارىحانا, ەمحانا جۇمىس ىستەيدى. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وقىتۋشى-پروفەسسورلارى جانە ستۋدەنتتەرىنە ارنالعان اسحانا ەلورداداعى باعاسى ارزان اسحانا دەپ ايتۋعا بولادى. تاياۋدا عانا ەسىلدىڭ سول جاعالاۋىنان ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ماگيسترانتى مەن دوكتورانتتارىنا جانە جاس وقىتۋشىلارىنا ارنالعان 120 پاتەرلى وتباسىلىق ءۇش جاتاقحانا پايدالانۋعا بەرىلدى. وسى اياقتالعان قۇرىلىس نىساندارى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ يگىلىگىنە سوڭعى 30 جىلدا سالىنعان بىردەن-ءبىر عيمارات ەكەنىن ايتۋعا بولادى. وسى جاقسى جاڭالىقتاردىڭ بارلىعى ايرانداي ۇيىپ وتىرعان ۇجىمعا تىڭ سەرپىن, سونى ىزدەنىس بەردى.
بىزگە كوبىنەسە تۇلەكتەر الىس اۋىلداردان كەلەدى. سوندىقتان بۇگىنگى ەكونوميكالىق جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ, بيىلعى وقۋ اقىسىن بىلتىرعى باعامەن قالدىردىق. بۇل دا ولارعا جاسالعان ۇلكەن كومەك دەپ ەسەپتەيمىن.
– وقۋ ورداسىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان جاڭا جوبالار جايىندا ايتساڭىز. ستۋدەنتتەردىڭ ءبىلىم مەن ەڭبەك ءتاجىريبەسىن ۇشتاستىرۋ باعىتىندا قانداي جۇمىستار اتقارىلۋدا؟
– ۋنيۆەرسيتەتتە 37 ماماندىق بويىنشا 10 مىڭنان استام باكالاۆر, 31 ماماندىق كولەمىندە 600 ماگيستر ءبىلىم الادى. جانە 14 ماماندىق نەگىزىندە 1548 (PhD) دوكتورانت وقيدى. وقۋ ءۇردىسى كرەديتتىك جۇيەمەن جۇرەدى. ەلباسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جانە عىلىمدى دامىتۋدىڭ 2016-2019 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنا سايكەس ەلىمىزدەگى جوعارى وقۋ ورىندارى حالىقارالىق اككرەديتاتسيادان ءوتۋ كەرەك. بۇل دەگەنىمىز – ءبىزدىڭ ءبىلىمىمىز بەن بىلىكتىلىگىمىز الەمدىك دەڭگەيگە ساي بولۋ قاجەت دەگەن ءسوز. ماماندارىمىز ىشكى نارىقتى عانا ەمەس, سىرتقى نارىقتا دا جۇمىس ىستەي ءبىلۋ كەرەك.
ءبىز, نەگىزىنەن, اۋىلشارۋاشىلىق ماماندارىن دايىندايمىز. بۇل سالادا ماۋسىمدىق جۇمىستار كوبىنەسە كوكتەمدە باستالادى. سوندىقتان وقۋ ۇردىسىندە ءۇش سەمەسترلىك جانە توقساندىق وقۋ مۇمكىندىكتەرى بەرىلدى.
ەلىمىزدە ءدۋالدى وقىتۋ جۇيەسى دامىپ كەلەدى. كەيبىر ماماندىقتار بويىنشا بىزدە دۋالدىق وقىتۋدىڭ ەلەمەنتتەرىن ەنگىزدىك. ستۋدەنتتەردىڭ وقۋ تەورياسىن وندىرىسپەن ۇشتاۋدى قولعا الدىق. وعان كەلىسىمشارتقا وتىرعان كاسىپورىنداعى جەتەكشى مامانداردى تارتىپ, ولارعا قوسىمشا اقى تولەپ وتىرمىز. وندىرىستىك تاجىريبەنىڭ ۋاقىتىن 3 ايدان 8 ايعا دەيىن ۇزارتتىق. ءۇشىنشى كۋرستان باستاپ ستۋدەنتتەر وندىرىسكە تاجىريبە الماسۋعا بارادى.
بىلتىردان باستاپ وقۋ مەن ءوندىرىس تىعىز بايلانىستا بولۋ ءۇشىن ارنايى تاجىريبەلىك شارۋاشىلىق ۇيىمداستىرىلدى. ەلوردانىڭ جانىنان 1200 گەكتار جەر الدىق. وعان ءتۇرلى اۋىلشارۋاشىلىق داقىلدارىن ەكتىك. كارتوپ, بيداي, ارپا, سۇلى داقىلدارىن العاش رەت ءوز شارۋاشىلىعىمىزدا جينايمىز. بۇل ءبىز ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك دەپ ويلايمىن. الداعى جىلى ەت, كوكونىس ونىمدەرىنىڭ تۇرلەرىن ارتتىرۋ ويىمىزدا بار. بۇل كامپۋستى زاماناۋي تەحنيكالارمەن قامتاماسىز ەتەمىز ءارى عىلىم جولىندا جۇرگەن ماماندار سول جەردە عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى.
– اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىن جەتىك بىلەسىز. بەلگىلى عالىمسىز. سوندىقتان وسى سالانى ودان ءارى جەتىلدىرۋ, دامىتۋ تۋرالى قانداي تىڭ ويلارىڭىزبەن بولىسەر ەدىڭىز؟
– حالقىمىز «اۋىل – التىن بەسىك» دەپ بەكەر ايتپاعان. مەن دە اۋىلدا دۇنيەگە كەلدىم. سوندىقتان ەل ءومىرى ماعان ەتەنە تانىس. بۇگىندە حالقىمىزدىڭ 45 پايىزى اۋىلدا تۇرادى. ولاردىڭ ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋ – بارلىعىمىزدىڭ دا پارىزىمىز. ەلباسىنىڭ «قازاقستان-2050» ستراتەگيالىق باعدارلاماسىندا اۋىلدى دامىتۋ تۋرالى جاقسى ايتىلعان. «اگروبيزنەس-2020» باعدارلاماسى جۇمىس ىستەيدى. قازىرگى كۇندە اۋىلدا مال باسى كوبەيىپ كەلەدى. ول – قۋانارلىق جايت. ءبىز – اگرارلى مەملەكەتپىز. قازاقستان كەلەشەكتە كورشى ەلدەر مەن ەۋروپا مەملەكەتتەرىن ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋدى قولعا الماق. بۇگىندە قىتاي مەملەكەتى ءبىزدىڭ اۋىلشارۋاشىلىق تاۋارلارىنا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر. سوندىقتان اۋىلدى دامىتۋ ءۇشىن زاماناۋي تەحنولوگيالار مەن بىلىكتى ماماندار قاجەت. انىعىراق ايتقاندا, وندىرىسكە اگرارلىق عىلىمنىڭ جەتىستىكتەرىن ەنگىزۋ كەرەك. سوندا عانا اۋىلدىڭ بولاشاعى جارقىن بولارىنا سەنەمىن.
سۇحباتتاسقان:
ازامات ەسەنجول
