استاناداعى ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىنا ارنالعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسى جانە ەۋرازيا كەڭىستىگى: قازىرگى زامان مەن دامۋ كەلەشەگى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا ءوتتى. وعان مەملەكەتتىك حاتشى گۇلشارا ابدىقالىقوۆا قاتىستى.
تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ تاريحى مەن جەتىستىكتەرىن زەردەلەۋگە ارنالعان ماڭىزدى جيىن مەملەكەتتىك حاتشىنىڭ قۇتتىقتاۋ تىلەگىمەن اشىلدى. گۇلشارا ابدىقالىقوۆا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربەۆتىڭ باسشىلىعىمەن قازىرگى زامانعى, قۋاتتى ءارى سەرپىندى مەملەكەت قۇرعانىمىزدى اتاپ ايتتى.
– بۇگىندە قازاقستان مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسى بويىنشا قولعا الىنىپ, 5 ينستيتۋتسيونالدىق رەفورمادا مازمۇندىلىعى ايقىندالعان مەملەكەتتىك قۇرىلىستىڭ ساپالى جاڭا ساتىسىنا كوتەرىلدى. ۇلت جوسپارىنىڭ ماقساتى – الەمنىڭ ەڭ دامىعان 30 ەلىنىڭ قاتارىنا ەنۋ. ەلباسىنىڭ ارقاسىندا «ەۋرازيالىق» يدەياسى قازىرگى زامانعى گەوساياسي جانە گەوەكونوميكالىق اعىمداعى احۋالدىڭ تەورياسى مەن تاجىريبەسىنە بايىتىلا وتىرىپ, جاڭا تىنىسقا يە بولدى. بۇگىندە بۇل يدەيا تولىققاندى وڭىرلىك بىرلەستىككە اينالعان ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتا ويداعىداي ىسكە اسىرىلۋدا, – دەدى ول. سونىمەن بىرگە, مەملەكەتتىك حاتشى ماڭگىلىك ءارى قۋاتتى مەملەكەت قۇرۋعا باعىتتالعان «ماڭگىلىك ەل» جالپىۇلتتىق پاتريوتتىق يدەياسى تۋرالى دا سالماقتى ءسوز قوزعادى.
كونفەرەنتسيا تىزگىنىن قولعا الىپ, جۇرگىزىپ وتىرعان ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ەرلان سىدىقوۆ «ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق – ەۋرازيالىق يدەيانىڭ جۇزەگە اسىرۋشىسى» دەپ اتالعان بايانداماسىندا تاۋەلسىزدىكتىڭ شيرەك عاسىر بەلەسىندە قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرى جايىندا پاراساتتى وي ءوربىتتى. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ مازمۇنىنا ءمان بەردى. – زاماناۋي ەۋرازياشىلدىق وسىدان 22 جىل بۇرىن نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ م.لومونوسوۆ اتىنداعى ممۋ مىنبەرىنەن «ەۋرازيالىق وداق» تۋرالى ايتقان تاريحي سوزىنەن كەيىن قالىپتاستى. ەلباسى العاش رەت ەۋرازياشىلدىقتى ءىرى اۋقىمدا تەوريالىق تۇرعىدان عانا ەمەس, سونىمەن بىرگە, پراكتيكالىق ساياساتتىڭ تارماعى رەتىندە دە بەلگىلەدى. بۇل ەۋرازياشىلدىق وي تاريحىنداعى ماڭىزدى بەلەس ەدى, – دەدى ۋنيۆەرسيتەت رەكتورى.
ال تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, اكادەميك بولات كومەكوۆ دالا وركەنيەتى جايىندا ورەلى ءسوز قوزعادى. ونىڭ الەمدەگى وركەنيەتكە قوسقان سالماعىن ساراپتادى. «وركەنيەتتىڭ نەگىزگى بەلگىلەرى رەتىندە مەملەكەتتى, قالالاردى, جازۋ مەن بيىك مادەنيەتتى ايتادى. سول ءۇشىن باتىستىق تاريحشىلار دالا وركەنيەتىنە ءمان بەرمەي كەلدى. ويتكەنى وتكەن عاسىر تاريحىندا دالا وركەنيەتىندە مۇنىڭ ءبىرى دە جوق ەدى. تاريح عىلىمىنىڭ دامۋى بارىسىندا ءبىزدىڭ دالا وركەنيەتىنە ايعاق بولاتىن جازۋ دا, مادەنيەت تە, قالالار مەن مەملەكەتتەر دە تابىلدى. سوندىقتان دالا وركەنيەتى تۋرالى اۋزىمىزدى تولتىرىپ ايتا الامىز» دەپ كوشپەلى كوعامنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە تەرەڭىرەك ءۇڭىلدى. اكادەميك ءوز تۇجىرىمىندا تاعى ءبىر قىزىقتى فاكتىنى كەلتىرەدى. كوشپەلى قوعامدا تەحنولوگيالىق دامۋ ەمەس, بيولوگيالىق دامۋ العا شىققان. مال شارۋاشىلىعى بيىك دەڭگەيگە كوتەرىلگەن. مالدى اسىلداندىرۋ ۇدەرىسى ىركىلمەي جۇرگەن. «كوشپەلىلەردىڭ اسكەرى ءبىر مەزەتتە بوز ءتۇستى ون مىڭ, تورى ءتۇستى ون مىڭ, كۇرەڭ ءتۇستى ون مىڭ جىلقىعا ءمىنىپ شىعا العان. بۇگىنگى جاعدايدا ون مىڭ بوز جىلقىنى كەلتىرۋ ءۇشىن ون جىل بويى ىرگەلى ۇجىم جۇمىس ىستەۋ قاجەت» دەيدى عالىم. سونداي-اق, تاريحشى دالا وركەنيەتىندە اۋىز ادەبيەتى مەن شەشەندىك ونەردىڭ دە ەرەكشە دامىعانىن ناقتى مىسالدارمەن دالەلدەيدى.
سونداي-اق, شارا بارىسىندا ارگەنتينادان كەلگەن عالىم پاۋلو بوتتا, رەسەيدەگى بۋرياتيا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فاكۋلتەت دەكانى ەلۆيرا رادناەۆا جانە ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى, تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور حانكەلدى ءابجانوۆ سەكىلدى تاعى باسقا ايتۋلى عالىمدار بايانداما جاسادى. قر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى باقىتبەك سماعۇل جاستار اراسىندا ىنتىماقتاستىق يدەيالارىن كەڭىرەك ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا «ەۋرازيالىق ىقپالداستىق كۇنى» دەگەن جاڭا مەرەكە ەنگىزۋ تۋرالى پىكىرىن جەتكىزدى.
حالىقارالىق جيىن سوڭىندا كونفەرەنتسيادا ايتىلعان ويلاردىڭ بارلىعى ساراپتالىپ, ناقتى ۇسىنىستار قابىلداندى.
ازامات ەسەنجول
