مايرا كەرەي, وپەرا ءانشىسى, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى: ادەمىلىككە جانىم قۇمار
– ءسىز الەمدىك دەڭگەيدەگى وپەرا جۇلدىزىسىز. ۆوكالدىق مۇمكىندىگىڭىز ءمىنسىز ءارى ءاندى شەبەر ورىندايسىز. سوندىقتان, ءاربىر كونتسەرتىڭىزدى اسىعا كۇتەمىز. استانادا الداعى ۋاقىتتا كونتسەرت بەرۋ ويىڭىزدا بار ما؟
تىنىسبەك, قالا تۇرعىنى
– راحمەت! بيىل شىعارماشىلىعىما ءارى قازاقستانعا كەلگەنىمە 20 جىل تولدى. بۇل از ۋاقىت ەمەس. سوعان وراي, جەكە كەشىمدى وتكىزبەكپىن. ەلىمىزدىڭ ءتورى – استانادا ءان سالۋ ۇلكەن ابىروي دەپ سانايمىن. قازىرگى ۋاقىتتا سول كونتسەرتكە بايلانىستى دايىندىق جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر. اللا قالاسا, كۇزگە جوسپارلاپ وتىرمىن. مىندەتتى تۇردە وتكىزەمىن دەپ ۇمىتتەنەم.
– وپەرا – كۇردەلى كلاسسيكالىق جانر. وعان كەز كەلگەن ونەرپاز بارا بەرمەيدى. ءسىز قالاي كەلدىڭىز؟ تاعى ءبىر سۇراق, وسى جانردىڭ قيىندىعى نەدە جانە ءوزىمىزدىڭ قازاقتاردىڭ وپەرا تىڭداۋعا ىقىلاسى قانداي?
جايدارلى, تۋريستىك اگەنتتىك قىزمەتكەرى
– وپەرا – مۋزىكا ونەرىنىڭ اسقار شىڭى. بۇل جانردىڭ كۇردەلىلىگى – داۋىس دياپازونىندا, ورىنداۋ تەحنيكاسىندا. كوپ ىزدەنۋدى, جان-جاقتى دايىندىقتى قاجەت ەتەتىن ماماندىق. مۋزىكانى, تاريحتى, ادەبي شىعارمالاردى, اقىنداردىڭ داستانىن, ولەڭدەرىن تەرەڭ تۇسىنبەسەڭىز, وندا جاقسى ءانشى بولۋ وتە قيىن.
مەن ومىرگە كەلگەننەن-اق, اكەم مەنىڭ ءانشى بولاتىنىمدى بىلگەن سياقتى. «قىزىمىز وزىڭە تارتقان ءانشى بولادى-اۋ, جىلاعان داۋسىن قاراشى!» دەيتىن كورىنەدى اناما. ءوزىم ءاندى ەس بىلگەلى ايتىپ كەلەمىن. مەكتەپتەگى وقۋشىلار «اۋزىڭ ءداۋ» دەپ مازاقتايتىن. جاستايىمنان تەاترعا قۇمار بولدىم. انام كامال قۋانىشقىزى – قىتايدىڭ حالىق ءارتىسى. مەنىڭ ونەرگە كەلۋىمە سول كىسى ىقپال ەتتى. ۇيدە ىڭىلداپ ءان ايتامىن دا جۇرەمىن. باۋىرلارىم مەزى بولادى. انام دا كەيدە «ءتۇۋ, بۇل ۇيدە مەن ءانشىمىن بە, الدە سەن بە؟» دەپ ۇرسۋشى ەدى. اكەم – كومپوزيتور. قىتايداعى قازاق اندەرىن جيناپ, 500 اننەن تۇراتىن «قازاق حالىق اندەرى» دەگەن ەكى تومدىق كىتاپ شىعارعان. مەنىڭ بويىمداعى تالانتىمدى اينا-قاتەسىز تاني بىلگەن دە سول كىسى. «قىزىم, انشىلىك ونەردىڭ ەڭ بيىگى, بەكزاتى – وپەرا. فورتەپيانودا ويناپ ۇيرەن. كۇنى ەرتەڭ ءوزىڭ ءان ايتىپ, ءوزىڭ سۇيەمەلدەيسىڭ» دەيتىن.
ال, قازاقتاردىڭ وپەرا تىڭداۋ ىقىلاسى تومەن دەپ ايتا المايمىن. ەگەردە تۇسىنبەسە, تىڭداماسا, قادىرلەمەسە ءبىزدىڭ وپەرامىز 80 جىل ءومىر سۇرە مە؟ باياعىدا-اق, ەسىگى جابىلىپ قالار ەدى. قۇدايعا شۇكىر, قازىرگى جاڭا بۋىن انشىلەرى وسى جانردى ءوز دارەجەسىندە جالعاستىرىپ كەلەدى. زيالى قاۋىم وكىلدەرى ءاردايىم تەاتر تورىنەن تابىلادى.
– قىزىڭىز ايداعا بەسىك جىرىن ايتاسىز با, الدە اريالار ايتاسىز با؟
عازيزا, ستۋدەنت
– بيىل ايداعا ارناپ, انالىق ماحابباتپەن «الەم بەسىك جىرلارى» اتتى جيناق شىعاردىم. سول اندەردەن قىزىم تۇرىك حالقىنىڭ ءانىن ءسۇيىپ تىڭدايدى ءارى ءسوزىن جاتتاپ ءجۇر. ىڭىلداپ ءتىلى كەلگەنشە ايتادى. قىزىمىزدىڭ ءار قىلىعىنا ءسۇيسىنىپ, باقىتقا بولەنىپ ءجۇرمىز.
– الدىمىزدا كوكتەم مەرەكەسى, ياعني, قىز-كەلىنشەكتەر مەن انالاردىڭ, اجەلەردىڭ مەيرامى كەلەدى. كۇيەۋىڭىزدەن قانداي سىيلىق كۇتەسىز؟
سەزىم, بانك قىزمەتكەرى
– سىيلىقتى كىم جاقسى كورمەيدى دەيسىز؟! بىراق, ەشكىمنەن ەش نارسە دامەتپەيمىن. كەرىسىنشە, بىرەۋدى قۋانتقاندى جاقسى كورەمىن. جانىم سونى قالايدى. اناما, قىزىما, جاقىندارىما سىيلىق جاساۋدى جوسپارلاپ قويدىم.
– تورتكۇل دۇنيەنى تۇگەل ارالاپ ءجۇرسىز. سىزدىڭشە قاي ەلدەردىڭ مادەنيەتى جوعارى؟
مۇحتار, كاسىپكەر
– ءار ەل ءوز داستۇرىمەن ەرەكشەلەنەدى. ءبارىمىز پەندەمىز عوي. جەر شارى بارىمىزگە ورتاق. بىراق, كوپشىلىك ەۋروپانىڭ مادەنيەتى مەن تاريحى تەرەڭ دەپ ويلايدى. ال, مەن ءۇشىن الەمدەگى ەڭ ۇلى, ەڭ پاراساتتى ەل – قازاق ەلى. قازاقتان اسقان سابىرلى, دانا حالىق جوق! سوسىن تاعى ءبىر قىزىق جاعدايدى ايتا كەتەيىن, ءبىزدىڭ كورەرمەن گۇلدى ساحنادا تۇرعاندا بەرەدى عوي. ال, فرانتسيادا گۇلدى كونتسەرتتىڭ الدىندا, مادەنيەت ءۇيىنىڭ قىزمەتشىلەرى ارقىلى ارلەۋ نەمەسە كيىنۋ بولمەسىنە بەرىپ جىبەرەدى. كونتسەرتكە شىقپاي جاتىپ, ۇستەلىڭنىڭ ءۇستى ءتۇرلى كونفەتتەر مەن حاتتارعا, شوق-شوق گۇلدەرگە تولىپ كەتەدى. كوڭىلىڭ سونداي كوتەرىلىپ قالادى. ساحناعا شىقپاي تۇرىپ-اق سەنىڭ ونەرىڭدى باعالايتىن ادامداردىڭ كۇتىپ وتىرعانىن بىلەسىڭ. ەرەكشە كۇش-جىگەر بەرەدى.
– ءسىز تانىمال ءانشى عانا ەمەسسىز, وتباسىنداعى ايەلسىز, اناسىز. جالپى, ءسىز ءۇشىن وتباسى باقىتى نەدەن تۇرادى؟ تاڭداۋ تۇسسە, الەمگە ايگىلى ءانشىنىڭ اتاق-داڭقىن قالايسىز با, الدە قاراپايىم قازاق اناسىنىڭ باقىتىن تاڭدار ما ەدىڭىز؟
ساۋلە, دارىگەر
– اللا تاعالا ادام بالاسىنا ۇرپاق قالدىرۋدى ءناسىپ ەتكەن. سوندىقتان, اتا-انا باقىتى – بالامەن دەر ەدىم. ەگەردە تاڭداۋ تۇسسە, ارينە, قاراپايىم قازاق اناسىنىڭ باقىتىن تاڭدار ەدىم. انالىق ءرولدى دە كەرەمەت ەتىپ اتقارامىن دەپ ويلايمىن. مەن ءۇشىن وتباسىم ءبىرىنشى ورىندا تۇرادى. ويتكەنى, بويىما اتا-انامنىڭ سانامىزعا سىڭىرگەن جاقسى قاسيەتتەرى دارىعان.
– ونەگەلى جولىڭىز تۋرالى دەرەكتى فيلم ءتۇسىرۋ نەمەسە كىتاپ جازۋ ويىڭىزدا جوق پا؟
بەكزات, بۋحگالتەر
– ونداي ۇلكەن جوبانى جۇزەگە اسىرۋعا مادەنيەت مينيسترلىگى نەمەسە ۇكىمەتتىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن بولماسا, ءوز كۇشىم جەتە قويماس. ال, ءومىربايان, ەستەلىك كىتاپتى 2003 جىلدان باستاپ جازا باستاعانمىن. ەكى رەت كومپيۋتەردىڭ ۆيرۋسىنان ءبىراز دۇنيەلەر ءوشىپ قالىپ, ەندى قايتا باستاۋعا تۋرا كەلىپ تۇر. باستاۋىن باستاعانىممەن, قاشان اياقتايتىنىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن.
– شەتەلگە ءجيى شىعاسىز. ونى الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى پاراقشاڭىزدان ءبىلىپ وتىرامىز. بۇل وتباسىلىق ساياحات پا, الدە, شىعارماشىلىق جۇمىستارمەن جۇرەسىز بە؟
نازىم, مۇعالىم
– ەكەۋى دە بار. كوبىنەسە شىعارماشىلىق ساپارمەن جۇرەمىن. قۇداي بۇيىرسا, قىزىم وسكەن سوڭ, وتباسىمىزبەن جاقسىلاپ قىدىرماقپىز. مۇمكىندىكتىڭ بارىندا ساياحاتتاپ, دەمالىپ, ەل, جەر كورگەنگە نە جەتسىن؟!
– مايرا اپاي, جاستىعىڭىز بەن سۇلۋلىعىڭىزدىڭ سىرى نەدە؟
ايسۇلۋ, مۇراجاي قىزمەتكەرى
– ءومىردى قۇلاي سۇيۋىمدە, اقجارقىن كوڭىلىمدە, ىشكى تازالىعىمدا دەپ ويلايمىن. دۇشپانىم بولسا دا, ەشكىمگە جاماندىق تىلەمەيمىن. ەشتەڭەنى قىزعانبايمىن. قىزعانىش – وتە جامان سەزىم. ادامگەرشىلىك قاسيەتىم ماعان ارقاشان قۋانىش سىيلايدى. كوشەدە جۇرت تانىپ جاتسا, قۋانام. امانداسسا, جىلى شىراي تانىتىپ, سالەمدەسەمىن. مەنى تانيتىنداردىڭ باسىم بولىگى – ورتا بۋىن وكىلدەرى. قازاقتىڭ زيالى قاۋىمى تۇگەل تانيدى دەپ ماقتانىشپەن ايتا الامىن. ادەمىلىككە جانىم قۇشتار. ءاردايىم ادەمى ءومىر سۇرۋگە تالپىنام.
– استانادا بالا كەزىڭىزدەن باستاپ, ءالى كۇنگە دەيىن جۇبىڭىز جازىلماي كەلە جاتقان گۇلنۇر ەسىمدى قۇربىڭىز تۇرادى ەكەن. جالپى, ءسىز دوستىقتى قالاي تۇسىنەسىز؟ تىعىز جۇمىس كەستەڭىزگە قاراماستان, دوستارىڭىزعا ءجيى كوڭىل بولەسىز بە؟
جاراس, وقىرمان
– دۇنيەدەگى ەڭ ۇلى سەزىمدەردىڭ ءبىرى – دوستىق. ءار ادام دۇنيەگە كەلگەننەن كەيىن, ەس بىلگەننەن-اق جان دۇنيەسىندەگى سىرىن, مۇڭ-شەرىن تارقاتىپ, قۋانىشى مەن قايعىسىن بولىسەتىن دوس ىزدەيدى. گۇلنۇر – شىنىمەن مەنىڭ جان دوسىم. ونىڭ قاسىندا ءوزىمدى ەركىن سەزىنەمىن. مەنىڭ تۋىسىم سياقتى بولىپ كەتكەن. ونىڭ باتىلدىعى, قايسارلىعى, تەكتىلىگى ارقاشان سەزىلىپ تۇرادى. قانداي دا ءبىر قيىندىققا تاپ بولساق, ءبىر-بىرىمىزبەن ءبولىسىپ, شەشىمىن تابامىز. سونداي دوسىمنىڭ بولعانىنا ماقتانامىن. وكىنىشكە قاراي, مەنىڭ ۋاقىتىم تىعىز. ال, ۋاقىت بولا قالعان جاعدايدا, قايدا جۇرسەم دە دوستارىممەن حابارلاسىپ وتىرۋعا تىرىسامىن. قۋانىش پەن قايعىدا ءبىر-بىرىمىزگە سۇيەۋ بولامىز. كوڭىلىمىز ءاردايىم بىرگە. اللا سول دوستارىمنان ايىرماسىن! ولارعا تەك جاقسىلىق تىلەيمىن!
ەركەجان ساتىمبەك
