مارات ابسەمەتوۆ, قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مۇراعاتىنىڭ باس ديرەكتورى: ۇلت مۇراسىن ساقتاۋ — ۇلاعاتتى ءىس

– مۇراعاتتارداعى تاريحي, ەكونوميكالىق, ساياسي, مادەني ماڭىزى بار قۇجاتتار قورى حالىقتىڭ تاريحي-مادەني مۇراسىنىڭ اجىراماس بولىگى ەكەنى انىق. ال ەلوردامىزدىڭ تورىندە تاۋەلسىزدىك تاريحىن ساقتايتىن ۇلتتىق مۇراعاتتىڭ اتقاراتىن نەگىزگى مىندەتتەرى قانداي؟
– قازىرگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق مۇراعاتى – قوعامنىڭ ماتەريالدىق جانە رۋحاني ءومىرىن بەينەلەيتىن تاريحي جيناقتالعان جانە ۇنەمى تولىقتىرىلىپ وتىراتىن مۇراعاتتىق قۇجاتتار قورى. ونىڭ باستى ماقساتى – رۋحاني جانە ءبىلىمدى ورتانى دامىتۋ, ەلدىڭ مادەني مۇراسىن زەرتتەۋ, ساقتاۋ, قالپىنا كەلتىرۋ جانە ءتيىمدى پايدالانۋدى باعىتتاۋ بولىپ تابىلادى, ال, باستى ماقساتتى ورىنداۋدا ۇلتتىق مۇراعات قورىن قۇجاتتارمەن تولىقتىرىپ, ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋ جانە قۇجاتتاردىڭ مەملەكەتتىك ەسەبىن جۇرگىزۋ, مەملەكەتتىك ورگانداردى, ۇيىمدار مەن ازاماتتاردى اقپاراتتىق قامتاماسىز ەتۋ, قۇجاتتاردى پايدالانۋ جانە جاريالاۋ, مۇراعات قۇجاتتارى بويىنشا اقپاراتتىق ىزدەستىرۋ جۇيەلەرىن قۇرۋ, مۇراعاتتانۋ مەن قۇجاتتانۋ سالاسى بويىنشا ادىستەمەلىك جۇمىستار جۇرگىزۋ مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرادى.

بۇگىنگى تاڭدا مۇراعاتتىڭ تولىقتىرۋ كوزدەرى ءتىزىمى 317 ۇيىمدى قۇرايدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مۇراعاتىنىڭ ماڭىزدى قىزمەتتەرىنىڭ بىرى – زەرتتەۋ ماقساتىندا پايدالانۋ ۇشىن قۇجاتتارعا قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ. وقۋ زالدارىندا قازاقستاندىق زەرتتەۋشىلەر سانىنىڭ كوبەيۋىمەن قاتار جاقىن جانە الىس شەتەلدەردىڭ عىلىمي مەكەمەلەرىنىڭ وكىلدەرى دە جۇمىس جاسايدى. ءبىز تەك قانا قاعاز جەتكىزگىشتەگى عانا ەمەس, سونىمەن قاتار, ەلەكتروندىق جەتكىزگىشتەگى قۇجاتتاردى قابىلدايمىز.

«ەلەكتروندىق ۇكىمەت» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ مۇراعات سالاسىندا دا زاماناۋي اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋدى تالاپ ەتۋ ماسەلەسىنە بايلانىستى «مەملەكەتتىك ورگاندارداعى ەلەكتروندىق مۇراعاتتار جۇيەسى» اقپاراتتىق جۇيەسى ەنگىزىلگەن. بۇل قۇجاتتار تۇپنۇسقالارىنىڭ ساقتالۋىنا, ولارعا تەز جانە جەڭىل تۇردە قول جەتكىزۋگە, سونىمەن قاتار, مەملەكەتتىك ورگانداردان ەلەكتروندى تۇردەگى قۇجاتتاردى قابىلداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. قازىرگى كەزدە ەلەكتروندىق مۇراعات جۇيەسى ەنگىزىلگەن بىرقاتار مەملەكەتتىك ورگاندارمەن قۇجاتتاردى تاپسىرۋ بويىنشا بىرلەسىپ جۇمىستار جۇرگىزىپ جاتىرمىز.

– مەملەكەتتىك ساقتاۋداعى مۇراعات قۇجاتتارىنىڭ قوعام جانە ازاماتتار مۇددەسىنە ساي قولدانىلاتىنىنان حاباردارمىز. بۇل رەتتە مۇراعاتتاعى كورمەلەرگە جيى كەلىپ تۇرامىز. وسى ورايدا وتكىزگەن كورمەلەر تۋرالى ايتا وتىرساڭىز.

– ءيا, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ۇلتتىق مۇراعات قورى جانە مۇراعاتتار تۋرالى» زاڭىنا سايكەس, قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مۇراعاتىنىڭ جۇمىس ىستەۋ پروتسەسىنىڭ باعىتتارى ءۇش بىردەي مىندەتتى اتقارادى. اتاپ ايتساق, ۇلتتىق مۇراعات قورىنىڭ قۇجاتتارىن مەملەكەتتىك ساقتاۋعا قابىلداۋ; ولاردىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋ; مەملەكەت, قوعام جانە ازاماتتار مۇددەسىنە ساي قولدانۋ. قاي مۇراعاتشى بولسا دا, مۇراعاتتار قىزمەتىندەگى باستى باعداردىڭ ءبىرى قۇجاتتىق كورمەلەر دەگەن پىكىرمەن كەلىسەرى انىق. ويتكەنى, كورمە –رەتروسپەكتيۆالىق قۇجاتتىق اقپاراتتى پايدالانۋ تۇرلەرىنىڭ ءبىرى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق مۇراعاتىندا: «تاۋەلسىز قازاقستان», «وتانىنا ورالعان جادىگەرلەر», «قازاقستان استانالارى», «نۇر وتان» حدپ: 10 جىل تابىستار مەن جەتىستىكتەر», «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى – تۇراقتىلىق, كەلىسىم, ورلەۋ», «قازاقستاندىقتار – ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا», «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مۇراعاتتىق قۇجاتتاردا», «قازىرگى قازاقستان: بولاشاققا كوزقاراس», «تاۋەلسىز قازاقستان: بەيبىتشىلىك پەن جاسامپازدىقتىڭ 20 جىلى», «رامىزدەر – تاۋەلسىزدىك بەلگىسى» جانە باسقا دا كورمەلەر ۇيىمداستىرىلىپ وتكىزىلدى.

– ال مۇراعاتتىڭ باسپالىق قىزمەتى جونىندە قانداي جاڭالىقتارمەن بولىسە الاسىز؟

– 2007-2012 جىلدار ارالىعىندا قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە مۇراعات ىسى سالاسىنداعى نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەر, عىلىمي-ادىستەمەلىك قۇجاتتار جيناقتارى; «قازاقستان استانالارى», «نۇر وتان» حدپ: 10 جىل تابىستار مەن جەتىستىكتەر», «جىبەك جولىنىڭ تاريحي ورتالىقتارىن قايتا وركەندەتۋ, تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەردىڭ مادەني مۇراسىن ساقتاۋ جانە ساباقتاستىرا دامىتۋ, تۋريزم ينفراقۇرىلىمىن جاساۋ» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى قۇجاتتاردا (1997-2004 جىلدار)» اتتى مۇراعاتتىق قۇجاتتار مەن ماتەريالدار جيناقتارى; «ەلەكتروندى قۇجاتاينالىم جانە مۇراعاتتار»; «مادەني جانە اقپاراتتىق جاھاندانۋ جاعدايىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مۇراعات ءىسىنىڭ زاڭنامالىق بازاسى قىزمەتىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا ماتەريالدارى جيناقتارى; قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مۇراعاتىنىڭ قورلارى جونىندە جولسىلتەر; قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق مۇراعاتىنداعى وقيعالار مەن فاكتىلەر جىلناماسى جانە ت.ب. باسىلىپ شىعارىلدى.

2007 جىلدان باستاپ قۇرىلتايشىسى مۇراعاتىمىز بولىپ تابىلاتىن قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىنداعى باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ 2009 جىلدىڭ 22 ماۋسىمىنداعى القا وتىرىسىنىڭ شەشىمى نەگىزىندە ديسسەرتاتسيانىڭ نەگىزگى عىلىمي ناتيجەلەرىن جاريالاۋ ءۇشىن باسىلىمدار تىزبەسىنە «07.00.00 – تاريحي عىلىمدار» بولىمىنە ەنگەن «قازاقستان مۇراعاتتارى» اقپاراتتىق جانە عىلىمي-تاجىريبەلىك جۋرنالى شىعارىلادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق مۇراعاتىمەن كەلەسى ءىس-شارالار: «ەلەكتروندى قۇجاتاينالىم جانە مۇراعاتتار» مەن «مادەني جانە اقپاراتتىق جاھاندانۋ جاعدايىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مۇراعات ىسىنىڭ زاڭنامالىق بازاسى قىزمەتىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيالار; «قازىرگى قازاقستان: بولاشاققا كوزقاراس » اتتى رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا, «مۇراعاتتىق مەكەمەلەردىڭ جاريالاۋ قىزمەتى: جاعدايى مەن بولاشاعى », «قۇجاتتاما قىزمەتى مەن ۆەدومستۆولىق مۇراعات جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ», «ۆەدومستۆولىق مۇراعاتتاردا بارلىق جەتكىزگىشتەر تۇرىندەگى قۇجاتتاردى ەسەپكە الۋ, ساقتاۋ جانە ولاردى مەملەكەتتىك ساقتاۋعا تاپسىرۋعا دايىنداۋ ماسەلەلەرى», «ۆەدومستۆولىق مۇراعاتتاردا بارلىق جەتكىزگىشتەر تۇرىندەگى قۇجاتتاردى ەسەپكە الۋ, ساقتاۋ جانە ولاردى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق مۇراعاتىنا مەملەكەتتىك ساقتاۋعا تاپسىرۋعا دايىنداۋ ماسەلەلەرى» اتتى رەسپۋبليكالىق عىلىمي- تاجىريبەلىك سەمينارلار; «مۇراعاتتىق دەرەكتەر مەن تاريحي زەرتتەۋلەر», «پاتريوتيزم – تاريح جانە قازىرگى كەزەڭ», «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مۇراعاتىنىڭ قورلارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەگەمەندىگى مەن تاۋەلسىزدىگى كەزەڭىنىڭ تاريحىن زەرتتەۋ ۇشىن دەرەكتىك بازا رەتىندە» اتتى دوڭگەلەك ۇستەلدەر جانە ت.ب. ىس-شارالار ۇيىمداستىرىلىپ, وتكىزىلدى.

– مۇراعاتتا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قانداي ءىس-شارالار اتقارىلۋدا؟

– ەلباسىنىڭ تىكەلەي باستاماسىمەن قولعا الىنعان «مادەني مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ قازاقستان تاريحىنداعى شىن مانىندە تەڭدەسى جوق, اسا جەمىستى گۋمانيتارلىق اكتسيا بولدى. مەنىڭ 2009-2011 جىلدارعا ارنالعان «مادەني مۇرا» ستراتەگيالىق ۇلتتىق جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى قوعامدىق كەڭەستىڭ «مۇراعات جانە كىتاپحانا ءىسى» سەكتسياسىنىڭ جەتەكشىسى بولۋىم دا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ارتادى. 2011 جىلدىڭ 12 جەلتوقسانىندا استاناداعى بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا اتالعان باعدارلامانى ىسكە اسىرۋ جونىندەگى «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا وتكەن قوعامدىق كەڭەستىڭ وتىرىسىندا 2004-2011 جىلدارداعى جۇزەگە اسىرىلعان جۇمىستاردىڭ ناتيجەلەرى باياندالدى.

ءبىزدىڭ ۇجىم دا كەڭەس وتىرىسى اياسىندا «وتانىنا ورالعان جادىگەرلەر» كورمەسىن ۇيىمداستىرىپ, ءوز ۇلەسىن قوستى. «بۇگىنگى جاڭالىق – ەرتەڭ تاريح » دەمەكشى, قازىرگى ءومىر جولىمىز بولاشاقتا قاعاز بەتتەرىندە ورىن تاۋىپ, ءوز باعاسىن الارى انىق. سوندىقتان دا وتكەنىن قاستەرلەپ, بۇگىنگىسىن كەرەگىنە جاراتاتىن تاريحي, مادەني جانە سان ءتۇرلى عىلىم سالالارىنداعى شەجىرەنىڭ شىندىعىن ساقتاپ وتىرعان مۇراعات قورلارىمىزدا ساقتالىپ جاتقان قۇجاتتاردى ناسيحاتتاپ, حالقىمىزعا جەتكىزۋ ماقساتىنداعى اتقارىلىپ جاتقان ىس-شارالاردىڭ ماڭىزى جوعارى.

مەن وسى 2011 جىلدىڭ قازان ايىنان باستاپ باسقارىپ كەلە جاتقان كيەلى شاڭىراقتىڭ دا اتقارعان ءىسى وراسان زور دەۋگە تۇرارلىق. جىل باسىنداعى يگى شارا 2012 جىلدىڭ 25 قاڭتارىندا ۇلتتىق مۇراعاتىمىزعا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ب.مايلىباەۆتىڭ كەلۋى بولدى.

باعلان اساۋبايۇلى پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى جوعارى تەحنولوگيالىق جابدىقتارمەن جاساقتالعان جانە مامانداندىرىلعان مۇراعات قويمالارىمەن, ونداعى مەملەكەتتىك ساقتاۋداعى قازاقستانداعى بەلگىلى تۇلعالاردىڭ جەكە قورلارىمەن تانىسا وتىرىپ, ميكروفيلمدەر كورۋ, اۋديوجازبا جانە فوتوقۇجاتتار تىڭداۋ جانە كورۋ, قاعاز تۇرىندەگى قۇجاتتاردى ەلەكتروندى تاسىعىشتارعا سكانەرلەپ اۋدارۋ بولمەلەرىمەن تانىستى. «ءولى ريزا بولماي, ءتىرى بايىماس». سوندىقتان, جەر-جەردە مەرەكەلىك شارالارعا ۇلاسىپ جاتقان قازاق حالقىنىڭ ايگىلى ءانشىسى, قازاق وپەرا ونەرىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ بىرى, قوعام قايراتكەرى, كسرو حالىق ءارتيسى, كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى كۇلاش بايسەيىتوۆانىڭ 100 جىلدىعى قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن مۇراعاتىمىزدا اتالىپ وتكەنى ۇلكەن مارتەبە دەپ سانايمىن. ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 3-7 ما- مىر ارالىعىندا «ەۋرازيا كىتاپحاناشىلار بىرلەستىگىنىڭ» ۇيىمداستىرۋىمەن انكارانىڭ ۇلتتىق كىتاپحاناسىندا تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ەگەمەندىگىنە 20 جىل تولۋىنا وراي «تۇرىك بىرلەستىگى (مۇشە ەلدەر) كىتاپحانالارىنىڭ قازىرگى جاعدايى, پروبلەمالارى جانە ۇسىنىستارى» اتتى وتكەن سيمپوزيۋمدا مەن تورالقا توراعاسى بولىپ, شارانى قازاق تىلىندە جۇرگىزدىم. وندا تۇركيا رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مۇراعاتى باس ديرەكتورى ۇعۋر ءۇنال, تۇركياداعى «ەۋرازيا كىتاپحاناشىلار بىرلەستىگىنىڭ» توراعاسى نەجيپ ەرول ولجاي مىرزا, تۇركيا رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە تۋريزم مينيسترلىگىنىڭ قىزمەتكەرى سەۆدا تالۋ حانىم قاتارلى كىسىلەرمەن كەزدەستىك. انكارا ۇلتتىق كىتاپحاناسىنىڭ 65 جىلدىق مەرەيتويىمەن قۇتتىقتاپ, ۇلتتىق مۇراعاتىمىزدىڭ باسىلىمدارىن سىيعا تارتتىق. تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ ANADOLU گازەتىنىڭ 2012 جىلدىڭ 12 مامىرىنداعى سانىندا گازەتتىڭ باس رەداكتورى ەفلاتۋن نەيمەتزادە بۇل جونىندە ءبىر بەتتى مەنىمەن جۇرگىزگەن سۇحباتقا ارنادى. ساپار بارىسىندا تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ مۇراعاتتارى مەن كىتاپحانالارىندا ساقتالعان بىزدە جوق قۇندى جازبالار, جاڭا دەرەكتەر, تاريحي ماڭىزى ايرىقشا وتكەن عاسىرلاردان ساقتالعان جادىگەرلەر قورىن تولىقتىرا تۇسۋگە جانە مۇراعات قورلارىن بىرگە ورتاق پايدالانۋ جونىندە ۇسىنىس جاسالدى جانە ماعان بولاشاقتا باسىلۋى جوسپارلانىپ وتىرعان «اۋرازيا مادەنيەتى» جۋرنالىنا باس رەداكتور بولۋ ۇسىنىلدى. سيمپوزيۋمدا ارنايى سەرتيفيكاتتار بەرىلدى.

بيىلعى جىلدىڭ 13 ساۋىرىندە قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنە 20 جىل تولۋىنا وراي مەنىڭ جالپى رەداك- تسيالاۋىممەن ازىرلەنگەن «حرونيكا نەزاۆيسيموستي رەسپۋبليكي كا- زاحستان: سوبىتيا ي فاكتى (1991–2011 گودى)» اتتى انىقتامالىق- اقپاراتتىق باسىلىمنىڭ تۇساۋكەسەرىن وتكىزدىك.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق مۇراعاتى قازاقستان ەلىمىزدىڭمۇراعات قورىن جەكە تۇلعالاردىڭ قۇجاتتارىمەن تولىقتىرۋدى داستۇرگە اينالدىرعان. كۇنى بۇگىنگە دەيىن مۇراعات قويناۋىندا 10-نان استام «ەلىمىزدىڭ ەلەۋلى, حالقىمىزدىڭ قالاۋلى» ۇل-قىزدارىنىڭ ومىرىنەن, قىزمەتىنەن سىر شەرتەتىن جەكە قۇجاتتارى ساقتاۋلى.

– مادەني جانە اقپاراتتىق جاھاندانۋ جاعدايىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مۇراعات ىسىنىڭ زاڭنامالىق بازاسى – وزەكتى ماسەلەلەردىڭ بىرى. سول سالادا مۇراعاتتا قانداي ءىس-شارالار اتقارىلۋدا؟

– دۇرىس ايتاسىز, قازىرگى جاhاندانۋ جاعدايىندا مۇراعات ءىسى دە قۇرالاقان ەمەس. وتكەن جىلدىڭ اياعىندا قازاقستان رەسپۋبليكا- سى ۇكىمەتىنىڭ №№1583, 1604, 1605 قاۋلىلارىمەن «ساقتاۋ مەرزىمدەرىن كورسەتە وتىرىپ, مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمدار قىزمەتىندە جاسالاتىن ۇلگىلىك قۇجاتتار تىزبەسىن», «ۇلتتىق مۇراعات قورىنىڭ قۇجاتتارىن جانە باسقا دا مۇراعات قۇجاتتارىن ۆەدومستۆولىق جانە جەكە مۇراعاتتاردىڭ قابىلداۋى, ساقتاۋى, ەسەپكە الۋى مەن پايدالانۋى قاعيدالارى», «ۇلتتىق مۇراعات قورىنىڭ قۇجاتتارىن, باسقا دا مۇراعات قۇجاتتارىن مەملەكەتتىك جانە ارناۋلى مەملەكەتتىك مۇراعاتتاردىڭ تولىقتىرۋى, ساقتاۋى, ەسەپكە الۋى مەن پايدالانۋى قاعيدالارى» بەكىتىلدى.

مىنە, سول نورماتيۆتىك قۇقىقتىق قۇجاتتاردى مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ۇيىمداردىڭ قۇجاتتامالىق قامتاماسىز ەتۋ قىزمەتتەرىنىڭ وكىلدەرىنە ءتۇسىندىرۋ ماقساتىندا بيىلعى جىلدىڭ 26 ماۋسىمىندا مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ اقپارات جانە مۇراعات كوميتەتىمەن بىرلەسىپ, «مەملەكەتتىك ورگاندارداعى ەلەكتروندىق قۇجات اينالىمىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى» رەسپۋبليكالىق سەمينارىن وتكىزدىك.

– مۇراعات قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ بارىسى قالاي؟

– ءبىزدىڭ قىزمەتكەرلەر ءوز بىلىمدەرىن  ۇنەمى جەتىلدىرۋدە. وعان مىسال, ەستونيا رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مۇراعاتىنىڭ شاقىرۋىمەن 2012 جىلدىڭ 19-26 مامىرى ارالىعىندا ۇلتتىق مۇراعات قورىن ساقتاۋدى قامتاماسىز ەتۋ جانە مەملەكەتتىك ەسەپ جۇرگىزۋ قىزمەتىنىڭ باسشى- سى كناز جاقىپوۆا وقۋ ساپارى- مەن تاللينن جانە تارتۋ قالالارىندا بولىپ, وقۋ سەمينارلارىنا قاتىستى. ساپار بارىسىندا ساندىق مۇراعاتتىڭ قۇرىلىمىمەن, ەستوندىق ەلەكتروندى مەملەكەتتىڭ دامۋىمەن, ەلەكتروندىق قۇجات اينالىمنىڭ باعىتىمەن, سونىمەن قاتار, مەملەكەتتىك مۇراعاتتىڭ, ەستونيا رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق مۇراعاتىنا قاراستى تاريحي مۇراعاتتىڭ, ەلەكتروندى فيلمدەر مۇراعاتىنىڭ جۇمىستارىمەن تانىسىپ, تاجىريبە الماستى. ال ۇلتتىق مۇراعات قورىنىڭ قۇجاتتاردى پايدالا- نۋ قىزمەتىنىڭ باسشىسى باتەس يمانسەرىكوۆا بۇكىلرەسەيلىك مۇراعات ءىسى جانە قۇجاتتاندىرۋ عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ مۇراعات ءىسى جانە قۇجاتتامالىق قامتاماسىزداندىرۋ بويىنشا بىلىكتىلىكتى جەتىلدىرۋ ورتالىعىنىڭ اتاۋلى شاقىرۋىمەن «ينتەرنەت- ۆىستاۆكي ارحيۆنىح دوكۋمەنتوۆ: ورگانيزاتسيا ي مەتوديكا پودگوتوۆكي» اتتى كۋرستارعا قاتىسىپ, وز بىلىكتىلىگىن ارتتىردى. اتالمىش تاقىرىپ بويىنشا مۇنداي كۋر- ستار العاش رەت وتكىزىلگەن. وسى ورايدا مۇراعاتىمىزدا ەستونيا رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق مۇراعاتىنىڭ كەڭەسشى-جەتەكشىسى كويت ساارەۆەت, رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ «گيلديا ۋپراۆليايۋششيح دوكۋمەنتاتسي» قورى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى سەرگەي افاناسەۆ پەن پولشا رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك مۇراعاتى باس ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى اندرە بەرنات قوناقتا بولىپ, قازاقستاندىق مۇراعاتشىلاردان ۇيرەنەرى وتە كوپ ەكەنىن جانە مۇراعات سالاسىنداعى قازاقستاندىق وزىق تاجىريبەگە تاڭ-تاماشا بولىپ, مامان دايارلاۋ ماسەلەسىندە قازاق ەلىنىڭ العا وزىپ كەتكەندىگىن مويىندادى. سونداي-اق, «جاڭا الەمدەگى ەۋرازيالىق مادەنيەت» فورۋمى اياسىندا مۇراعاتىمىزعا ارمەنيا رەسپۋبليكاسى جانىنداعى ماتەناداران ەجەلگى قولجازبالار مۇراجايىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى ارا حزماليان كەلىپ, مۇراعات قىزمەتكەرلەرى جۇمىسىنا جوعارى باعا بەردى.

– جاقىندا «استانا اقشامى» گازەتىندە جاريالانعان قر قم قبك استانا قالاسى بويىنشا قارجىلىق باقىلاۋ ينسپەكتسياسىنىڭ بولىم باستىعى ت.جاقسىباەۆانىڭ «زاڭسىز ارەكەتتەرى اشكەرەلەندى» اتتى ماقالاسىنداعى فاكتىلەرگە قاتىستى پىكىرىڭىزدى بىلسەك دەپ ەدىك.

– بۇل ماقالانى ورىنسىز دەپ سانايمىن. ابايشا ايتار بولساق, «مالىم-جانىمنىڭ, جانىم ارىمنىڭ ساداعاسى» دەيتىن قازاق ءۇشىن ابىرويدان ارتىق ەشتەڭە جوق. مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق مۇراعاتى باس ديرەكتورى بولىپ 2011 جىلدىڭ قازان ايىندا تاعايىندالدىم. ال, جوسپارلى كەشەندى باقىلاۋ سوڭعى 3 جىل كولەمىن قامتىدى. بۇل جىبەرىلگەن كەمشىلىكتەر ماعان دەيىنگى باسشىنىڭ كەمشىلىكتەرى بولدى. «قازاقستان مۇراعاتتارى » اقپاراتتىق جانە عىلىمي-تاجىريبەلىك جۋرنالى تۇڭعىش رەت 2005 جىلى شىعا باستادى. ال 2006 جىلدىڭ اياعىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق مۇراعاتى اشىلىپ, ءوز جۇمىسىن
باستاعان كەزەڭنەن جۋرنالدىڭ قۇرىلتايشىسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق مۇراعاتى بولدى. «قازاقستان مۇراعاتتارى» اقپاراتتتىق جانە عىلىمي-تاجىريبەلىك جۋرنالى جىلىنا 4 800,0 مىڭ تەڭگەگە 4 نومەرى 1 000 دانادان شىعارىلىپ وتىرعان. جانە دە ونىڭ باسپادان شىعارىلۋى كونكۋرس تاسىلىمەن ءبىر كوزدەن ساتىپ الىنعان بولاتىن. بۇل زاڭعا قايشى كەلەتىن ءىس-ارەكەت بولعان.

مەن باسقارعان ۋاقىتتان باستاپ اتالعان جۋرنالدى شىعارۋ قىزمەتى 2010 جىلعى 2 ساۋىردەگى №281 ەلەكتروندىق مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدى وتكىزۋ ەرەجەسىنە سايكەس جۇرگىزىلىپ, ەلەكتروندىق ساتىپ  الۋ ارقىلى ۆەب-پورتالدا قويىلىپ, بيىلعى جىلى 3280,0 مىڭ تەڭگەگە 4 نومەرى 1000 دانادان شىعارىلاتىن بولدى جانە 2012 جىلعى تاراتىلۋى بىر جۇيەگە قويىلدى.

بۇدان باسقا, جەتكىزىلمەگەن تاۋار (رادياتورلار) ءۇشىن اۋدارىلعان 643,0 تەڭگە بيۋدجەتكە 2012 جىلدىڭ 20 ماۋسىمىنداعى №02-4463-12 ءىسى بويىنشا استانا قالاسىنىڭ ارنايى اۋدانارالىق ەكونوميكالىق  سوت شەشىمى بويىنشا بيۋدجەتكە قايتارىلاتىن بولدى جانە «ماحانوۆ ب.» جەكە كاسىپكەر مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدىڭ جوسىقسىز قاتىسۋشىلار تىزىمىنە ەنگىزىلدى.

سونىمەن قاتار, بۇرىنعى باسشى كەزىندە كرەديتورلىق بەرەشەك بولا تۇرا 4243,8 تەڭگە مەرەكە كۇندەرىنە سىياقى بەرىلگەن, الايدا اتالعان سومانى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك كودەكسىنىڭ 137-بابىنا سايكەس قايتارۋ مۇمكىن ەمەس. مەن قىزمەتكە كەلەردەن بۇرىن بەرىلگەن 1029,9 مىڭ تەڭگە ماتەريالدىق كومەكتىڭ 555,9 مىڭ تەڭگەنى راستايتىن قۇجاتتارى قايتا ۇسىنىلىپ, 474,0 مىڭ تەڭگەنى قايتارۋ ءۇشىن ارنايى كەستە جاسالىندى. تاعى دا سونداي, 314,6 مىڭ تەڭگە بيۋدجەتتىك زاڭناماعا سايكەس, مەملەكەتتىك مەكەمە شىعىستارى بيۋدجەتتىك توپتاۋ ەرەكشەلىكتەرىنىڭ بەكىتىلگەن قۇرىلىمىنا سايكەستەندىرىلدى.

اتالعان كەمشىلىكتەر ماعان دەيىنگى باسشىنىڭ كەمشىلىكتەرى بولعانىن ەسكەرە كەلە, سول باسشى تۇسىندا جانە قازىرگى كەزگە دەيىن ءوز قىزمەتىن اتقارىپ كەلە جاتقان باس بۋحگالتەر باقىلاۋ قورىتىندىسى بويىنشا, جىبەرىلگەن قاتەلىكتەرگە سايكەس اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلىپ, 160 مىڭ تەڭگە كولەمىندە ايىپپۇل تولەدى جانە ۇلتتىق مۇراعات تاراپىنان قاتاڭ سوگىس جاريالاندى.

– مارات ورالبايۇلى, الداعى جوسپارلارىڭىزبەن دە بولىسە وتىرساڭىز.

– ونىڭىز راس, جىل سوڭىنا دەيىنگى ۋاقىتتا دا ءبىراز ءىس اتقارۋ كوزدەلىپ وتىر. الداعى ۋاقىتتا قازاقتان شىققان عۇلاما عالىم, ساياحاتشى, جانە زەرتتەۋشى ش.ءۋاليحانوۆ, بيوسفەرا تۋرالى ءىلىمنىڭ نەگىزىن سالعان عالىم ۆ.ۆەرنادسكي جانە بەلگىلى ادەبيەت زەرتتەۋشىسى ە.ىسمايلوۆتاردىڭ جەكە تەك قورلارىن قابىلداۋ جوسپارلانۋدا.

1993 جىلى كەڭەس وداعى تاراعان سوڭ ءوز ەگەمەندىكتەرىن العان بەس تۇركى رەسپۋبليكاسى (ازەربايجان, قازاقستان, قىرعىزستان, وزبەكستان, تۇركىمەنستان) سوڭعى عاسىردا تۇركىلەردىڭ جالعىز تاۋەلسىز مەملەكەتى بولىپ كەلگەن تۇركيا رەسپۋبليكاسىمەن بىرىگىپ, تۇركى حالىقتارىنىڭ ورتاسىنداعى ءۇزىلىپ قالعان مادەني قاتىناستاردى جانداندىرۋ ماقساتىندا تۇركسوي حالىقارالىق ۇيىمى قۇرىلعان بولاتىن.

مىنە, بيىل ءبىز دۇيسەن قورابايۇلى قاسەيىنوۆ باسقارىپ وتىرعان ۇيىممەن بىرىگىپ, قازاق حاندىعىنىڭ وسمان يمپەراتورىمەن جازىسقان حاتتارىن جيناق قىلىپ شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.

سونىمەن قاتار مارقۇم ەتنوگراف-عالىم, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور, قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى, قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى اقسەلەۋ سەيدىمبەك اعامىزدىڭ 80 جىلدىعىنا وراي قۇجاتتىق كورمە ۇيىمداستىرۋ دا جوسپارىمىزدا بار.

گۇلبارشىن وكەشقىزى