استانامىزدىڭ اۋە قاقپاسىنان باستالاتىن قابانباي باتىر داڭعىلى جولىندا قازاق ەلى ءۇشىن نىسانالى ورىنداردى باسىپ ءوتىپ, اسپالى كوپىردەن اسىپ ءوتىپ, ا.باراەۆ كوشەسىندە اياقتالادى. داڭعىل بويىندا ۇلتتىق عىلىمي مەديتسينالىق ورتالىقتىڭ كارديوحيرۋرگيالىق كلينيكاسى, «ەكسپو-2017», «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسى, وقۋ ورىندارى, ساۋدا-بيزنەس ورتالىقتارى, استانالىق تسيرك, سالتانات سارايى ورنالاسقان. ۇزىندىعى – 16093 م.
ءباھادۇر بابا 78 جاسىندا سوڭعى جەكپە-جەگىنە شىعىپ, جاۋىن جايراتىپ, عۇمىرىندا 103 رەت جەكپە-جەككە شىعىپ, قارسىلاسىن جەر قاپتىرعان.
دەرەككوزدەر ۇلى باتىردىڭ 1691 جىلى قاڭتار ايىندا قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسى ءۇرجار اۋدانى تارباعاتاي تاۋىنىڭ بوكتەرىندە دۇنيەگە كەلگەنىن, 1770 جىلى 13 قاراشادا دۇنيەدەن وتكەنىن ايتادى.
باتىر ءومىرىن ات ۇستىندە وتكىزدى, بۇل كەزەڭ جوڭعار حاندىعىنىڭ قازاق دالاسىنا باستاعان شابۋىلىنىڭ جاندانعان تۇسى ەدى. جوڭعار قونتايشىلارى اسىرەسە جەتىسۋ توڭىرەگىنىڭ جايىلىمدىق جەرلەرى مەن وڭتۇستىك قازاقستاننىڭ ساۋدا-قولونەر ورتالىقتارىنا كوز تىكتى. كوشپەلى جوڭعار قالماقتارى قازاقتاردىڭ وتى, سۋى مول, قۇنارلى جايىلىمى كوپ, كەڭ بايتاق جەرىنە قىزىقتى. قازاق جەرىن جاۋلاپ الۋ ءۇشىن تىنىمسىز سوعىستار جۇرگىزگەن. قازاق حالقى تاريحىندا قايعى-قاسىرەتكە ۇشىراعان ەڭ اۋىر جىلدار «اقتابان شۇبىرىندى, القاكول سۇلاما», «اق قايىڭ ساۋعان اق تىشقان جىلى» دەگەن اتپەن تاريحتا قالدى. قابانباي باتىر – وسى سوعىستىڭ باتىرى.
اتاقتى عۇلاما ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي «قازاقتا قاراكەرەي قابانبايدان اسقان باتىر بولعان ەمەس» دەپ باعالاسا, ايگىلى عالىم قۇربانعالي حاليد «شىعىستىڭ بەس تاريحى» دەگەن ەڭبەگىندە: «باتىرلىعىنان ورەسى بيىگى قابانباي باتىر ەدى» دەپ جازىپ قالدىرعان.
اشىق اقپارات كوزدەرىندە قابانباي باتىر قىتاي جازبالارىنا 1757-1758 جىلداردان باستاپ «قازاقتىڭ تۋمۋ باتۇلى, ياعني باس باتىرى» رەتىندە حاتقا ءتۇسىپ, قازاق حاندىعىنىڭ ابىلاي, ابىلپەيىزدەن كەيىنگى ءۇشىنشى ءىرى تۇلعاسى, كەيدە ابىلاي, ابىلپەيىز, ابىلمامبەتتەن كەيىنگى ءتورتىنشى ءىرى تۇلعاسى رەتىندە اتالىپ وتىرادى. تسيانلۋن پاتشانىڭ 1760 جىلى 25 ناۋرىز كۇنى قازاق حاندىعىنا جولداعان حاتىندا: «قازاقتىڭ ابىلمامبەت, ابىلاي, ابىلپەيىز جانە قابانبايلارىنا…» دەگەن ەسىمدەردىڭ اتالاتىنىن جازادى.
جەتى جاسىندا اكەسى قوجاقۇل, ون التى جاسىندا اعاسى ەسەنباي جوڭعارلار قولىنان قازا تابادى. ون التى جاسار بالا جاۋ اراسىنا جاسىرىن بارىپ, اعاسىن ولتىرگەن جوڭعار باتىرىن ءولتىرىپ, كەك العان. وسىدان كەيىن زايسانداعى كەرەي ىشىنە كەتىپ, جەزدەسى بەرداۋلەتتىڭ قولىندا بولدى. وسىندا ءجۇرىپ جىلقىعا شاپقان جابايى قابانداردى جايراتىپ, «قابان باتىر» اتاندى. زەرتتەۋشى زاڭعار كارىمحان باتىر جورىقتارىنىڭ جىلناماسىن جاساعان ەكەن. وسىعان سايكەس 1717 جىلدان باستاپ 26 جاسىندا ەلى مەن جەرىن قورعاۋ جورىعى باستالعانىن جازىپ, اياگوز شايقاسى, تۇركىستان قورعانىسىندا شايقاسىپ, 32 جاسىندا تۇركىستاندا حان سايلانىپ, قازاقتىڭ باس ساردارى دارەجەسىنە كوتەرىلگەنىن ايتادى. باتىر 1726 جىلى بۇلانتى شايقاسىنا, 1730 جىلى اڭىراقاي-الاكول شايقاسىنا, كەيىننەن شىڭعىستاۋ, ەرتىس بويىنداعى شايقاستارعا قاتىسىپ, ابىلاي حاننىڭ باس باتىرىنا اينالدى. عالىمنىڭ ايتۋىنشا, 1741 جىلى شىڭعىستاۋداعى شاعان شايقاسىندا اق بوز اتپەن توپ جارىپ, جاۋدى جەڭگەنى ءۇشىن «دارابوز» اتاندى. 1751 جىلى باتىر قولى سىر بويى, شىمكەنت, سايرام, تاشكەنت قالالارىن جوڭعارلاردان ازات ەتىپ, تولە ءبيدىڭ بيلىككە كەلۋىنە ىقپال جاسادى. جوڭعارياعا ايدالىپ بارا جاتقان بىرنەشە مىڭ قاراقالپاقتى قۇتقارىپ قالادى.
1752-1754 جىلدار ارالىعىندا قابانباي باسقارعان قازاق ساربازدارى الدىمەن ىلە, بالقاش, قاراتال وڭىرلەرىن جاۋدان تازارتۋعا قاتىستى. وسىدان كەيىن قاراقول مەن نارىندا, ءۇرجار مەن قاتىنسۋدى, الاكول مەن بارلىقتى ازات ەتىپ, تەرىستىك باعىتتاعى بوگەنباي اسكەرىنە قوسىلادى. ودان كەيىن باسپان-بازار, شورعا, ماڭىراق شايقاستارىنا قاتىسىپ, زايسان, مارقاكول, كۇرشىم وڭىرلەرىن جاۋدان ازات ەتتى.
1756 جىلى جوڭعار بيلەۋشىسى ءامىرسانانى قۋىپ كەلگەن قىتاي اسكەرىنىڭ بەتىن قايتارادى. شونجى, نارىنقول, كەگەن وڭىرلەرىن قىرعىزداردان تازارتادى.
1756-1757 جىلدارى ەجەنحاننىڭ قىتاي شەرىكتەرىن ءۇش مارتە ويسىراتا تالقاندادى. قازاق توپىراعىن باسقىزبادى.
1758 جىلى قىركۇيەكتە بارلىقتان ءۇرىمجى قالاسىنا 300 جىلقى ايداتىپ, قازاق-قىتاي ساۋداسىن باستاپ بەردى. مۇنى ىسكە اسىرۋشىلار: ۇلى ەدىگە مەن ءىنىسى تۋماتاي. 1758 جىلعى جانە 1762 جىلعى اياگوزدە وتكەن قىتايمەن ەكى اراداعى قاندىجاپ, مامىرسۋ بىتىمدەرىندە ابىلايمەن, ابىلپەيىزبەن قاتار ءسوز ۇستادى. قىتايلار بابامىزدى «…قازاقتىڭ باس, قالقان باتىرى – قاراكەرەي قابانباي» دەپ اتاپ كورسەتكەن.
1769 جىلى 500 ادامدىق قولمەن كەلگەن قىرعىز باتىرى اتەكە جىرىق بالاسى قارابەككە, ناۋقاستانىپ جاتقانىنا قاراماستان, قارسى شىعىپ, جەكپە-جەكتە قارابەكتى ولتىرگەن.
تۋ كوتەرىپ, ەل قورعاعان سۇيىكتى باتىرىنا حالىق ەراسىل, ناربالا, ءىزباسار, قابانباي, حان باتىر, دارابوز, كوكىرەك اۋليە دەگەن ات-ەسىمدەر بەرگەن.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ كونە قولجازبالار بولىمىندە قابانبايعا ارنالعان جىرلاردىڭ ءتورت نۇسقاسى, قىتاي قازاقتارىندا ونعا تارتا نۇسقاسى ساقتالعان. بۇل باتىرلىق جىرلاردىڭ كەيبىرى ۇلتتىق فولكلوردىڭ ءىنجۋ-مارجانى – «بابالار ءسوزى» 100 تومدىعىنا ەندى. اياگوز قالاسىندا ورنالاسقان تانك ديۆيزياسى بۇگىندە قابانباي باتىردىڭ اتىمەن اتالادى. ءبىر قازاقستان اۋماعىندا ونىڭ 10-نان استام ەسكەرتكىشى بار. ال شەتەلدە – ىستانبۇلداعى باكىركيوي اۋدانىنىڭ كيىكتى ساياباعىندا ەڭسەلى ەسكەرتكىش ورناتىلعان.
قابانباي باتىردىڭ وتىز جىل سەرىگى بولعان قۋباس اتىنا بۇرىنعى اقسۋات اۋدانى قىزىلكەسىك اۋىلىنىڭ جانىنداعى «قۋباس» كەزەڭىنە ەسكەرتكىش قويىلدى.
