ەلوردادا ۇزىندىعى ءبىر شاقىرىمنان اساتىن كوشەگە مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى نۇرتاس وڭداسىنوۆ ەسىمى بەرىلگەن.
بۇل ۇزاق جىلدارى ۇكىمەتتى باسقارىپ, رەسپۋبليكانىڭ ەكونوميكاسىن, عىلىمى مەن ءبىلىمىن دامىتۋعا كوپ ەڭبەك سىڭىرگەن, اق-قارانى انىقتاماي, تالاي قىرشىندى قىناداي قىرىپ كەتكەن 1938 جىلدىڭ جازىندا بار-جوعى 34 جاستا جوعارى قىزمەتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارقالاعان قازاقتىڭ اردا ۇلىنىڭ ءبىرى ەدى. وسى قىزمەتتى ن.د. وڭداسىنوۆتان ۇزاق اتقارعان تەك جالعىز قايراتكەر بايكەن ءاشىموۆ بولدى. بىراق ءاشىموۆ ۇكىمەت باسقارعان جىلدارى ء–سوتسياليزمنىڭ شىڭىنا جەتكەن كەزەڭى, سودان كەيىن ءبارىمىز كۋا قۇلدىراۋ باستالدى. ال نۇرەكەڭ ۇكىمەت باسقارعان جىلدار – جۇرەگى «حالىق» دەپ قانا سوققان اياۋلى اعالارىمىز قىناداي قىرىلىپ بىتكەن سوعىس الدىنداعى الاڭداۋلى جىلدار, ەلدىڭ ءسىڭىرى سوزىلىپ, جانتالاسىپ ءومىر سۇرگەن, مىڭداعان پەرزەنتتەر قان مايداندا كەسكىلەسىپ جاتقان سوعىس جىلدارى, تۇرالاعان ەلدى تاماعىن تويدىرۋدىڭ تولعاقتى ماسەلەلەرىن قالاي شەشۋدىڭ جولدارىن تالماي ىزدەستىرۋ قاجەت بولعان جىلدار ەدى. ونىڭ ۇستىنە, ن.د. وڭداسىنوۆ ءۇشىن بيىك مانساپقا دەيىنگى 34 جىل عۇمىر دا وڭاي بولماعان-دى. جاستايىنان اتا-اناسىنان ايىرىلىپ, جەتىمدىك قاسىرەتىن شەگىپ, بۋىنى بەكىمەي جاتىپ, كىرپىش زاۋىتىندا قارا جۇمىسشى بولۋ, قيىندىقتاردى ەڭسەرە ءجۇرىپ, تاشكەنتتە ءبىلىم الۋ, رەسپۋبليكانىڭ ورمان شارۋاشىلىعىندا تىنىمسىز ەڭبەك ەتۋ, شىعىس قازاقستان وبلىسىنا باسشىلىق ەتكەن ساناۋلى ايلار – ءبىر پەندەنىڭ عۇمىرىنا ازدىق ەتپەيتىن ۇلكەن مەكتەپ, بايىپتاي بىلگەنگە باي مەكتەپ ەدى.
نۇرتاس وڭداسىنوۆتىڭ ەسىمى قازاقستاننىڭ دامۋ كەزەڭىمەن تىعىز بايلانىستى ەكەنى داۋسىز. ول اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ, قىزدار پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ قۇرىلۋىنا اتسالىسىپ, شاڭىراعىن كوتەرىپ, ۋىعىن ءوز قولىمەن قادادى. بۇدان باسقا قاراعاندى مەتاللۋرگياسىن, مويىنتى-شۋ تەمىر جولىن, تەرىسكەيگە تەمىر جول تارتۋ, ەلىمىزدىڭ مۇناي-گاز سالاسىن يگەرۋگە ۇيىتقى بولدى. قازاق عىلىم اكادەمياسىن قۇرىپ, وعان پرەزيدەنتتىككە قانىش ساتباەۆتى سايلاۋى ادام تانيتىندىعىن اڭعارتادى. ول ۇكىمەت باسىندا وتىرعان ون ءۇش جىل ىشىندە جوعارىدان – ماسكەۋدەن تۇسكەن بۇيرىقتى بۇلجىتپاي ورىندايتىن ورىنداۋشى قىزمەتكەر ەمەس, حالىق مۇددەسى ءۇشىن نەبىر ءىرى-ءىرى ماسەلەلەر مەن باستامالار كوتەرىپ, ونى شەشە العان قايراتكەر دارەجەسىنە كوتەرىلدى.
نۇرتاس وڭداسىنوۆ – كەڭەستىك كەزەڭدەگى ي.ۆ. ءستاليننىڭ زامانىندا, ساياسي بيۋرونىڭ باسشىلىعىمەن, قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىلارى ن.ا. سكۆورتسوۆپەن جانە ج. شاياحمەتوۆپەن بىرگە ىستەگەن ادام. ول جۇماباي شاياحمەتوۆپەن بىرگە ي.ۆ. ءستاليننىڭ قابىلداۋىندا بولعان, جوعارى دەڭگەيدەگى جينالىستارعا قاتىسقان. ساياسي بيۋرو مۇشەلەرىنىڭ كوبىنىڭ قابىلداۋىندا بولىپ, قازاقستانعا قاتىستى ماسەلەلەردى شەشكەن. سولاردىڭ ىشىندەگى كسرو مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى, ءوزىنىڭ تىكەلەي باستىعى ۆ.م. مولوتوۆپەن, ونىڭ ورىنباسارلارى ا.ي. ميكويانمەن, ا.ن. كوسىگينمەن, مەملەكەتتىك جوسپارلاۋ كوميتەتىنىڭ باسشىسى ك.ن. بايباكوۆپەن ءجيى كەزدەسكەن. ولاردىڭ باسشىلىق بيىك قابىلەتىن, جۇمىس ىستەۋدەگى ءادىس-امالىن كورگەن.
بىراق, ي.ۆ. ستاليننەن كەيىنگى كەزەڭدە ونىڭ وسىناۋ قايراتكەرلىگى ن.س. حرۋششەۆكە ۇناماي, ەكەۋى قىزمەت بارىسىندا ءجيى-ءجيى كەلىسپەۋشىلىككە بارىپتى. ناتيجەسىندە, 1962 جىلى وڭداسىنوۆتى گۋرەۆ وبلىسى باسشىلىعىنان 58 جاسىندا كەتىرۋگە ن.س. حرۋششەۆ قۇپيا تاپسىرما بەرگەن. ويتكەنى ەكەۋى ءۇش ماسەلەدە كەلىسپەي قالعان. ۇلت قايراتكەرى ءبىرىنشى, تىڭ يگەرۋگە, ەكىنشى, وڭتۇستىك قازاقستان اۋداندارىن وزبەكستانعا بەرۋگە جانە ءۇشىنشى, ماڭعىستاۋ مۇنايىن يگەرەمىز دەگەن دە, حرۋششەۆ ءسىبىر مۇنايىن يگەرەمىز, ماڭعىستاۋ مۇنايىنىڭ قاجەتى جوق دەپ ايتىسىپ قالعان. كەڭەستىك قىزىل يمپەريا باسشىسىنا پىكىرىن اشىق ايتىپ, قارسى شىققانى ءۇشىن ونىڭ قىرىنا ىلىككەن. بىراق, ودان تايساقتاپ, كەشىرىم سۇراپ يىلمەگەن. ۇلتتىق مۇددەنى قورعاي بىلگەن ازامات. سول سەبەپتى, ونى ەرتەرەك زەينەتكەرلىككە شىعارتۋعا استىرتىن ارەكەت جاسالعان.
نۇرتاس وڭداسىنوۆتىڭ زەينەتكەرلىككە شىققاننان كەيىنگى ءومىرى ماسكەۋدە ءوتتى. ونى ماسكەۋگە وتباسىلىق جاعدايىنا بايلانىستى كوشتى دەپ ايتقاندار دا بار. بۇل جايتتىڭ تۇبىنە تەرەڭىرەك ۇڭىلسەك, سول تۇستاعى بيلىكتىڭ وڭداسىنوۆتى زەينەت جاسىنا جەتپەي تۇرىپ, قىزمەتتەن بوساتىپ قانا قويماي, ءوز ورتاسىنان, ءوز پىكىرلەستەرىنەن دە الىستاتۋعا بارىنشا كۇش سالعانىن بايقاۋعا بولادى. نۇرەكەڭ 1962 جىلى زەينەتكەرلىككە شىعىپ, ماسكەۋدە عىلىمي جۇمىسپەن اينالىستى. ارابشا-قازاقشا, پارسىشا-قازاقشا تۇسىندىرمە سوزدىكتەر جازدى. بۇعان قوسا, كوكپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ ماركسيزم-لەنينيزم ينستيتۋتى جانىنداعى ارداگەر كوممۋنيستەر تاريحي-ادەبي بىرلەستىگىنىڭ بيۋرو مۇشەسى مەن قازاق سەكتسياسىنىڭ باسشىسى قىزمەتتەرىن اتقاردى.
ەكى رەت «ەڭبەك قىزىل تۋ», ءۇش رەت لەنين وردەنىمەن, كوپتەگەن مەدالدارمەن جانە قۇرمەت گراموتالارىمەن ماراپاتتالعان. ول 1938 جىلدان 1963 جىلعا دەيىن (25 جىل) قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى, ال 1940 جىلدان 1958 جىلعا دەيىن (18 جىل) كسرو جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى بولدى. 26 جىل (1938-1964) قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ جانە 14 جىل (1938-1951, 1954-1955) ونىڭ بيۋرو مۇشەسى بولدى.
تالعاتبەك ءامينوۆ تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى, دوتسەنت
