ەلدەن جىراقتا, مايدان دالاسىندا جاۋىنگەرلەر وق پەن وتتىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ, قانشاما قيىن كۇندەردى باستان وتكەردى. ولاردىڭ جازعان ەستەلىكتەرى, ايتقان اسەرلى اڭگىمەلەرىنىڭ ءبارى – ارتىندا قالعان ۇرپاقتارىنا قۇندى دۇنيە. ون توعىز جاسىندا سوعىسقا اتتانىپ, پولشانىڭ گدىنيا قالاسىن ازات ەتۋگە قاتىسقاندا ەرلىك كورسەتكەن مايدانگەر, كەۋدەسى شەجىرەگە تولى قازيقان ىسقاقۇلىنىڭ ەستەلىكتەرىن رەداكتسيامىزعا قىزى التىن قازيقانقىزى جۇماعۇلوۆا الىپ كەلدى. سوعىس قيامەتى قولىنا قالام الدىرعان ارداگەردىڭ جازباسىن ىقشامداپ, ۇزىندىلەرىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.
* * *
1945 جىلدىڭ اقپان ايى. سولداتتاردى تيەگەن ەشەلون شىعىس پرۋسسيانى بەتكە الىپ جۇيتكىپ كەلەدى. سوعىستا ءۇش رەت ولىمنەن امان قالىپ ەدىم, ەندى اجالدىڭ وعىنان قۇتىلا الار ما ەكەنمىن دەپ ويلاپ, تۇنىمەن كوز ىلمەدىم. تاڭ الدىندا ۆاگوننىڭ تەربەلىسىمەن قالجىراپ ۇيىقتاپ كەتىپپىن. تۇسىمدە اكەم مارقۇم «بالام, سەنى قاسىما الامىن» دەدى. «اكە, مەنى قاسىڭىزعا العاندا مەن جارىق دۇنيەدەن نە كوردىم دەپ بارام, ون ءبىر جاستا سىزدەن قالدىم, اكە-شەشەسىز اعايىن-تۋىستاردىڭ كاراماعىندا قالدىم. ءۇش رەت جارالاندىم, سوعىستىڭ قانشاما زاردابىن تارتتىم, نەبىر قيىنشىلىقتاردى باسىمنان وتكەردىم, جاقسى ءومىردى كورگىم كەلەدى, قۋانىشتى سەزگىم كەلەدى» دەگەنىمدە اكەم ويلانىپ: «جارايدى, دەگەنىڭ بولسىن» دەپ عايىپ بولدى. ۆاگوننىڭ دۇرسىلىنەن ويانسام, ءتۇسىم ەكەن. اتىپ تۇرىپ قۋانعانىمنان باسىمداعى قۇلاقشىنىمدى جۇلىپ الىپ, ەدەنگە ءبىر سوقتىم. سوعىستان امان شىعادى ەكەنمىن, دۇشپاننان كەگىمدى الادى ەكەنمىن دەپ جورىدىم. بويىما ءبىر ەرەكشە جىگەر, قايرات, كۇش پايدا بولدى. سوعىسقا كىرگەنىمدە گۇرس-گۇرس جارىلعان سنارياد, اجال قاۋپىن ءتوندىرىپ, ىسقىرىپ ءوتىپ جاتقان وقتار دا جۇرەگىمدى سەسكەندىرە المادى.
* * *
جايشىلىقتا كورىنىپ تۇراتىن قالا قاپ-قارا تۇتىنگە ورانىپ كورىنبەي كەتتى. ءبىزدىڭ روتا العا ۇمتىلىپ, گدىنياعا 5-6 شاقىرىم شاماسىندا ورنالاسقان رابوچايا پوسەلكاسىن شتۋرممەن الدىق. بەتى قايتقان نەمىستەر اسا قارسىلىق كورسەتپەي, 20 شاقتىسى قولدارىن كوتەرىپ تۇتقىنعا بەرىلدى. قالعاندارى كەيىن شەگىنىپ, قالا ماڭىنداعى شەپكە ورنالاستى.
بىزگە كومەككە ارتپولكتىڭ ءبىر باتارەياسى كەلىپ, پوسەلوكتىڭ ون قاناتىنداعى قىردىڭ ۇستىنە ورنالاسىپ قالانى «پرياموي ناۆودكامەن» اتۋعا دايىندالدى. مەن تۇتقىنعا تۇسكەن نەمىستەردى زەڭبىرەكتەرگە سنارياد تاسىتۋعا بۇيرىق الدىم. سناريادتار 400 مەتر تومەندە ەدى. زەڭبىرەكتەر قالانى توپەلەي باستادى. ءبىرىنشى زەڭبىرەكتىڭ پانوراماسىندا ۇڭىلگەن كوزى عانا كورىنەتىن, ءۇستى-باسى شاڭ باسقان, ءبىر قارا جىگىتكە كوزىم ءتۇستى. تەگى قازاق بولارسىڭ دەپ ويلادىم. ول كەزدە اتى قازاقستاندىق ورىسقا كەزدەسسەك تە «زەملياك», «جەرلەس» دەپ قۇشاق جايىپ امانداساتىن ەدىك. ەلدى ساعىنعانىم سونشا, قاسىنا بارىپ, قۇشاقتاپ امانداسايىن دەپ ويلادىم. ول زەڭبىرەكتەن دۇشپانعا اجال وعىن جاۋدىرىپ, الداعى جاياۋ اسكەرگە جول اشىپ جاتىر. ونى ءبىر مينۋت زەڭبىرەكتەن اجىراتۋعا بولمايدى. اسكەري سوعىس ءتارتىبىن بۇزۋعا بولمايتىندىقتان, جاقىنداي المادىم. بىرنەشە كۇنگى كەسكىلەسكەن ۇرىستان كەيىن گدىنيا قالاسىن الدىق. بىزگە 27-ديۆيزيا دەگەن اتاق بەرىلدى.
قىسقا مەرزىمدى دەمالىس الدىق. بىرنەشە جاۋىنگەرلەردى شتاب ديۆيزياسىنا شاقىرتىپ, ىستەگەن ەرلىكتەرىنە قاراي ماراپاتتادى. ماعان 3-دارەجەلى «داڭق» وردەنىن بەردى. ديۆيزيانىڭ ساياسي ءبولىمىنىڭ باستىعى قولىما پارتبيلەت ۇستاتىپ: «جولداس يسكاكوۆ, پارتبيلەتىڭدى كوزىڭنىڭ قاراشىعىنداي ساقتا. بۇل بيلەت – سەنىڭ وتان سوعىسىندا توككەن قان مەن تەرىڭنىڭ ىستەگەن ەرلىگىڭنىڭ, قان مايداندا سىنالعان وتانىمىزدىڭ ەرجۇرەك جاۋىنگەرى ەكەنىڭنىڭ ايعاعى» دەدى.
* * *
سوعىس ءبىتىپ, ەلگە ورالدىم. «جولىمبەت» رۋدنيگىندە تۇرامىن. ەڭبەككە ارالاستىم. وتباسىن قۇرىپ, بالالى-شاعالى بولدىم. بىراق سوعىستا كورگەن اۋىرتپاشىلىق دەنساۋلىعىما اسەر ەتىپ, ءىى توپتاعى وتان سوعىسىنىڭ مۇگەدەگى بولدىم. بىردە اۋرۋحانادا جانىمدا جەرلەسىم ازناش قيمەشوۆ دەگەن جىگىت جاتتى. اڭگىمە بارىسىندا گدىنيا تۇبىندە زەڭبىرەكتىڭ پانوراماسىنا جابىسقان ءۇستى-باسى شاڭ باسقان, كوزى عانا جىلتىراعان ءبىر قارا جىگىتكە كوزىم ءتۇستى دەي بەرگەنىمدە ازناش: «ول مەن ەدىم, قىردىڭ باسىنداعى زەڭبىرەكتىڭ ناۆودچيگىمىن», – دەدى. ەگەر سول كەزدە ءبىر-ءبىرىمىزدى تانىپ, امانداسساق, قۇشاعىمىز اشىلماعان كۇيى قارىسىپ قالار ەدىك.
سول قيمەشوۆ ازناش – سوعىستىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن بولعان, 2-دارەجەلى «داڭق» وردەنىمەن ماراپاتتالعان, 2-بەلارۋس فرونتىنىڭ كومانديرى روكوسسوۆسكيدىڭ بەرگەن ماقتاۋ گراموتاسىن العان جاۋىنگەر. ەلگە ورالعان سوڭ قاجىرلى ەڭبەك ەتىپ, تىڭ جانە تىڭايعان جەرلەردى يگەرۋگە بەلسەنە قاتىسىپ, 1957 جىلى موسكۆادا ۆدنح اۋىلشارۋاشىلىق كورمەسىنە قاتىسقان. ەرەيمەنتاۋ اۋدانىنىڭ «نوۆوماركوۆكا» سوۆحوزىنىڭ تۇرعىنى, 1969 جىلى دۇنيەدەن ءوتتى.
