جالپى ادامنىڭ اتقارعان قىزمەتىنە باعا بەرەتىن – حالىق پەن ۋاقىت. ودان اسقان سىنشى جوق. ەل-جۇرت كىمنىڭ كىم ەكەنىن جاقسى تانيدى. «حالىق ايتسا, قالت ايتپايدى» دەيتىنى دە سودان. ءوزى قىزمەت ىستەگەن كەزەڭدە موينىنا جۇكتەلگەن مىندەتتى ابىرويلى اتقارىپ, ىسىنە ادالدىعىمەن, ەلىنە جاساعان جاقسىلىعىمەن تانىلىپ, ۋاقىت سىنىنان سۇرىنبەي وتكەندەردى جۇرتشىلىق اڭىز-اڭگىمە رەتىندە ايتىپ جۇرەتىنى دە سودان. ادامي قاسيەتتى ءومىرىنىڭ تەمىرقازىعىنداي بەرىك ۇستانىپ, ەلىنە ادال قىزمەت ەتۋى ارقىلى بۇكىل عۇمىرىن حالقىنىڭ مۇددەسىمەن ۇشتاستىرا بىلگەن ەڭبەك ارداگەرى ەركىن داۋەشۇلى بۇگىندە جاسى 85-كە كەلسە دە, قوعامدىق جۇمىستان تىس قالعان ەمەس.
مەن العاش ەركىن داۋەشۇلىن سەكسەنىنشى جىلدىڭ باسىندا اقمولا وبلىسى سىلەتى اۋدانى پارتيا كوميتەتى ۇگىت-ناسيحات ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى قىزمەتىندە بولعان كەزدە كورگەن ەدىم. ول كەزدە ورىس بيلەگەن زاماندا تازا قازاقشا سويلەپ, «كومانديروۆكاعا كەلگەن وبلىستىق «كوممۋنيزم نۇرى» گازەتىنىڭ جاس ءتىلشىسى سەنسىڭ بە, ءجۇر, كابينەتكە بارىپ اڭگىمەلەسەيىك» دەپ مەنى بولمەسىنە الىپ باردى. شاشىن شالقاسىنان قايىرعان, ورتا بويلى, اق سارى جىگىت اعاسى: «بۇل اۋدان جاڭادان اشىلىپ, سوۆحوزدار دا جاڭادان قۇرىلىپ جاتىر. بىزدە قوعامدىق تاماقتاندىرۋ ورىندارى جەتىسپەيدى, ءوزىڭ تاماق ءىشتىڭ بە؟» دەدى. مەن «جوق» دەپ جاۋاپ بەردىم. «وندا ءجۇر, شاي ىشەمىز» دەپ مەنى ۇيىنە ەرتىپ كەلدى. سول تانىستىقتان كەيىن ەرەكەڭمەن ەتەنە ارالاسىپ كەتتىك…
ەرەكەڭ توقسانىنشى جىلدارى سىلەتى اۋدانى جابىلعان سوڭ, ءوزىنىڭ تۋىپ-وسكەن جەرى اقكول اۋدانىنا كەلىپ, وسىندا اۋداندىق وقۋ ءبولىمىن باسقاردى. بۇل بۇرىنعى الەكسەەۆ اۋدانى بولاتىن. جەرگىلىكتى حالىقتىڭ 75 پايىزى ورىس حالقى ەدى. وسى اۋداننىڭ ەجەلگى اتاۋى اقكولدى قايتارۋدا دا ەرەكەڭنىڭ بارماعان جەرى, باسپاعان تاۋى قالمادى. ۇكىمەتكە, پارلامەنتكە, ءتىپتى پرەزيدەنتتىڭ اتىنا حات جازىپ, ايتەۋىر ماقساتىنا جەتتى. وسىنداي حالىقتىق شارادان تىسقارى قالمايتىن ەركىن اعامىز اقكولدىڭ تۋماسى, ستاليندىك رەپرەسسيانىڭ قۇربانى بولعان اتاقتى جازۋشى جايىق بەكتۇروۆ ەسىمىن اۋدان ورتالىعىنداعى ورتا مەكتەپكە بەرۋگە دە تىكەلەي ارالاسىپ, مۇرىندىق بولدى. ءسويتىپ, جايىق بەكتۇروۆتىڭ ەسىمىن تۋعان جەرىنە ماڭگى قالدىرۋ ماقساتىندا ويىن جۇزەگە اسىردى. بەكتۇروۆ تۋرالى «جانى جايساڭ جايىق اعا» دەگەن كىتاپ جازىپ, وقىرمانعا تارتۋ ەتتى.
اقكول اۋدانىنىڭ ەڭبەك اۋىلى – كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ساعادات نۇرماعامبەتوۆتىڭ تۋعان جەرى. كەلەسى جىلى باتىردىڭ تۋعانىنا 100 جىل بولادى. وسىعان وراي, بىلتىر ەرەكەڭ اقمولا وبلىسىنىڭ اكىمى ەرمەك مارجىقباەۆتىڭ قابىلداۋىنا ارنايى بارىپ, باتىردىڭ مەرەيتويىن اتاپ ءوتۋ جونىندە اڭگىمە قوزعاعان بولاتىن. سونىڭ نەگىزىندە وتكەن جىلى ەڭبەك اۋىلىنداعى مادەنيەت ءۇيى كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتىپ, اۋىلدىڭ ىشكى جانە كىرەبەرىس جولدارى اسفالتتالدى. ەندى ساعادات نۇرماعامبەتوۆكە تۋعان اۋىلىندا ەسكەرتكىش ورناتۋ ماسەلەسى تۇر.
اقكول اۋدانىنداعى امانگەلدى اۋىلى – كىندىك قانى تامعان جەر. ءوزى وقۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى بولىپ تۇرعان كەزدە وبلىس باسشىلارىمەن جاعالاسىپ ءجۇرىپ, بۇل اۋىلدا ەكى قاباتتى قازاقشا ورتا مەكتەپ سالعىزعان بولاتىن. اۋىلدىڭ تاريحىن كەلەر ۇرپاققا قالدىرۋ ءۇشىن «اۋىلىمدى ساعىندىم» اتتى ەستەلىك كىتاپ جازدى. سوسىن اۋىلعا ەڭ قيىندىق تۋدىرعان ماسەلە كوپىر بولاتىن. وسى پروبلەمانى رەسپۋبليكالىق باسىلىمدارعا ءجيى-ءجيى جازىپ, اقىرى ءتۇيىندى ماسەلە شەشىمىن تاپتى.
تۇلا بويىنا پاراساتتىلىق قاسيەتتى بەرىك قالىپتاستىرعان, حالقىنا بارىنشا ادال قىزمەت ەتۋدىڭ ۇلگىسىن كورسەتكەن ەركىن داۋەشۇلى اعامىز كونەنىڭ كوزى رەتىندە شەجىرەلى ءسوز ايتۋدان ءبىر تانعان ەمەس. ول يىعىنا ارتىلعان جۇكتى قارا نارداي كوتەرىپ, سىندارلى سىناقتاردان سۇرىنبەي وتە ءبىلدى. ەلدىڭ ەلدىگى مەن ءاۋىزبىرلىگىنە جىك تۇسىرمەي, تىزگىندى تەڭ ۇستاۋىمەن دە ەرەكشەلەنگەن اعامىز بۇگىنگە دەيىن اتتان تۇسپەي كەلەدى.
– وتكەن ومىرىمە وكىنبەيمىن. توتاليتارلىق ءتارتىپتىڭ قۇربانى بولىپ, تالاي قيىندىقتى باستان كەشىردىم. ەلىمىزدە قىزىل يمپەريا ساياساتى قاتتى ءجۇردى عوي, سونى دا كوزبەن كوردىك, – دەيدى ەركىن اعا. – ەگەمەن ەل بولعان سوڭ, ەلدىك قاسيەتىمىز ايقىندالىپ جاتىر. اتقاراتىن جۇمىس تا كوپ. مىسالى, جۇمابەك تاشەنەۆ تاريحتان ءوز ورنىن الا الماي ءجۇر. وتكەن جىلى ارشالى اۋدانىنا جۇمابەك تاشەنەۆتىڭ اتىن بەرۋ جونىندە قۇرىلعان كوميسسيامەن, اۋدان جۇرتشىلىعىمەن كەزدەسىپ قايتتىق.
مىنە, وسىنداي يگى باستامالاردىڭ باسى-قاسىندا جۇرەتىن ەركىن داۋەشۇلى ۇلكەن ماقساتتارعا جول اشاتىن قاسيەتىمەن ەرەكشەلەنەدى. «جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت, نۇرى تاسىسىن» دەگەندەي, ول كىسىنىڭ كەڭپەيىلدىگىن, پاراساتتىلىعىن, سابىرلىلىعىن, ساليقالىعى مەن بايسالدىلىعىن ايتىپ قاتارلاستارى اعامىزدى ماقتان تۇتادى. ەرەكەڭ «استانا اقشامى» گازەتىنىڭ قوعامدىق ءتىلشىسى رەتىندە ۇنەمى باسىلىم بەتىندە وزەكتى ماسەلەلەردى قوزعايتىن تۇشىمدى ماقالالار جازادى. ول – «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى, سونداي-اق «اقكول اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى». ول – قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ جانە ەلوردا ارداگەرلەر كەڭەسى مەدياتوبىنىڭ مۇشەسى.
ۇلى ويشىل ءال-ءفارابيدىڭ «ءار ءداۋىردىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە ادال ەڭبەك ەتكەن ادام عانا ابىرويلى. اركەز حالىق مۇددەسىن ءوزىنىڭ قارا باسىنىڭ مۇددەسىنەن جوعارى قويعان جانە ۇلت مۇددەسى ءۇشىن كۇرەسە بىلگەن ادام عانا قايراتكەر» دەگەن قاناتتى قاعيداسى ەركىن داۋەشۇلى اعامىزعا ارنالىپ ايتىلعانداي. ول وسى قاعيدا ۇدەسىندە لايىقتى قىزمەت ەتىپ كەلەدى. بارشاعا مەيىرلى شۋاعىن شاشقان ەرەكەڭ جۇبايى حاميلا قۇلبەكقىزىمەن بالالارى مەن نەمەرەلەرىنىڭ قىزىعىن كورىپ, باقىتتى عۇمىر كەشۋدە.
ماعجان سادىحانوۆ
