«بارلىق وزىق ەلدەردە پوليتسيا ينستيتۋتى سەرۆيستىك مودەل نەگىزىندە دامىپ كەلەدى. ءبىز دە مۇنداي ۇلگىگە كوشەتىنىمىزدى مəلىمدەدىك. بىراق جۇمىس بارىسىندا از عانا نəتيجەگە قول جەتكىزىلدى»
ق.توقاەۆ, 2020 جىل 1 قىركۇيەك كۇنگى جولداۋىنان
مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2020 جىلعى 1 قىركۇيەكتەگى «جاڭا جاعدايداعى قازاقستان: ءىس-قيمىل كەزەڭى» اتتى قازاقستان حالقىنا جىل سايىنعى جولداۋىندا باسىم باعىتتاردىڭ ءبىرى رەتىندە «پوليتسيانىڭ سەرۆيستىك مودەلىنە» كوشۋ بەلگىلەندى.
مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىندەگى پوليتسيا ورگاندارىنىڭ ماڭىزدى ءرولى بارىنشا تۇسىنىكتى. پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى كۇن سايىن كۇردەلى كاسىبي مىندەتتەردى, قيىن جاعدايلار مەن قاقتىعىستاردى شەشەدى. بۇل رەتتە ونىڭ قاتەلىككە جول بەرۋگە قۇقىعى جوق. دەمەك, پوليتسيا قىزمەتىنىڭ كاسىبي قۇزىرەتتىلىك دەڭگەيى مەن تيىمدىلىك دارەجەسى قوعامدىق پىكىرگە اسەر ەتەدى, بۇل ەلدەگى الەۋمەتتىك-ساياسي جاعدايدا تىكەلەي كورىنىس تابادى.
سەرۆيسكە باعدارلانعان پوليتسيا قىزمەتى – پوليتسيا مەن قوعامعا قىلمىستىلىق, قۇقىقتىق ءتارتىپتى جانە قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ پروبلەمالارىن شەشۋ ءۇشىن ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا ادىستەرىن قولدانۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن مودەل. ول ەكى ءتۇيىندى كومپونەنتكە نەگىزدەلگەن: پوليتسيانىڭ ادىستەرى مەن تاجىريبەسىن وزگەرتۋ جانە پوليتسيا مەن قوعام اراسىندا سىندارلى قارىم-قاتىناس ورناتۋ ءۇشىن شارالار قابىلداۋ.
مەملەكەت باسشىسى جولداۋدا «جۇرتقا جاقىن پوليتسيا» قاعيداتى بويىنشا جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتىنىڭ مەيلىنشە تۇتاس رەفورماسىن جاساۋ قاجەتتىگى ءپىسىپ-جەتىلدى دەپ اتاپ ءوتتى. بۇل كەزدەيسوق ەمەس, ءويتكەنى جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتى پوليتسيانىڭ حالىقپەن تىكەلەي قارىم-قاتىناستا بولاتىن ءبولىنىسى بولىپ تابىلادى. نەگىزگى ءرول ۋچاسكەلىك پوليتسيا ينسپەكتورىنا قوعام مۇشەلەرىنە ناقتى ماسەلەلەردى شەشۋ جانە ومىرلەرىنىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن قولداۋ مەن رەسۋرستاردى جۇمىلدىرۋعا كومەكتەسەتىن نەگىزگى مەنەدجەر رەتىندە بەرىلەدى. بۇل مودەلدىڭ ءمانى – قوعام مۇشەلەرىنىڭ قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەردى انىقتاۋ پروتسەسىنە بەلسەندى قاتىسۋىندا. ازاماتتاردى تارتۋ شەڭبەرىندە قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن الۋ جانە قىلمىسقا قارسى كۇرەس بويىنشا كەڭەيتىلگەن جانە جان-جاقتى پايىمداۋ ورىن الادى, بۇل بارلىق پوليتسيا قىزمەتىنە تەرەڭ وزگەرىستەر ەنگىزۋگە اكەلەدى. وڭ ناتيجەلەر مەن تيىمدىلىككە قول جەتكىزۋ ءۇشىن بۇل ءتاسىل بارلىق پوليتسيا قىزمەتتەرى تاراپىنان دا, قوعام تاراپىنان دا ماقساتتى قولداۋدى تۇسپالدايدى, سوندا قوعام وسىنداي ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ ناتيجەلەرىن جانە وسى پروتسەستەگى ءوز ءرولىن كورەدى.
«پوليتسيانىڭ سەرۆيستىك مودەلى» نەگىزىن سيپاتتاۋعا بولاتىن نەگىزگى قاعيدات – پوليتسيا – بۇل حالىق, ال حالىق – بۇل پوليتسيا. قازىرگى ۋاقىتتا «پوليتسيانىڭ سەرۆيستىك مودەلى» دەگەن بىرىڭعاي تۇسىنىك جوق ەكەندىگىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. وسىعان بايلانىستى «پوليتسيانىڭ سەرۆيستىك مودەلىنىڭ» قازاقستاندىق تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋ قاجەتتىگى ءپىسىپ-جەتىلدى, ويتكەنى ءارتۇرلى شەتەلدىك ينستيتۋتسيونالدىق مودەلدەردى مەحانيكالىق تۇردە ەنگىزۋ – ولاردىڭ دەموگرافيالىق جانە باسقا دا سيپاتتامالارىن ايتپاعاندا, مادەني, تاريحي, ەكونوميكالىق, ينستيتۋتسيونالدىق, نورماتيۆتىك, ساياسي جانە الەۋمەتتىك جاعدايلارعا بەيىمدەمەسە, تابىستىلىقتى قامتاماسىز ەتپەيدى. تابىسقا جەتۋ جولدارى بىردەي ەمەس, بىردەي بولۋى مۇمكىن ەمەس جانە بولماۋى كەرەك.
پوليتسيا قىزمەتىندەگى سەرۆيستىك ءتاسىل ىشكى ىستەر ورگاندارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ونى ىسكە اسىرۋىنىڭ بىرىڭعاي تاسىلدەرىن ازىرلەۋ جانە قوعامنىڭ ونىڭ ءمانىن ءتۇسىنۋى ماقساتىندا نورماتيۆتىك تۇرعىدان بەكىتىلۋى ءتيىس. نەگىزگى ماقسات – قاجەتتىلىكتەرگە جاۋاپ بەرەتىن جانە قوعاممەن سەرىكتەستىكتە جۇمىس ىستەيتىن كاسىبي, وكىلدى, ەسەپ بەرەتىن ورگان قۇرۋ.
«پوليتسيانىڭ سەرۆيستىك مودەلىن» ەنگىزۋ – پوليتسيا باسقا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جۇمىستارى مەن فۋنكتسيالارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن باقىلاۋ مەن جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا الۋعا ءتيىس دەگەندى بىلدىرمەيدى. تەك قانا تىعىز ءوزارا ءىس-قيمىل ارقىلى عانا ۇلكەن ناتيجەگە قول جەتكىزىلەتىنىن ەسكەرە وتىرىپ, «پوليتسيانىڭ سەرۆيستىك مودەلىن» ەنگىزۋ جانە دامىتۋ قوعامنىڭ دا, بارلىق مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ دا بارلىق مۇددەلى تاراپتارىنىڭ قاتىسۋىن تالاپ ەتەدى. وسىلايشا پوليتسيا جۇمىسىنداعى وزگەرىستەر كوپتەگەن دەموكراتيالىق ەلدەردەگى مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ قازىرگى تەندەنتسيالارىنىڭ كورىنىسى بولىپ تابىلادى.
سەرۆيستىك مودەل اياسىندا پوليتسيانىڭ حالىقپەن ءوزارا ءىس-قيمىلىن وڭتايلاندىرۋ, ەڭ الدىمەن پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە دەگەن سەنىمگە, سەرىكتەستىك قاعيداتتارىنا نەگىزدەلۋى كەرەك. پوليتسيا ءارتۇرلى تىلەكتەردى قاناعاتتاندىرۋمەن ەمەس, زاڭعا مۇلدەم بەيتاراپ قىزمەت كورسەتۋ ارقىلى قوعامدىق سەنىمگە يە بولۋعا تىرىسۋى كەرەك. قوعاممەن تىعىز قارىم-قاتىناسقا نەگىزدەلگەن پوليتسيا قىزمەتىنىڭ سەرۆيستىك مودەلى بارلىق پروبلەمالاردىڭ امبەباپ قۇرالى بولىپ تابىلمايدى, الايدا قوعاممەن سىندارلى ديالوگ قۇرۋدىڭ سەنىمدى قۇرالدارىنىڭ ءبىرى بولادى. ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ وسى مودەلدەرىن قولدانۋ جەرگىلىكتى جەرلەردە پوليتسيا جۇمىسىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا جانە ىشكى ىستەر ورگاندارىن رەفورمالاۋ بويىنشا قويىلعان مىندەتتەر شەڭبەرىندە ماقساتتارعا نەعۇرلىم ءتيىمدى قول جەتكىزۋگە ىقپال ەتەتىن بولادى.
ايدار سايتبەكوۆ,
ساياسي عىلىمدار دوكتورى,
دوتسەنت, ءىىم كادر ساياساتى
دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى
