جەڭىس كۇنىنە وراي ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى, بۇرىنعى پارتيا-كەڭەس قىزمەتكەرى, اعارتۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى, عاسىرعا جۋىق جاساعان قازىنالى قارت اسىلحان تابىلدىۇلى بەكباەۆ جايلى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءجونى بولەك.
…1941 جىلى 22 ماۋسىمدا گيتلەرلىك گەرمانيا كسرو-عا وپاسىزدىقپەن شابۋىل جاسادى. سول كۇنى-اق قانشاما قازاقتىڭ ازاماتى بەلىن بەكەم بۋىپ, ءوز ۇرپاعىنىڭ كەلەشەگى ءۇشىن مايدانعا اتتاندى. اسىلحان بەكباەۆ تا سول ميلليونداردىڭ ءبىرى بولدى. مايدانگەر 1924 جىلى 31 ناۋرىزدا شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ بەسقاراعاي اۋدانىنا قاراستى سەمەنوۆكا اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1933 جىلدان 1940 جىلعا دەيىن سەمەنوۆ جەتىجىلدىق مەكتەبىندە وقىعاننان كەيىن, سەمەي گەولوگيالىق-بارلاۋ جۇمىسشى فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى. الايدا بۇل وقۋ ورنى 1941 جىلى جابىلىپ قالادى دا, ەكى كۋرسىن عانا تامامداعان ول تۋعان اۋىلى سەمەنوۆكاداعى پوشتا بايلانىسى بولىمىنە قىزمەتكە كىرىسەدى.
سوعىس كەنەتتەن باستالعانىمەن, قازاقستان, بۇكىل كەڭەستەر وداعى سياقتى, العاشقى كۇننەن باستاپ جۇدىرىقتاي جۇمىلدى. ەلدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە اسكەري كوميسسارياتتارعا ەرىكتىلەر اعىلدى. كەشە عانا مەكتەپ پارتاسىندا وتىرعان ۋىزداي جاس وسكىندەر اتويلاپ العاشقىلار قاتارىندا سوعىسقا سۇراندى. مىنە, سولاردىڭ قاتارىندا اسىلحان بەكباەۆ تا 1942 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا كەڭەستىك اسكەر قاتارىنا الىنادى دا, گەنەرال حريۋكين قولباسشىلىق ەتەتىن 3-بەلارۋس مايدانىندا بەلارۋس جانە بالتىق جاعالاۋى ايماقتارىن نەمىس باسقىنشىلارىنان ازات ەتۋ سوعىسىنا قاتىسىپ, ۇلى جەڭىستى كيونيگسبەرگ تۇبىندە, شىعىس پرۋسسيادا قارسى الدى.
سوعىس اياقتالعاننان كەيىن دە اسكەري قاتاردا ءبىراز جىل قىزمەت ىستەگەن اسىلحان 1950 جىلى اۋىلىنا ورالدى. تۋعان جەرىنە جەتىسىمەن حالىقتىڭ حال-جاعدايىن جاقسارتۋعا ءبىر كىسىدەي اتسالىسىپ, تىل مايدانىنداعى قات-قابات شارۋاعا ارالاسىپ كەتەدى. وسىلايشا ءومىردىڭ زىرىلداعان دوڭعالاعى ونى شىر اينالدىرا وتىرىپ, تالاي ءىستىڭ باسىنا اكەپ, تالاي ەڭبەك بيىگىنە كوتەردى. ەڭبەك جولىندا قاي ىستە دە بىلىكتىلىكپەن, اسقان جاۋاپكەرشىلىكپەن كوزگە ءتۇستى. ا.بەكباەۆ زەينەتكەرلىككە شىققانعا دەيىن م.اۋەزوۆ اتىنداعى سەمەي پەداگوگيكالىق ۋچيليششەسىنىڭ ديرەكتورى قىزمەتىن اتقاردى.
– قازىر ءبىز بولاشاعى جارقىن, باعىتى ايقىن تاۋەلسىز ەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. بۇگىنگى ۇرپاق بۇل ازاتتىقتىڭ قالاي كەلگەنىن, ارينە, بىلەدى. ۇلان-عايىر كەڭ دالامدى سوعىس ءورتى ەندى شارپىماسىن, – دەپ تىلەيدى قازىنالى قاريا. سوعىستان سوڭعى ومىرىندە كۇنى بۇگىنگە دەيىن ول وسى ىزگى تىلەگىمەن, اعا بۋىننىڭ قان مايدانداعى جان الىپ, جان بەرىسكەن ەرلىگىن ايتۋمەن كەلەدى.
جىل سايىن سوعىس ارداگەرى اسىعا كۇتەتىن 9 مامىر – جەڭىس كۇنى قازاقستاننىڭ بارلىق قالالارى مەن اۋىلدارىندا داڭق مونۋمەنتتەرىنە, ۇلى وتان سوعىسىندا قازا تاپقان جاۋىنگەرلەردىڭ ەسكەرتكىشتەرىنە گۇل شوقتارىن قويۋ راسىمدەرى وتەدى. سوعىس جانە ەڭبەك ارداگەرى, بۇگىندە جاسى 96 جاسقا شىققان اسىلحان بەكباەۆ تا «ءى دارەجەلى وتان سوعىسى» جانە «قۇرمەت بەلگىسى» وردەندەرىن, «فاشيستىك گەرمانيانى جەڭگەنى ءۇشىن», «بەلورۋسسيانى ازات ەتكەنى ءۇشىن», «كەڭەستەر وداعىنىڭ مارشالى گ.ك.جۋكوۆ مەدالىمەن» جانە باسقا دا كوپتەگەن ناگرادالارمەن ماراپاتتالعان.
ۋاقىت ءوز دەگەنىن جاسايدى. جىل وتكەن سايىن بىزگە جەڭىس سىيلاعان ارداگەرلەرىمىز بەن تىلدىڭ قارا جۇمىسىندا ايانباي تەر توككەن جانداردىڭ قاتارى سيرەپ بارادى. سيرەپ ەمەس-اۋ, ساۋساقپەن سانارلىقتايى عانا قالىپتى. ول زاماننىڭ ادامدارىنا قاراساڭىز, قايتسەم دە ادامزات بالاسىنا پايدام تيەر دەگەن ماقساتپەن ءومىر ءسۇردى. وسى مىنەزدەرى بۇگىنگى ۇرپاققا ساباق بولسا ەكەن.
كەۋدەسى سوعىس جانە ەڭبەك ماراپاتتارىنا تولى اسىلحان بەكباەۆ قارت قازىر ەلوردانىڭ تورىندە, اۋلەتىنىڭ ورتاسىندا باي-باقۋاتتى ءومىر كەشۋدە.
مايرا شوكەن
