تەكەتىرەس

قازىر الەم جۇرتشىلىعى قىزۋى كۇشەيىپ وتىرعان ۋكرايناداعى ساياسي داعدارىسقا ەلەڭدەپ, ءسات سايىن قۇلاق ءتۇرىپ وتىرعانى انىق. بىتىمگەرشىلىككە ايىرىقشا ءۇمىت ارتقاندار تابىلعانىمەن, وسى قادام كەيبىرەۋلەرگە ونشا ۇنامايتىن دا سىڭايلار بايقالىپ قالىپ جاتىر. دەگەنمەن, رەسمي كيەۆ كوپتەگەن جايلاردى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ, تارازىلايتىن ءسات تۋعان سياقتى.

مينسك مەموراندۋمىنان كەيىن ۋكراينانىڭ جوعارعى راداسى وزدەرىن-وزدەرى «حالىق رەسپۋبليكاسى» دەپ جاريالاعان وبلىستاردىڭ بىرقاتار اۋداندارىنا ايىرىقشا مارتەبە بەرىپ, راقىمشىلىق تۋرالى زاڭ قابىلدادى. الايدا, بىتىمگەرشىلىك جاريالانعان ايماقتار مەن شەكارادا  جەكەلەگەن اتىس-شابىس ءالى دە توقتاماي تۇر. اسىرەسە, دونەتسك اۋەجايى ماڭىنداعى ءۇش بەيبىت تۇرعىننىڭ وققا ۇشۋى كەۋدەنى كەرنەگەن وشپەندىلىكتىڭ تاياۋ ۋاقىتتا باسىلا قويمايتىنىن انىق اڭعارتادى. ال, ەقىۇ ەۋروپالىق سىرتقى ساياسات قىزمەتىنىڭ ديرەكتورى گۋننار ۆيگاندتىڭ ايتۋىنشا, رەسەي ءوز اسكەرىن ۋكراينا جەرىنەن تولىق الىپ كەتپەي, ەلدىڭ وڭتۇستىك شىعىسىندا مينسك قاۋلىسىنىڭ تۇپكىلىكتى ورىندالا قويۋى ەكىتالاي.

جۇرەكتەردى جىلىتاتىن  ءبىر جايت, قانتوگىستەن باس ساۋعالاپ, بوسىپ كەتكەن تۇرعىندار قازىر تۋعان مەكەندەرىنە قايتىپ ورالا باستادى. ولاردىڭ كوپشىلىگى الداعى جەلتوقسان ايىندا كەزەكتەن تىس وتەتىن سايلاۋعا ايىرىقشا ءۇمىت ارتۋدا. بۇعان سەبەپ – پەتر پوروشەنكونىڭ  اقش كونگرەسى پالاتالارىنىڭ بىرىككەن وتىرىسىندا سويلەگەن ءسوزى.   وندا ۋكراينا پرەزيدەنتى «ءوزىنىڭ بوستاندىعى مەن تاۋەلسىزدىگى جولىندا بەيبىتشىلىك سۇيگىش ۋكراين حالقىنىڭ رۋحى جاسۋى مۇمكىن ەمەس. قايتا ولار ەلدە  ادىلەتتىلىك ۇستەمدىك  قۇرۋى ءۇشىن كۇرەسە بەرەدى.  ال, مەن پرەزيدەنت رەتىندە تۋعان حالقىمدى قاشان دا قولدايتىن بولامىن» دەگەن بولاتىن.

كرەمل قوجايىندارىنان قاتتى كوڭىلى قالعان پ.پوروشەنكو اقش-تان ناتو-دان تىس ۋكرايناعا ايىرىقشا قاۋىپسىزدىك مارتەبەسىن بەرىپ, رەسەيگە قارسى سانكتسيالاردى بۇرىنعىدان دا كۇشەيتۋدى سۇرادى.

سانكتسيالار دەمەكشى, بۇعان دەيىن «سبەربانك»  پەن مۇناي ءوندىرىسىن جاڭا تەحنولوگيامەن قامتاماسىز ەتەتىن «روستەككە», تاعى باسقا دا ستراتەگيالىق  ماڭىزى بار نىساندارعا سانكتسيالار سالىنعان بولاتىن. ءتىپتى, كەيبىر مالىمەتتەرگە قاراعاندا, وسى تىيىم سالۋلاردىڭ سالدارىنان ورىس ەكونوميكاسىنا ايتارلىقتاي نۇقسان كەلىپ, جالپى ىشكى ءونىمنىڭ ءوسىمى  توقتاپ قالۋدا.  وسىلاي قاۋىپتى ساياسات جالعاسا بەرسە,  جىلدىڭ اياعىنا دەيىن مەملەكەت ءجۇز ميلليارد دوللار شىعىنعا باتۋى مۇمكىن دەگەن بولجام  ايتادى ماماندار.

كەيىنگى كەزدە «اسپان استى ەلىنىڭ» ورىستارعا بۇيرەگى بۇرا باستاعانداي سىڭاي بايقالادى. قىتاي كرەمل قوجايىندارىنا قوماقتى نەسيەلەر بەرە باستادى. سوعان قاراماستان باتىستىق ساراپشىلار  رەسەي ەكونوميكاسى الداعى جىلدارى رەتسەسسياعا كەتەدى دەگەن بولجامدار جاساۋدا.

ءسويتىپ, ماسكەۋدىڭ كورشى ەلدى بولشەكتەۋگە باعىتتالعان ساياساتى وزىنە ۇلكەن زاۋال بولىپ تيگەلى تۇر. قانشا بۇركەمەلەگەنمەن, ۋكراينا داعدارىسىنا رەسەيدىڭ اشىقتان-اشىق ارالاسىپ, اسكەر كىرگىزگەنىن باتىس دالەلدەپ بەردى.

بۇدان  ەلۋ ميلليوننان استام حالقى بار ەل ەكونوميكاسىنا وراسان زور شىعىن كەلدى. كەيىنگى مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك, ماريۋپول, دونەتسك, لۋگانسك قالالارىندا 1970 نىساننىڭ كۇلى كوككە ۇشىپ, 1230 جەكە ءۇي, 659 عيمارات, 178 كەڭسە ايتارلىقتاي بۇلىنگەن.

وسىلاردى العا تارتقان اق ۇيدەگىلەردىڭ اشۋى ءالى باسىلماي وتىر. ءوز كەزەگىندە كرەمل دە قاراپ قالىپ جاتقان جوق. اقش پەن باتىس ەلدەرىنە ەمبارگولار جاريالادى. بىراق, وعان پىسقىرىپ جاتقان قارسىلاستار بايقالمايدى. ويتپەگەندە شە, ىشكى جالپى ءونىم كولەمى ون جەتى تريلليونعا جەتكەن ەلدەر ءۇشىن ورىس ەلى باسشىلارىنىڭ بۇل ارەكەتى «سۋعا كەتكەن تال قارمايدىنىڭ» كەبىن كەلتىرىپ تۇر.  قايتا وسى ەمبارگولاردىڭ سالدارىنان  قاراپايىم حالىق زارداپ شەگۋدە. ماسەلەن, ماسكەۋ مەن سانكت-پەتەربۋرگتە ازىق-تۇلىك باعاسى قىرىق-ەلۋ پايىزعا دەيىن قىمباتتاپ كەتسە, قيىر شىعىس وبلىستاردا كۇندەلىكتى تۇتىناتىن ونىمدەر مەن زاتتارعا باعا 70-80 پايىزعا دەيىن كوتەرىلگەن.

قىزۋقاندىلىقپەن ناقتى ويلانباي ىستەلگەن قادامداردىڭ قاتە ەكەندىگىن ەندى تۇسىنە باستاعان ماسكەۋ اتتىڭ باسىن باسقا باعىتقا بۇرىپ, بوساپ قالعان نارىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن برازيليا, ارگەنتينا, قىتاي, تۇركيا سياقتى ەلدەرگە يەك ارتۋدا. ارينە, ولار باس تارتىپ وتىرعان جوق. ءساتتى مۇمكىندىكتى كىم ۋىسىنان شىعارعىسى كەلەدى دەيسىز. دەگەنمەن, بىرنەشە ونداعان  جىلدار بويى بىرتىندەپ تارتىلعان قارىم-قاتىناس جەلىسى بىردەن ۇزىلگەندە, ونى باسقا ەلدەردىڭ ءاپ-ساتتە جالعاپ الىپ كەتۋى وڭاي بولا قويا ما؟ رەسەيدىڭ ىشكى نارىعىنداعى وسى قيىندىقتار باعانىڭ اسپانداپ كەتۋىنە اكەلىپ سوقتىردى.

ەندى «باتىس ەلدەرىنىڭ وسى سالىپ جاتقان سانكتسيالارىنىڭ قازاقستانعا اسەرى بولا ما؟» دەگەن ماسەلە كىم-كىمدى دە الاڭداتادى. رەسەي – ءبىزدىڭ ءىرى ساۋدا ارىپتەسىمىز. قازاقستانعا كەلەتىن تاۋارلاردىڭ وتىز التى پايىزى – وسى ەلدىڭ ونىمدەرى. ال, ءبىزدىڭ ەل ولاردىڭ نارىعىنا تەك توعىز پايىز عانا ءونىمىن ەكسپورتتايدى.

كەيبىر ەكونوميست مامانداردىڭ پىكىرىنشە, جوعارىداعى  الپاۋىتتاردىڭ اراسىنداعى تەكەتىرەستىڭ قازاقستانعا تىكەلەي اسەرى بولمايدى. تەك ءبىز وڭتايلى ءساتتى ءتيىمدى  پايدالانىپ,  ءوز ەكونوميكامىزدى نىعايتۋعا كۇش سالۋىمىز قاجەت-اق.

ال, ساياساتتانۋشى قانات نۇروۆ  الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىمەن دەربەس ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستا بولعاندىقتان, مەملەكەتىمىزگە باتىس ەلدەرىنىڭ سانكتسيالارىنان تىكەلەي ەش قاۋىپ جوق. الايدا,  ەۋرازيالىق وداق مۇشەسى رەتىندە رەسەيدىڭ ۇستاناتىن ەكونوميكالىق ساياساتى بىزگە دە جاناما اسەر ەتۋى مۇمكىن دەپ  الاڭدايتىنىن جاسىرمايدى.

الداعى ۋاقىتتا دا باتىس ەلدەرى مەن اقش, جاپونيا رەسەيگە قارسى سانكتسيالاردى كۇشەيتپەسە, ازايتاتىن ءتۇرى بايقالمايدى. اشىق كۇش كورسەتۋگە باتا الماعانىمەن, ولار كرەمل باسشىلارىن وسىنداي جولمەن القىمىنان الىپ, تىنىسىن تارىلتۋعا ۇمتىلۋدا. وسى تىقىردى سەزىنگەن ەلدىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆ: «قىسىم جاساۋ ارقىلى رەسەيدىڭ ۋكرايناعا قارسى ۇستانىمى مەن كوزقاراسىن وزگەرتەمىز» دەۋ تۇبىرىمەن قاتە. ءبىزدىڭ ۇستانعان جولىمىز دۇرىس دەپ ويلايمىز. ويتكەنى,  ءبىز بارىنەن بۇرىن ۋكراينا حالقىنىڭ مۇددەسىن كوزدەپ وتىرمىز. ارينە, ءبىز مۇنداي جاعدايدىڭ ورىن العاندىعىنا الاڭداۋشىلىق بىلدىرەمىز. دەگەنمەن, قورقىتىپ, ۇركىتۋ ءبىزدى العان باعىتىمىزدان قايتارا المايدى» دەپ مالىمدەدى.

ال, اقش پرەزيدەنتى باراك وباما بولسا, «ۋكرايناداعى شيەلەنىس – تاريحتىڭ اقيقات بەتى» دەي كەلىپ, الەمدى رەسەي باسقىنشىلىعىنا قارسى كۇش بىرىكتىرۋگە شاقىردى. ول ءوز وداقتاستارىمەن بىرگە ول ەلدە دەموكراتيا مەن ەكونوميكانى دامىتۋعا قاشان دا قولداۋ كورسەتەتىندىگىن  باسا ايتتى.

قايتكەن كۇندە دە,  بىزگە قاجەتى – تىنىشتىق. الىپ كورشىلەر تاتۋ بولسا, ۇيقىمىز دا قانىق بولادى. سول ءۇشىن دە ەلباسى مينسك كەزدەسۋىنە ارااعايىندىق جاساپ, ەكى تاراپتى ساليقالى پاراساتتىلىققا شاقىردى. دەي تۇرعانمەن, پۋتين مەن پوروشەنكونىڭ اراسىنداعى سالقىندىق ازىرگە جىلىمايتىن سياقتى. ويتكەنى, بىتىمگەرشىلىككە كەلە تۇرىپ, ۋكراينا پرەزيدەنتى: «تۇپكى ماقساتىمىز قىرىمدى كەرى قايتارۋ» دەگەن ءسوزدى بيىك مىنبەرلەردەن بىرنەشە رەت قايتالادى. ال, قىرىمدى قايتارۋ پۋتين ءۇشىن ولىممەن تەڭ. انىق بايقالىپ قالعانىنداي, كەيىنگى كەزدە كرەمل قوجايىنىنىڭ ءجۇنى ءبىراز جىعىلىپ قالدى. ويتكەنى, پۋتين تاكتيكالىق تۇرعىدا ءبىراز جەتىستىكتەرگە جەتكەنىمەن, ستراتەگيالىق تۇرعىدان تىزگىننىڭ ۋكراينا جاققا قاراي اۋىپ بارا جاتقانىن سەزە باستادى.

 تاڭاتار تولەۋعاليەۆ