رەسپۋبليكالىق پارتيا اتىنان اقش پرەزيدەنتتىگىنەن ۇمىتكەر, ەلدىڭ قازىرگى باسشىسى دونالد ترامپ پەن ونىڭ بىتىسپەس باقتالاسى, دەموكراتيالىق پارتيانىڭ وكىلى دجو بايدەن 29 قىركۇيەك كۇنى سايلاۋ الدىنداعى العاشقى دەباتتارىن وتكىزدى. بىراق قوس تاراپتىڭ ءجارىسسوزى ساليقالى ساياساتكەرلەردىڭ پىكىرتالاسىنان گورى ءبىرىن-ءبىرى جازعىرىپ, تاماق جىرتىسقان ۇرىس-كەرىسكە كوپ ۇقساپ كەتتى. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك, اقش-تا پرەزيدەنت سايلاۋى 3 قاراشاعا بەلگىلەنگەن.
امەريكا, امەريكا…
اقش-تاعى پرەزيدەنت سايلاۋىنا دۇنيەجۇزى جۇرتشىلىعى كوز تىگىپ وتىر. ويتكەنى الىپ مەملەكەت تۇتاس الەمنىڭ دامۋىنا ىقپالىن جۇرگىزەدى. قۇراما شتاتتارى الەمدىك ەكونوميكادا دا, الەمدىك ساياساتتا دا كوشباسىندا تۇر. سوندىقتان امەريكادا بولىپ جاتقان ەلەۋلى وزگەرىستەر, ونىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ۇستانىمى باسقا بارلىق مەملەكەتتەردىڭ تاعدىرىنا قاتتى ىقپال ەتەدى.
ونىڭ اسكەري الەۋەتى بۇكىل الەمدىك الەۋەتتەردى قوسقانداعى جيىنتىقتان دا كۇشتى. قۇراما شتاتتارىنىڭ اسكەري بيۋدجەتى 716 ملرد دوللاردى قۇرايدى. سالىستىرۋ ءۇشىن: رەسەيدىڭ اسكەري بيۋدجەتى 40 ملرد دوللار. امەريكا عالامدىق جۇيەنىڭ تۇپقازىعىنا اينالدى, ونىڭ اسكەري-ساياسي وداقتارى التى قۇرىلىقتىڭ بارلىق ءىرى مەملەكەتتەرىندە بار: ەۋروپادا, ازيادا, تاياۋ شىعىستا, لاتىن امەريكاسىندا. ناتو – اقش-تىڭ ەڭ باستى كوپ قىرلى وداقتاسى. دوللار – الەمدىك رەزەرۆتىك ۆاليۋتا جانە حالىقارالىق ەسەپ ايىرىسۋدىڭ نەگىزگى ۆاليۋتاسى. ەكونوميكاسىنىڭ كولەمى اقشانىڭ ايىرباس كۋرسى بويىنشا – الەمنىڭ ءبىرىنشى ەكونوميكاسى, ال ساتىپ الۋ قابىلەتىنىڭ تەپە-تەڭدىگى بويىنشا – قىتايدان كەيىن ەكىنشى.
اقش-تىڭ كوشباسشى بولۋىنىڭ تاعى ءبىر سىرى بار: ەل تاريحىنىڭ باسىم بولىگى جانە الەمنىڭ دامۋ تاريحىنىڭ ەلەۋلى بولىگى وسى ەلدىڭ يدەولوگياسىنىڭ دۇرىستىعىن كورسەتتى, الەم حالىقتارى سول جولدى تاڭدادى. سوڭعى 80 جىل بويى الەم امەريكانىڭ اۋزىنا قارادى, سول قۇرعان الەمدىك ءتارتىپ اياسىندا ءومىر ءسۇردى. سوندىقتان دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشى تۇگەل اقش-تاعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا كوز تىگىپ وتىر.
ۇمىتكەرلەردىڭ تاعدىرىن شەشەتىن تەلەدەبات
جالپى قاي ەلدەگى بولسىن پرەزيدەنتتىك سايلاۋدىڭ ماڭىزى زور, ال امەريكا قۇرىلىعىندا وعان دەگەن كوزقاراس ءتىپتى الابوتەن. پرەزيدەنتتىكتەن ۇمىتكەرلەردىڭ جارىسسوزگە شىعۋى باياعىدا-اق كورەرمەندى ەڭ كوپ جينايتىن, رەيتينگىسى اسا جوعارى ايرىقشا تەلەشوۋعا اينالعان. ماسەلەن, 2016 جىلى دونالد ترامپ پەن حيللاري كلينتوننىڭ تاققا تالاسىن تەلەديداردان الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن 84 ملن ادام تاماشالاپتى(!). ساراپشىلار بۇل جولعى دونالد ترامپ پەن دجو بايدەن پرەزيدەنتتىك سايلاۋداعى فينالدىق دەباتىن 100 ملن-نان استام كورەرمەن كورەدى دەپ توپشىلاپ وتىر.
تەلەدەباتتار – ۇمىتكەرلەر ءۇشىن ويى ءالى دە ءارى-ءسارى بولىپ وتىرعان كوپ سايلاۋشىنى وزىنە بۇرىپ اكەتۋگە بەرىلگەن ۇلكەن مۇمكىندىك, ءارى ۇلكەن سىناق. ۇمىتكەرلەر وعان تىڭعىلىقتى دايىندالادى. ابايسىزدا ايتىلىپ كەتكەن ءبىر اۋىز ءسوزى نەمەسە جاعىمسىز گريمى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدىڭ تاعدىرىن شەشىپ كەتۋى وپ-وڭاي. الەۋمەتتىك ساۋالنامالاردىڭ ناتيجەسىنە سەنسەك, سايلاۋشىلاردىڭ ۇشتەن ەكىسى تاڭداۋ جاساۋلارىنا تەلەدەباتتاردىڭ اسەرى زور بولعانىن ايتقان. ال 29 قىركۇيەك كۇنى دونالد ترامپ پەن دجو بايدەن اراسىندا وتكەن دەباتتان كورەرمەن قانداي تاڭداۋ جاساعانىن ايتۋ قيىن.
دەباتتىڭ نەگىزگى تاقىرىبى جوعارعى سوتقا جاڭا مۇشە تاعايىنداۋ, 200 مىڭ ەل ازاماتتارىنىڭ باسىن جالماعان كوروناۆيرۋس ىندەتى, سونىڭ كەسىرىنەن ميلليونداعان ادامنىڭ جۇمىس ورنىن جوعالتۋى, سايلاۋ زاڭى نورمالارىنىڭ ساقتالۋى جانە ناسىلشىلدىك تەڭسىزدىككە قارسى تولاستاماي تۇرعان حالىق تولقۋى تۋرالى بولۋى كەرەك-ءتىن, الايدا قوس ۇمىتكەر بەلگىلەنگەن فورماتتان قايتا-قايتا اۋىتقىپ, ءسوز سالعىلاستىرىپ, جوسپارلى تاقىرىپتى ءۇستىرت قانا جاناپ ءوتتى. ءجارىسسوزدى جۇرگىزىپ وتىرعان بەلگىلى مودەراتور, Fox News تەلەارناسىنىڭ ءجۋرناليسى كريس ۋوللەس 1,5 ساعاتقا سوزىلعان دەبات بارىسىندا بۇرا تارتقان ەكەۋىن جۇيەگە تۇسىرەمىن دەپ الەك بولدى.
جوعارعى سوتتىڭ قايتىس بولعان سۋدياسى رۋت گينزبۋرگتىڭ ورنىنا جاڭادان سوت مۇشەسىن تاعايىنداۋ جونىندە دونالد ترامپ وعان مەنىڭ قاقىم بار دەپ وزەۋرەدى. الايدا دجو بايدەن جاڭا سۋديانى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا جەڭىسكە جەتكەن ۇمىتكەر ۇسىنۋى ءتيىس دەپ جەڭىستىك بەرمەدى.
ال كوروناۆيرۋس ىندەتىنە قاتىستى دونالد ترامپ پەن دجو بايدەن ءبىرىن-ءبىرى ءتىپتى اشىق ايىپتاۋعا كوشتى. بايدەن COVID-19-دان 200 مىڭ امەريكالىقتىڭ ولۋىنە ترامپ كىنالى دەسە, ءوز كەزەگىندە اقش پرەزيدەنتى فەدەرالدىق بيلىك ەمدەۋ مەكەمەلەرىن مەديتسينالىق جابدىقتارمەن جانە بەتتۇمشامەن قامتاماسىز ەتىپ جاتقاندا, بايدەن ەكونوميكالىق دامۋدى بەلگىسىز ۋاقىتتارعا دەيىن توقتاتىپ قويۋعا تالپىندى دەدى.
دجو بايدەن The New York Times گازەتىنىڭ دەرەگىنە سۇيەنە وتىرىپ, دونالد ترامپتىڭ كىرىس سالىعىنان جالتارعانىن, ەگەر ءوزى سايلاۋدا جەڭىسكە جەتسە, سالىق زاڭىن بايلار تولەم تولەۋدەن قاشا المايتىنداي ەتىپ وزگەرتەتىنىن ايتتى.
پرەزيدەنت ترامپ دجو بايدەن ۆيتسە-پرەزيدەنت بولىپ تۇرعان كەزدە ۇلى حانتەر بىرقاتار ەلدەرمەن سۇبەلى كەلىسىمشارتتاردى قالاي عانا بەكىتە قويعان دەپ تاڭداندى: «ءسىزدىڭ ۇلىڭىز قىتايدا, ۋكراينادا جانە باسقا مەملەكەتتەردە مول تابىسقا كەنەلدى» دەدى دونالد ترامپ. حانتەرگە تيەسىلى كومپانيا ماسكەۋدىڭ بۇرىنعى مەرى يۋري لۋجكوۆتىڭ ايەلىنەن 3,5 ملن دوللار العانىن ەسكە الدى. بايدەن «تابىستىڭ ءبارى زاڭدى» دەپ اقتالدى.
سونداي-اق ەكەۋىنىڭ اعىمداعى جىلدىڭ كوكتەمىندە امەريكالىق بىرنەشە قالالاردا جاپپاي ورىن العان تارتىپسىزدىكتىڭ سەبەپ-سالدارى تۋرالى تۇسىنىكتەرى دە ءبىر-بىرىنە كەرەعار. دجو بايدەن دونالد ترامپتى ناسىلشىلدىك كەگىن تۇتاتتى دەپ ايىپتادى.
ساياسي دودانى باقىلاپ وتىرعان ساراپشىلاردىڭ كوپشىلىگى دەبات كەزىندە ۇمىتكەرلەردىڭ شامادان تىس ەموتسياعا بەرىلگەنىن, ءبىرى-ءبىرىنىڭ جەكە باستارىنا تيىسكەنىن ايتادى. بۇرىن-سوڭدى مۇنداي جارىسسوزدەردە قولدانىلمايتىن «وتىرىكشى», «سايقىمازاق» دەگەن تەڭەۋلەرگە دە جول بەرگەن. ءتىپتى ودان دا سوراقى سوزدەر ايتىلدى. سونىڭ كەسىرىنەن سايلاۋشىلار ۇمىتكەرلەر تۋرالى, ولاردىڭ جوسپارلارى تۋرالى تياناقتى ەشتەڭە ەستي المادى.
الەۋمەتتىك ساۋالنامالارعا سۇيەنسەك, دەباتتى كورگەن امەريكالىقتاردىڭ 83%-نىڭ كوڭىلى قوڭىلتاقسىپ قالعان ەكەن. ساراپشىلاردىڭ زەرتتەۋىنشە ازىرشە بايدەن سايلاۋشىلاردىڭ 50% داۋىسىن, ترامپ 41% داۋىسىن يەلەنىپ تۇرعانعا ۇقسايدى. بىراق بۇل ساياسي دودانىڭ باسى عانا, شەشۋشى كەزەڭگە دەيىن جاعدايدىڭ كۇرت وزگەرۋى ابدەن كادىك. سوندىقتان ءالىپتىڭ ارتىن كۇتەيىك, اعايىن!
بۇل ناۋقانعا قانشا قارجى جۇمسالدى؟
اقش-تاعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ كەيىنگى جىلدارداعى ەڭ قىمبات ناۋقان بولعالى تۇر. فەدەرالدى سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك, بۇگىنگە دەيىن ۇمىتكەرلەردىڭ وعان شىعىنداعان جيىنتىق اقشاسى $3,7 ملرد-تان اسىپ كەتكەن. سالىستىرۋ ءۇشىن: 2016 جىلعى پرەزيدەنتتىك ناۋقاننىڭ جيىنتىق بيۋدجەتى $2,21 ملرد-تى قۇراعان.
تامىز ايىندا دەمەۋشىلەر بايدەنگە – 365 ملن دوللار, ال ترامپقا 154 ملن دوللار جيناپ بەرگەن. قىركۇيەك ايىندا بايدەننىڭ سايلاۋالدى قورىندا قوردالانعان اقشا ترامپپەن سالىستىرعاندا 141 ملن دوللارعا كوپ بولعان.
