قاراعاندى مەن شىعىس قازاقستان – ەجەلدەن اۋىلى ارالاس, قويى قورالاس وڭىرلەر. اق پاتشا زامانىندا بۇل ايماقتار اكىمشىلىك-اۋماقتىق جاعىنان دا ءبىرتۇتاس بولىپ سانالعان. سول وڭىردەگى قازاقتار اتا-بابا سالتىمەن قىز الىسىپ, قىز بەرىسىپ ءومىر سۇرگەن. ماسەلەن, ۇلى ابايدىڭ اناسى ۇلجان مەن دانىشپانىمىزدىڭ بايبىشەسى ءدىلدا دا سەمەيمەن ىرگەلەس قارقارالىنىڭ قىزدارى.
جولدارى استانادا ءتۇيىستى
اقىننىڭ اكەسى قۇنانبايدىڭ قارقارالى دۋانىنىڭ اعا سۇلتانى بولعانى دا تاريحتان بەلگىلى. قارقارالىدا ءالى كۇنگە دەيىن قۇنانباي سالدىرعان مەشىت پەن قاجى ابايمەن بىرگە تۇسكەن تاتار ساۋداگەرىنىڭ ءۇيى تۇر. قارقارالىنىڭ تۋماسى, داۋىلپاز اقىن قاسىم امانجولوۆ ءۇش جىل سەمەيدەگى ينتەرناتتا تاربيەلەنگەنى ءمالىم.
سەمەي يادرولىق پوليگونىنىڭ زاردابىن تەك سول ءوڭىر حالقى عانا ەمەس, ونىمەن شەكاراداعى قاراعاندى وبلىسىنىڭ تۇرعىندارى دا تارتقانى شىندىق. قوس ءوڭىردىڭ بايلانىسى تۋرالى ءالى دە ءبىرتالاي ءسوز ايتۋعا بولادى. بىراق وسىمەن كەشەگىنى توقتاتىپ, ەرتەڭگى تاريحقا اينالاتىن بۇگىنگى كۇنگى وقيعالارعا كەلەيىك.
وتكەن اپتادا قاراعاندى مەن شىعىس قازاقستان وبلىستارىنىڭ جولدارى استانادا ءتۇيىستى. قر تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىنا ارنالعان «قۋاتتى ءوڭىر – قۋاتتى قازاقستان» باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا ەلوردادا بۇل وڭىرلەر بىرنەشە تاعىلىمدى شارانى وتكىزدى. سول كۇندەرى استانالىقتار مەن قالا قوناقتارىنىڭ اتالمىش ايماقتاردىڭ تاريحىمەن, ادەبيەتىمەن, ونەرىمەن تانىسۋعا مۇمكىندىگى تۋدى.
التاي ادامزاتتىڭ التىن بەسىگى
ادامزاتتىڭ التىن بەسىگى سانالاتىن التايدىڭ توپىراعىندا قالىڭ تاريحتىڭ جاسىرىنىپ جاتقانى ايقىن. ەلورداداعى «كورمە» ورتالىعىندا ۇيىمداستىرىلعان «اتا-بابالار مۇراسى» كورمەسىنە ارحەولوگيالىق ارتەفاكتىلەر مولىنان قويىلدى. بۇل جادىگەرلەر سول ءوڭىردىڭ كەنىشتەرى, بەكىنىستەرى مەن ەجەلگى قونىستاردان سىر شەرتەدى. ارحەولوگ زەينوللا ساماشەۆ ايماق تاريحىن ىندەتە زەرتتەپ, بۇل جەردە قازبا جۇمىستارىن جۇيەلى تۇردە جۇرگىزۋدە. عالىم ولجاسىز دا ەمەس. مىسالى, بەرەل قورىمىنان ەجەلگى كوشپەندىلەر مادەنيەتىنە ءتان كونە زاتتاردى تاپتى.
قازاق جەرىنەن وسى كۇندەرگە دەيىن بىرنەشە «التىن ادامنىڭ» تابىلعانى بەلگىلى. سونىڭ ءبىرى شىعىس قازاقستان وڭىرىندەگى شىلىكتى جازىعىنان قازىپ الىندى. ايتپاقشى, قاراعاندىنىڭ قارقارالى اۋدانىندا دا وسىدان 5-6 جىل بۇرىن «التىن ادام» شىققان. مىنە, كورمەگە كەلگەندەر وسىنداي جادىگەرلەردى تاماشالاپ, تاريحقا ساپار شەكتى.
قر ۇلتتىق مۋزەيىندە «ءۇلكەن جولدىڭ كەزەڭى» مەن «ۋاقىت پورترەتتەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى» اتتى قوس كورمە ءوتتى. وندا كەلگەندەر وسكەمەن قالاسىنىڭ شىعىس قازاقستان وبلىستىق ونەر مۋزەيى جانە سەمەي قالاسىنداعى نەۆزوروۆتار وتباسى اتىنداعى شىعىس قازاقستان وبلىستىق ونەر مۋزەيىنىڭ 60 تۋىندىسىن تاماشالادى. سونداي-اق, كورمەدە حIح عاسىردىڭ سوڭى مەن حح عاسىر باسىنداعى, سونىمەن قاتار رەسەي جيداشىسى يۋ.ۆ.نەۆزوروۆ وتباسىنىڭ مۋزەيگە سىيلاعان ءحVىىى-حح ع.ع. ورىس ونەرى قىلقالام شەبەرلەرىنىڭ تۋىندىلارى ورىن الدى. ۇلتتىق مۋزەيگە وسكەمەندىك ەرجان تۇرعانباەۆتىڭ سۋرەتى سىيعا تارتىلدى.
كلاسسيكتىڭ قازاق جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن شىعارماسى
قر ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحاناسىندا شىعىستىقتار «تاۋەلسىزدىكتىڭ جارقىن جەتىستىكتەرى» اتاۋىمەن سەمەي قالاسىنداعى اباي اتىنداعى كىتاپحانا مەن وسكەمەن قالاسىنداعى پۋشكين اتىنداعى كىتاپحانا كورمەلەرى ۇيىمداستىرىلدى. ونىڭ بارىسىندا «ءبىزدىڭ اباي» ەلەكتروندى تولىق ءماتىندى كىتاپحاناسى مەن «قايىم مۇحامەدحانوۆ» ەلەكتروندى بيبليوگرافيالىق كورسەتكىشىنىڭ تۇساۋى كەسىلدى. وعان نەسىپبەك ايتۇلى, تۇرسىن جۇرتباي, روزا مۇقانوۆا, دۋمان رامازان, قۇرالاي ومار, ت.ب. قازىر استانادا تۇرىپ جاتقان ەلىمىزدىڭ شىعىس ايماعىنىڭ تۋمالارى جينالىپ, ەستى اڭگىمەلەردى قوزعادى.
ال وسكەمەن قالاسىنداعى وبلىستىق دراما تەاترى ك.ليۋدۆيگتىڭ «جۇلدىزدى ءسات» جانە سەمەيدەگى اباي اتىنداعى تەاتر ف.دوستوەۆسكيدىڭ «دياديۋشكين سون» سپەكتاكلدەرىن كورەرمەنگە ۇسىندى. كەيىنگى اتالعان تۋىندىنى كلاسسيك جازۋشى سەمەي قالاسىنا جەر اۋدارىلعاندا جازىپ اياقتاعان. مىنە, قازاق جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن شىعارما 157 جىلدان سوڭ قازاقستاننىڭ استاناسىندا قويىلدى.
«سارىارقا كىتاپحاناسى» سىيعا تارتىلدى
قاراعاندى وبلىسىنىڭ اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن ءبىر جىلداي بۇرىن «سارىارقا كىتاپحاناسى» سەرياسىمەن 100 تومدىق جارىق كوردى. وعان كەشەگى بۇقار جىراۋ, قازداۋىستى قازىبەك بي بابالارىمىزدان جەتكەن اسىل ءسوز جيناقتالىپ, ساكەن سەيفۋللين, قاسىم امانجولوۆ, عابيدەن مۇستافين سىندى ءسوز زەرگەرلەرى مەن قاسىمنىڭ جىرىنان قۋات العان ءداۋىتالى ستامبەكوۆ, سەرىك اقسۇڭقارۇلى سياقتى كورنەكتى اقىنداردىڭ, وزگە دە كوپتەگەن قالامگەرلەردىڭ, جيىنى 352 اۆتوردىڭ شىعارمالارى ەندى. ماسەلەن, جازۋشى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى الدان سمايىلدىڭ رومان, اڭگىمە, پوۆەستەرى 2 توم بولىپ شىقتى. وسى كەنەن بايلىق قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى كىتاپحاناسىنا سىيعا تارتىلدى. سونداي-اق, بۇل كىتاپحانادا ءاليحان بوكەيحاننىڭ 15 تومدىق شىعارمالار جيناعىنىڭ تۇساۋكەسەرى مەن قاراعاندى وبلىسى سۋرەتشىلەرىنىڭ «سارىارقانىڭ سىرلى بوياۋى» اتتى كورمەسى ءوتتى.
س.سەيفۋللين اتىنداعى قاراعاندى وبلىستىق قازاق دراما تەاترى ۋ.شەكسپيردىڭ «رومەو مەن دجۋلەتتا» تراگەدياسىن كورسەتتى. استانا قالاسى ءىىد جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتىنىڭ يۋۆەنالدى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى وعان ىشكى ىستەر ورگاندارىندا ەسەپتە تۇرعان جانە از قامتىلعان, اتا-انا قاراۋىنسىز قالعان 100-گە تارتا بالانى اپارىپ, ونەگەلى ءىس جاسادى. سونىمەن قاتار, بۇل بالالار بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا وتكەن قاراعاندى وبلىسى ونەرپازدارىنىڭ گالا-كونتسەرتىن تاماشالادى.
قوياندى جارمەڭكەسى جاڭعىرادى
گالا-كونتسەرتە, اسىرەسە, ءحىح عاسىردىڭ ورتا شەنىندە قاراعاندى وڭىرىندە دۇرىلدەگەن قوياندى جارمەڭكەسىنەن الىنعان ءبىر ۇزىك كورىنىس اسەرلى شىقتى. وندا كورەرمەن كۇي ءتاڭىرىسى – تاتتىمبەتتىڭ, ءبىرجان سال, ۇكىلى ىبىراي, بالۋان شولاق سىندى ارقاداعى كۇي مەن ءان الىپتارى بەينەلەرىمەن قايتا قاۋىشقانداي بولدى. بۇل ءجارمەڭكە كەلەسى جىلى قايتا جاڭعىرتىلماق. استانادا وتەتىن «ەكسپو-2017» حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسى سونداي مۇمكىندىكتى تۋدىرىپ وتىر.
بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا, سونداي-اق, تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قاراعاندى وبلىسىنىڭ وندىرىستىك الەۋەتىن جانە الەۋمەتتىك-مادەني جەتىستىكتەرىن پاش ەتەتىن كورمە مەن «نۇر اسەم» ءسان ءۇيىنىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىنىڭ كورسەتىلىمى ۇيىمداستىرىلدى.
امانعالي قالجانوۆ
