Өнер жолына қалай түстiңiз?
Лаура, студент
– Бала кезiмнен өнерге құштар болдым. Әрбiр адамның арманы болады ғой. Менi де кiшкене күнiмнен актер болсам деген арманым алға жетеледi. Сол арманның жетегiнде жүрiп, өнердiң кемесiне мiндiк. Елубай Өмiрзақов, Асанәлi Әшiмов, Әнуар Молдабеков, Шәкен Айманов сынды ағаларымыздың өнерiне тәнтi болып, елiктеп өстiк. Ананың ақ сүтiмен дарыған қасиет, даланың, табиғаттың берген дарыны өнердiң нағыз өлкесiне алып келген жайы бар.
Ұлыңыз Мағжанды да жақсы бiлемiз. Кезiнде «Хабар» арнасындағы «Ұят болмасын» бағдарламасында жарқ етiп көрiнiп, көпшiлiктi өнерiмен сүйсiнткен балаңыздың болашағынан не күтесiз?
Сұңқар Есен, оқырман
– Жасыратыны жоқ, кей адамдар өнерi жоқ балаларын сүйрелеп жүредi. Кезiнде осы бағдарламаға балаларды iрiктегенде сыннан өтiп, театрда кiшкене балалардың рөлiн сомдап көрiнiп жүрген бала едi. Бойында қан бар ғой. Болашағын дөп басып айта алмаймын. Өзi де «Әке, бiр Алла ғана бiледi» деп қояды. Ендi болашақ еншiсiнде ғой. «Атадан ұл туса игi, ата жолын қуса игi» демекшi, соңымнан ерген тұяғымның болашағына үлкен үмiтпен қараймын.
Бiр сұхбатыңызда «Атақ дегенге аса қызыға бермеймiн» деген екенсiз. Неге?
Жасұлан Акрамов, оқушы
– Рас, мен атақ iздеген адам емеспiн. Атақты жақсы көретiн адамдар бар. Ал менi оқытқан ұстазым олай тәрбиелеген жоқ. Студент кезiмде Әзербайжан Мәмбетов ағам өзi шақырған. Сонда Шолпан Жандарбекова «Сенi Әзекең үлкен шаңыраққа алып бара жатыр. Бойыңда қасиет, өнер болғаннан кейiн бара жатырсың. Қолпаш сөз, мақтау айтылса, дандайсыма. Атақ үшiн емес, атақ сен үшiн қызмет етсiн. Сен жұмысыңа адал болсаң, өзi-ақ келедi» дедi. Сондықтан театрдың төл баласымын деп айта аламын. «Дарын» сыйлығын да жасым өтiп кеткеннен кейiн бердi. Одан кейiн Мұқағали атындағы сыйлық, «ҚР еңбек сiңiрген қайраткерi» атағын алдым. Бұл да бiр еңбектiң өлшеуiшi шығар. Италиялық Альберт Кайнер: «Атақ – қоғамдық, саяси ортаның ойлап тапқан ойыншығы» деген екен. Ендi.. еленiп, марапатталып жатсақ, өкiмет пен халықтың өнерiмiздi бағалағаны болар.
Бүгiнгi өнер адамдарының денi той-томалаққа барып, қосымша табыс табады. Бұған сiздiң көзқарасыңыз қандай? Той басқаруға барып тұрасыз ба?
Халима, оқырман
– Өтiрiк айта алмаймын, барып тұрамын. Егер театрдағы жалақым жетiп тұрса, бармас едiм. Тойға материалдық жағынан септiгi бар деген мақсатпен барамыз. Тойды да кез келген адамға басқартпайды. Сөздiң анығын, көңiлдiң жарығын беретiн адамға басқартады. Бабаларымыз «той –тәрбиенiң басы» деп айтқан. Нағыз қазақтың тойы дәл қазiргiдей балдыр-батпақ емес. Бүгiнде асабалықты кәсiп қылып алғандардың қатары көбейдi ғой. Өкiнiшке қарай, қазiргi тойлардың көпшiлiгi жеңiл-желпi өтiп жатады. Тәуелсiздiк алғалы жастарымыз имандылыққа бет бұрып жатыр ғой. Жақсы бағытқа бұрылса, бәрi қалпына келер.
Сiздi қоғамның бiр мүшесi ретiнде не алаңдатады? Өмiрден не түйдiңiз?
Сәнiмгүл Төлеу, мұғалiм
–«Жалғыз қалғың келсе, шындықты айт» дейдi. Қазiр заманға қарай адамдар тым жағымпаз, жылпос болып барады. Бетiңе қарап күлiп алып, көзiңдi ала бере жамандайтыны бар. Қоғамдағы болсын, театрдағы болсын, осындай келеңсiздiктердi көрсем, шыдай алмаймын. Көп аталмай кеткен ақын Өмiрзақ Қожамұратовтың мынандай бiр өлең жолы есiме түсiп отыр:
«Сен бастығыңды айттың,
жағынып жалпаңдайтұғын,
Мен жастығымды айттым,
тауларды талқандайтұғын,
Бiле кет,
Ақылдан адасқандардың,
ажалдан адаспайтынын.
Тақ үшiн таласқандардың,
табытқа таласпайтынын».
Сатқындары сатылап өрлеп, жантықтары әлi де өлмеген елмiз. Бiр басшы келсе, соның қолтығына кiрiп алады да, келесi басшы келгенде оп-оңай сатып жiбередi. Осындай мiнездердi көргенде тұла-бойың түршiгедi. Қазiр байқасаңыз, құдайдан гөрi қызметi үлкендерге табыну басым, ақшаны жақсы көретiндер көп. Әрине, ақша керек емес деп айта алмаймын, бiрақ ақшаның құлына айналуға болмайды ғой. Бұл – менiң тек жақсы көрiну үшiн айтып жатқан сөзiм емес, өмiрден түйген ойым.
Әншiлер қауымы театрға жиi келiп тұра ма?
Бекзат, студент
– Әншiлер көп келедi дей алмаймын. Театрға жиi келетiндердiң iшiнде Саят Медеуов пен Тамара Асарды ерекше атар едiм. Ресейде актерлер мен әншiлер ұштасып, өнерлерiн бөлiсiп жатады. Бiзде әншiлер – бiр әлем, актерлар – бiр әлем. Әркiм өз бетiнше өмiр сүруде. Батыс елдерiнде, Еуропада мәдениеттiң деңгейi театрмен өлшенедi екен. Бiзде ондай мәдениетке жете қойған жоқ. Әсiресе, шенеунiктер театрға келмейдi.
Сiздi актер ғана емес, әншi ретiнде де жақсы танимыз. Сiзге бұл екеуiнiң қайсысы жақын?
Абылай Есболұлы
– Мен – ең бiрiншi актермiн. Әншi емеспiн. Бала күнiмiзден аталарымыздың үйретуiмен, ән айтып өстiк. Ән адамның өмiрiндегi ажырамас серiгi ғой. Институт қабырғасында жүргенде тәп-тәуiр ән салатынмын. Кейiн келе сирете бастадым. Қазiргi әндерiмнiң көбi спектакльге арналып жазылған. Ән айтайын деп арнайы бел шешiп келгенiм жоқ.
Рөлге қалай дайындаласыз?
Еркiн Жапаров
– Актердi актер ететiн – рөлi. Ол ылғи iзденiсте, ой үстiнде жүруi керек. Бұл өзi – беймаза мамандық. Асқар Тоқпанов: «Актер – жаһан даланың саяхатшысы» деушi едi. Баққожа ағамыздың «Өмiрзаясында» ойнағанда жүйке ауруларының ауруханасында түнедiм. «Жүрейiк, жүрек ауыртпай» спектаклiнде қарттар үйiне бардым. Рөлге дайындалу – қойылымның жанрына тiкелей байланысты. Сондықтан, тарихи пьесаларда тарихи кiтаптарды оқып, тарихи фильмдердi көремiн. Iзденбей, зерттемей адам рөлге кiре алмайды. Онда рөлiңiз сәтсiз шығады.
Кiтап оқисыз ба?
Жанар, оқушы
– Кiтап оқуға әрқашан уақыт табамын. Үйге барғанда кiтапқа қарамасам, ұйықтай алмаймын. Түсiрiлiмнен немесе қойылымнан шаршап келсем де, кiтап оқимын. Бiр шығарманы оқып, соның iшiндегi жақсы айтылған ойды, санаға сiлкiнiс берер пiкiрдi кездестiрсем, шаршағаным басылады. Бұл – бала кезiмнен бергi қалыптасқан ғадетiм. Қатты шаршап, мұрттай ұшатын кездер болмаса кiтап бетiн ашпай ұйықтамаймын.
Қазiр Мырзагелдi Кемел ағамыздың 6 томдық жинағын, Иран-Ғайыптың өлеңдерiн оқып жүрмiн.
Кезiнде театр саңлақтарының бiразымен әрiптес болдыңыз. Сахнада бiрге өнер көрсеттiңiз. Олардың сахнада ойнауы мен бүгiнгi театрға жаңа келген жастардың ойынын салыстырып отырасыз ба?
Нұрлан Нәдiров, оқушы
– Театрдың қалыптасу тарихының өзi бiрнеше буыннан құралған ғой. Театрдың қазығын қағып, керегесiн тұрғызып, уығын тiгiп, шаңырағын көтергендер бар. Қаллекилер, Елеғаңдар, одан бергi Асанәлi Әшiмов, Сәбира Майқанова, Бикен Римова, Уайс Сұлтанғазин, Сәбит Оразбаев, Тұңғышбай Жаманқұлов сынды аға-апаларымыз – бұлардың барлығы қазақ театрының айнасы болған жандар. Олардың мектебi өте мықты болатын. Актердiң ең бiрiншi құралы – сахнадағы үнi, сөз құдiретi. Осы жағынан алғанда ағаларымыз ешкiмге қамшы салдырмайтын… Бiз сол мектептен өттiк. Ол буынды театрға бүгiн келiп жатқан жастармен салыстыруға келмейдi. Өйткенi, жаңа келген актерлер көбiне сөздерiн көрерменге жеткiзе алмайды. Тiлдерi жұтаң, тақыл-тұқыл, жаттағанын ұмытса, әрi қарай жалғай алмай қалады. Мүмкiн осыған орай үлкендер тарапынан осы мәндегi сын айтылған шығар. Бұл – бiзден кейiн жақсы актер шықпайды деген сөз емес, ол әркiмнiң өзiнiң азаматтығына сын, бiзден кейiн де небiр сыршыл актерлердiң туатыны кәмiл. Бiрақ кешегi саңлақтардың үнiндей қазiргi сахнада үн жоқ.
Әзiрлеген Гүлжан РАХМАН