El astanasyn Arqa tösıne auystyrǧaly 18 jyl ötıptı. Şaharda sol kezderı 275 myŋdai ǧana halyq tūrǧan. Bara-bara barlyq mümkındıkterdıŋ közın mūnda köşırgen soŋ, jūrtşylyq ta tızgındı tūp-tura osy öŋırge qarai būra bastady. Bügınde elordalyqtardyŋ sany 900 myŋǧa juyqtady.
Köş basynda Almaty audany
2016 jyldyŋ 1 mamyryndaǧy jaǧdai boiynşa Astanada 880191 adam tūrady. Onyŋ 48 paiyzdan astamy, iaǧni, 424380-ı erler bolsa, qalǧan 455811-ı – äielder. Tūrǧyndar sany jaǧynan Almaty audany köş bastauda. Qazırgı taŋda būl audannyŋ halqy – 382387 adam. Sonyŋ ışınde 183252 er men 199135 näzık jandy bar. Odan keiıngı oryn Saryarqa audanyna tiesılı. Mūnda 357314 kısı, dälırek aitsaq, 172789 er men 184525 äiel tırkelgen. Al Esıl audanyndaǧy körsetkış 140490-dy qūraidy. Sonyŋ 68339-y – erler, 72151-ı – äielder.
Qaladaǧy būqara qatary kün saiyn artuda. Būl sözımızge statistikalyq derekter dälel. Mäselen, alysqa barmai-aq, osy jyldyŋ basyndaǧy ahualdy qaraiyq. Qaŋtar aiynda Astana halqy 872619 adam bolǧan. Demek, 4 aidyŋ ışınde 7572 adamǧa köbeiıppız. Naqtylasaq, Saryarqa audanyna 3612 adam, Esıl audanyna 2679 adam, Almaty audanyna 1281 adam qosylǧan.
Osy qarqyn qaita üdemese, eş kemımeitın tärızdı. Öitkenı, bas şaharǧa qonys audaruşy azamattar da, elordada ömırge kelıp jatqan säbiler de köp. Astana qalasy Statistika departamentı Äleumettık jäne demografiialyq statistika basqarmasynyŋ bas mamany Bauyrjan İsmailovtyŋ mälımdeuınşe, qalyptasqan jaitty esepke ala otyryp, 2019 jyly astanalyqtardyŋ sany 1 millionǧa jetedı degen boljam jasalǧan. Būl degenıŋız – 2 jarym jyldan keiın megapoliske ainalamyz degen söz.
Iŋgälaǧan ūldar köp
Bärınen būryn elordada ıŋgälaǧan säbilerdıŋ sany jyl saiyn artyp bara jatqandyǧy quantady. Biylǧy jyldyŋ qaŋtar men säuır ailarynda 8954 kışkentai astanalyq dünie esıgın aşypty. Bır qyzyǧy, olardyŋ köbısı – at ūstarlar. Atap aitsaq, 4578-ı – ūl, 4376-sy – qyz bala. Halyq sany jaǧynan Almaty audanynyŋ köş basynda ekenın eskersek, däl osy audanda säbilerdıŋ köptep tuuy zaŋdy. Jyl basynan berı mūnda 5167 näreste, onyŋ ışınde, 2653 ūl men 2514 qyz ömırge kelgen. Saryarqa audanynda 2803 böbek (1438 ūl, 1365 qyz), Esıl audanynda 984 böbek (487 ūl, 497 qyz) tuǧan.
Ölım körsetkışı tym joǧary emes. Biyl Astanada 1270 kısı qaitys bolǧan. Onyŋ 699-y – erler, 571-ı – äielder. Audandarǧa şaqqanda ülken üles – Almatyda. Mūnda 607 kısı (332 er, 275 äiel), Saryarqa audanynda 574 kısı (313 er, 261 äiel), Esıl audanynda 89 kısı (54 er, 35 äiel) dünieden ozypty.
Joǧarydaǧy qos statistikany salystyru arqyly halyqtyŋ tabiǧi ösımı şyǧady. Biylǧy jyldyŋ basynan bergı tabiǧi ösım qala boiynşa 7684 adamǧa teŋ. Onyŋ ışınde jartysynan astamy, iaǧni, 3789-y – erler, 3805-ı – äielder. Almaty audanyndaǧy tabiǧi ösım körsetkışı – 4560 adam (2321 er, 2239 äiel), Saryarqa audanynda – 2229 adam (1125 er, 1104 äiel), Esıl audanynda – 895 adam (433 er, 462 äiel).
Tört aida 3098 neke
Jaz bastalysymen toi mausymy da aşylatyny belgılı. Appaq otaularyn Astanada qūruǧa asyǧatyn jastar da jaǧymdy statistikalar sanyn köbeitetını sözsız. Mysaly, osy jyldyŋ qaŋtar men säuır ailarynda 3098 qyz-jıgıt nekege tūrypty. Onyŋ 1448-ı Almaty audanynda, 1129-y Saryarqa audanynda, 521-ı Esıl audanynda tırkelgen. Ökınışke qarai, ajyrasatyndar qatary da saiabyrsymai tūr. Soŋǧy 4 aidyŋ kölemınde 1120 şaŋyraq būzylǧan. Sonyŋ ışınde Almaty audanynda 564, Saryarqa audanynda 416, Esıl audanynda 140 ajyrasu faktısı tırkelgen.
Köşı-qon mäselesıne kelgende, qaŋtar-säuır ailarynda Astana qalasyna 11750 adam qonys audarǧanyn baiqaimyz. Onyŋ ışınde Almaty audanyna 4123 adam, Saryarqa audanyna 4567 adam, Esıl audanyna 3060 adam köşıp kelgen. Qonys audaruşylardyŋ 98 paiyzdan astamy, iaǧni, 11605-ı – respublikamyzdyŋ aumaqtarynan, al qalǧan 145-ı – basqa memleketterden. Äitkenmen, elordadan özge öŋırlerge köşıp jatqandar da jeterlık. Biylǧy 4 aida 11862 kısınıŋ 11589-y Qazaqstannyŋ basqa qalalaryna, 273-ı şet elge qonys audarǧan.
P.S. Kün ötken saiyn qūlaşy keŋeiıp, örken jaiyp bara jatqan bas qalamyzdy jalpaq jūrtşylyq asqaq armandarymen, biık maqsattarymen bailanystyrady. Öitkenı, mūnda elımızdıŋ eŋ maŋyzdy mekemelerı, üzdık joǧary oqu oryndary, ozyq mektepterı qonys tepken. Şahar köşelerı de körkeiıp, köz tartar sūlu keiıpke enıp keledı. Şeteldıkterdıŋ esınde Astana sözı Qazaqstan jäne Bäiterek degen ūǧymdarmen bırge saqtalǧan. Sonyŋ özı elordanyŋ el simvolyna ainalǧan beinesın aiǧaqtasa kerek. Būiyrsa, 2019 jyly qala halqynyŋ sany 1 millionnan asady dep boljanuda. Ärı qarai, Mäskeu, London, Vaşington sekıldı ırı megapolister deŋgeiımen qatarlasu da qiyn emes. Laiym sol künge jetkızsın!
Botagöz MARATQYZY
