Şyn mänınde, Komissiia Qazaqstannyŋ jaŋa astanasynyŋ qalyptasuyna zor üles qosty. Jönge salynǧan jūmystyŋ arqasynda ol ärtürlı qūrylymdardyŋ, ministrlıkter men vedomstvolardyŋ jūmystaryn jedel türde üilestıre bıldı, Elbasy qoiǧan tez arada şeşudı talap etetın mındetterdı der kezınde ıske asyryp otyrdy. Qazaqstannyŋ jaŋa astanasynyŋ – qazırgı Astananyŋ negızı däl sol kezderı qalandy dep aituǧa tolyq negız bar. Jüielı jūmystyŋ arqasynda astanany köşıru barysynda tuyndaǧan köptegen problemalar eŋserıldı. Astananyŋ qūrylysyna TMD elderınıŋ 4 myŋǧa juyq qūrylysşy jūmyldyrylǧanyn da esten şyǧarmaǧan jön. Qysqa merzımde, bas-aiaǧy 4-5 jyldyŋ ışınde, el astanasyn Almatydan Aqmolaǧa köşıru ideiasy ıske asyryldy. Elbasy aitqandai, Astana Qazaqstannyŋ jaŋǧyruynyŋ rämızıne ainaldy, onyŋ qūrylysy – el tarihyndaǧy jäne Qazaqstan täuelsızdıgınıŋ jylnamasyndaǧy jaŋa däuır boldy.
Şaruanyŋ qarbalas bolǧanyna qaramastan jaŋa astananyŋ jylnamasy mäselesı de nazardan tys qalmady. Osy maqsatta sol kezdıŋ özınde Ortalyq arhivtı Aqmolaǧa köşırıletın memlekettık organdardyŋ tızbesıne qosu nemese jaŋadan salu üşın jer bölıp täuelsızdık jyldarynyŋ qūjattaryn jinaqtauǧa negız salu mäselesı 1997 jylǧy arhiv materialdarynda kezdesedı. Aita ketu kerek, būl ideiany Elbasy qoldap, 2006 jyly Astanada Ūlttyq arhiv qūrylady.
Söitıp Qazaqstan 1997 jyly halyq taǧdyry üşın ömırşeŋ zor «Qazaqstan – 2030» damu Strategiiasymen jäne jaŋa astanasymen jaŋa biıkterge, jaŋa myŋjyldyqqa qadam basty. Osy tūrǧyda 1998 jyldyŋ da El tarihyndaǧy alatyn orny erekşe. Elbasynyŋ 26 qaŋtardaǧy jazbalarynda «Jaŋa: eskı stadion, Evraziia universitetı, Ūlttyq muzei, teleortalyq, ary qarai EEA (erkın ekonomikalyq aimaq), Aqmolanyŋ Bas josparyna konkurs, Astananyŋ tūsaukeserı. Daiyndyq» degen sözder bar. Atalǧan mäselelermen qatar osy kezderı «astananyŋ jasyl beldeuı» de qolǧa alyna bastaǧan.
Bylai qaraǧanda, būl 1998 jyldaǧy basty ıs-şaralar men maŋyzdy mındetterdıŋ tızbesı, iaǧni sol jyldyŋ mazmūndyq sipattamasy nemese jol kartasy ıspettes dünieler bolatyn. Öitkenı ol qalanyŋ keŋ kölemdegı qūrylysymen, onyŋ bolaşaq damuynyŋ bas josparyn daiyndaudan bastaldy. Bolaşaq elordamyzdyŋ bas jospary aşyq ötkızılgen halyqaralyq baiqaudyŋ nätijesınde bekıtıldı. Oǧan 47 joba qatysty. Äigılı japon säuletşısı Kise Kurokavanyŋ jobasy ozyp şyqty.
Osy kezde astananyŋ tūsau- keserıne äzırlık naqty qolǧa alynǧan edı. Ūiymdastyru komitetı qūryldy. Onda oblystyŋ daiyndyǧy, mädeni-sporttyq jäne oiyn-sauyq mekemelerınıŋ daiyndyǧy, sauda jäne qyzmet körsetu, ippodromnyŋ qūrylysy, jol boiyndaǧy qyzmet körsetudıŋ jaǧdaiy siiaqty mäseleler qarastyryldy.
Prezident 1998 jyldyŋ qaŋtar, säuır, mamyr ailarynda arnaiy keŋester ötkızıp, Astananyŋ tūsaukeserınıŋ Baǧdarlamasyn bekıttı, ükımettık komissiia qūru turaly şeşım qabyldady, aeroporttyŋ daiyndyǧy turaly esep tyŋdady, Astana qalasynyŋ resmi tūsaukeserıne arnalǧan saltanatty otyrystyŋ ssenariın bekıttı jäne taǧy basqa köptegen naqty tapsyrmalar berdı. Elbasy būl ıske jauapty adamdardan ıs-şaralardy azaityp, onyŋ sapasyna köŋıl bölu qajettıgın eskerttı.
Älemge tanymal «Okan Holding» qūrylys kompaniiasynyŋ direktorlar keŋesınıŋ töraǧasy Bekir Okan bır sūhbatynda Astanaǧa eŋ alǧaş 1995 jyly kelgenınde Elbasynyŋ Astana turaly oiyn estıp: «Būl kışkentai ǧana qala. Qalai astana bolady?» dep sūrapty. Ol sūraqqa Prezident «Strategiialyq tūrǧydan osy qala astana boluy qajet, solai bolady» dep jauap bergen eken. Bekir Okan myrza Astanada alǧaşqy bes jūldyzdy «Okan InterContinental» qonaq üiın salǧany turaly eske tüsırıp, sol kezderı Astanada qūrylysqa qajettı materialdar joqtyŋ qasy bolǧanyn, qūrylys materialdarynyŋ Türkiia, Europa men Amerikadan äkelınetındıgın, jūmysşylardyŋ da jetıspegendıgın äŋgımelei kele, myna bır qyzyqty oqiǧany esıne alady: «Aqpan aiy edı. Qonaqüidıŋ aiaqtalmaǧan bır bölıgın salyp jattyq. Memleket basşysy Nazarbaev qonaq üidı köruge keldı. Ol ünemı qūrylys barysyn qadaǧalap otyratyn edı. «Mausym aiynda Astananyŋ tūsaukeserı bolady. Soǧan deiın būl qonaq üidıŋ qūrylysyn aiaqtaǧandaryŋyzdy qalaimyn» dedı. Uäde bere almasam da, tyrysatynymdy aittym. Öitkenı anau-mynau emes, salyp jatqanymyz – asa auqymdy 5 jūldyzdy qonaq üi bolatyn. Al uaqyt az qalǧan. Nazarbaev «Jo-joq, senıŋ qolyŋnan keledı» dedı. Bız qūrylys jūmystaryn tezdete tüstık. Qūrylys alaŋynda 2 myŋ adam jūmys ıstedı. Bauyrym jäne ülken ūlymmen qūrylystyŋ basy-qasynda bolyp, kündız-tünı eŋbektendık. Mausym aiynda qonaq üidı bıtırdık… Elorda qazır 1 millionnan astam tūrǧyny bar ülken şaharǧa ainaldy. Būl, ärine, tolyqtai Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ arqasynda ıske asyp otyr. Qala astana bolmai tūryp barlyq jerın aralap, nenı özgertu qajettıgın, nenı qolǧa alu kerektıgın özı aiqyndady. Nazarynan eşteŋenı tys qaldyrmai, qadaǧalap, Astanany osyndai äsem qala därejesıne jetkızdı. Özı Memleket basşysy bolǧanymen qatar, ülken jobanyŋ avtory. Qazaqy şaŋyraqqa ūqsata otyryp, Ūlttyq muzeidıŋ nobaiyn da özı syzǧan edı. Barlyǧyn qūddy bır käsıbi säuletşı siiaqty oilastyrdy. Astananyŋ basty säuletşısı – Nūrsūltan Nazarbaev».
Osynyŋ aldynda, 1997 jyly, Aqmolaǧa alǧaşqy ministrlıkter men vedomstvolardyŋ kele bastaǧanyn, olardyŋ jaŋa jaǧdaida keibır qiyndyqtarǧa tap bolǧanyna, älı alda qyruar jūmystardyŋ kütıp tūrǧanyna qaramastan, 1998 jyly bükıl älemge jar salyp astanany tanystyruǧa bel buǧan adamda qandai jürek, qandai erık-jıger, öz ısınıŋ dūrystyǧyna degen qandai senım men halqynyŋ aldyndaǧy jauapkerşılık pen sezım boluy kerek? Onyŋ jauabyn Elbasynyŋ keiın, 2002 jyly, qala künınde söilegen sözınen tabuǧa bolatyn siiaqty: «Cızder men bız üşın būl qalanyŋ orny men mänı bölek, onyŋ künnen künge jan-jüregımızdı baurap, köŋılımızge de, közımızge de ystyq tartyp bara jatqanyn, oǧan künnen künge bauyr basyp bara jatqanymyzdy aǧymyzdan jarylyp moiyndaiyq». Būl jerde tūsaukeserdıŋ aldynda jaryq körgen BAQ közınıŋ habarlauynşa, 30-ǧa juyq şaraǧa älemnıŋ tükpır-tükpırınen 100 myŋǧa juyq adamnyŋ keletındıgı, 300-ge juyq BAQ ökılderı atsalysatyndyǧy jäne Astananyŋ tūsaukeserıne 20 eldıŋ basşylary qatysady degen mälımetterdıŋ jariialanǧandyǧyn maǧlūmat retınde keltıre ketken artyq bolmas.
Osy jyldyŋ eŋ bır aituly oqiǧasy Qazaqstan Respublikasynyŋ astanasy Aqmola qalasynyŋ atauyn Astana – Qazaqstan Respublikasynyŋ astanasy dep özgertu turaly 6 mamyrdaǧy Memleket basşysynyŋ qaulysy boldy. Būl şeşımdı Elbasy jergılıktı atqaruşy jäne ökıldık organdardyŋ, Aqmola qalasy jūrtşylyǧynyŋ ötınışı men Respublika Ükımetı janyndaǧy onomastikalyq komissiiasynyŋ korytyndysyna negızdele otyryp qabyldady.
N.Ä.Nazarbaevtyŋ gazetterdıŋ bırıne bergen sūhbatynda Astana sözı qazaq, orys jäne aǧylşyn tılderınde bırdei qūlaqqa jaǧymdy estıledı. Būnda eşqandai ekıūşty tüsındırme degen joq. Orysşa audarmasynda da astana degendı bıldıredı. Bärı qysqa jäne tüsınıktı. Astana atauynda şeşımdılık, tabandylyq, aiqyndyq siiaqty bır reŋkı bar degen edı.
Aqmola qalasynyŋ atauyn Astana dep özgertumen bır mezgılde jaŋa astanada Saryarqa jäne Almaty audandary qūryldy. Keiın qalanyŋ şekaralyry özgertılıp, onyŋ jer kölemınıŋ keŋeiuımen bırge Esıl, Baiqoŋyr siiaqty jaŋa audandar paida boldy.
2001 jyldyŋ 13 säuırınde Memleket basşysy ministrlerdı, Prezidentke tıkelei baǧynyşty jäne oǧan esep beretın memlekettık organdardyŋ, ūlttyq kompaniialardyŋ basşylary men oblys äkımderınıŋ basyn qosyp jinalys ötkızdı. Onda negızgı mäsele retınde Astana qalasynyŋ äleumettık-ekonomikalyq damuynyŋ 2005 jylǧa deiıngı «Astananyŋ güldenuı – Qazaqstannyŋ güldenuı» Memlekettık baǧdarlamasy turaly Elbasy Jarlyǧyn oryndaudyŋ şaralary qaraldy. Sol jyldyŋ mausym aiynda N.Ä.Nazarbaev «Astana – jaŋa qala» arnaiy ekonomikalyq erkın aimaǧyn qūrdy, onyŋ erejesın bekıttı. Ol qūrylǧannan keiıngı 15 jylda elordanyŋ jalpy aimaqtyq önımınıŋ kölemı 45 ese östı. Keiın, 2006 jyly, Astana qalasynyŋ tūraqty damuynyŋ 2030 jylǧa deiıngı Strategiialyq jospary qabyldandy. Onda qala halqynyŋ ömır süru standarttaryn jaqsartu jäne äleumettık salaǧa ikemdelgen ekonomika qūru basty maqsat retınde belgılengen. Osy qadamdardyŋ barlyǧy Astananyŋ qarqyndy damuyna jaǧdai jasaǧany anyq.
2001 jylǧy 10 mausymdaǧy qala künıne arnalǧan saltanatty otyrysta söilegen sözınde Elbasy älemge tanylǧan jazuşy Şyŋǧys Aitmatovtyŋ «Astana barlyq jaǧynan da menıŋ köŋılımdegıden, kütkendegımnen äldeqaida asyp tüstı» degen bır auyz sözı köŋılımızge qatty ūialady dei kele, būl bızdıŋ tyndyrǧan ısımızge, Astanamyzdy abattandyruda qol jetkızgenderımızge berılgen ädıl baǧa retınde äbden qabyldauǧa bolatyn toqtamdy söz ekendıgıne jinalǧandardyŋ köŋılın audardy.
Japsarbai QUANYŞEV,
Memleket tarihy institutynyŋ
bas ǧylymi qyzmetkerı,
saiasi ǧylymdar doktory
(Jalǧasy bar)
