Älemnıŋ damyǧan elderınde mügedek balalardy denı sau qūrbylas-tarymen qatar oqytyp, sol arqyly sauyqtyru ädısı bar. Osynau täsıldı elımızge alǧaş ret alyp kelgen jäne osy baǧytta balabaqşa türındegı «Aruana» atty emdeu-diagnostikalyq ortalyǧyn aşqan käsıpker – Şynar Mälıkqyzy.
Şynar – «Bolaşaq» baǧdarlamasymen Ūlybritaniiada bılım alǧan alǧaşqy tülekterdıŋ bırı. «30 jasqa deiıngı ömırımdı tek bılım aluǧa, ızdenuge, bılıktılıgımdı jetıldıruge, mamandyǧymdy şyŋdauǧa jūmsadym» deidı özı. Ärine, elımızde «Bolaşaqpen» oqyp kelgen jastar jerde qalmaityny belgılı. Şynar da joǧary lauazymdarda jūmys ıstedı. Bıraq basty maqsaty mansap quu emes edı. Ol öz aldyna käsıp aşyp, ūzaq jyl boiy jinaqtaǧan bılımın el kädesıne jaratudy oilady. «Şetelde oqyp jürgen kezımde mügedek jandardy jiı ūşyratynmyn. Mūndai kembaǧal jandar elımızde joqtai körınetın. Söitsem, albyrttyqpen aŋǧarmappyn, bızdegı mügedekterdıŋ jaǧdaiy tıpten müşkıl eken ǧoi» deidı Şynar.
Bıreuge qarailasudy özınıŋ adamdyq paryzy sanaityn Şynardy mügedek jandardyŋ densaulyǧy beijai qaldyrmady. Äsırese, tua bıttı auruǧa şaldyqqan balalardyŋ bolaşaǧyna alaŋdaǧan ol säbilerge qalai da kömektesudıŋ joldaryn ızdestırdı. Kembaǧal balalarǧa berıletın äleumettık kömekter densaulyǧyna demeu bola almaitynyn tüisıngen Şynar ūzaq ızdenudıŋ arqasynda sal auruyna şaldyqqan jetkınşekterdı qūlan taza auruynan aiyqtyruǧa bolatynyna köz jetkızedı. «Älemdegı, sonyŋ ışınde elımızdegı keibır auqatty otbasylardyŋ mügedek bolyp tuǧan balalary Vengriianyŋ Pete institutynda bılım alady. Būl oqu ordasynyŋ mamandary sal auruyna şaldyqqan jandardyŋ 70 paiyzyn sauyqtyryp şyǧarady. Solardyŋ ädıs-täsılderın elımızge äkelu arqyly men, tym bolmasa, sal auruyna şaldyqqan balalardy emdep şyǧarudy özıme maqsat etıp qoidym», deidı Şynar. Ol mūratyna jetu üşın az ter tökken joq. Vengriiaǧa talai märte baryp, tıptı, ekı jyl sonda tūryp keldı. «Qytaidyŋ mamandary midyŋ qatyp qalǧan tamyrlaryn jıbıtıp, adamnyŋ qol-aiaǧyna jan bıtıredı» degendı estıp, aspan asty elıne de sapar şektı. Tıptı, osy üşın özı jaqsy bıletın aǧylşyn, nemıs tılderıne qosa, qytai tılın de meŋgerıp aldy. Talai eldıŋ täjıribesın zerttep, mäselenıŋ män-jaiyna äbden qanyqqannan keiın Şynar osydan bes jyl būryn «Denı sau balalar men densaulyǧynda aqauy bar balalardy bırıktıru jäne oqytudyŋ inkliuzivtı ädısı» atty qanatqaqty jobasyn «Biznestıŋ jol kartasy- 2020» baǧdarlamasyna ūsynady. Ärine, balalardy tärbieleitın ärı emdep şyǧaratyn ortalyqty aşu oŋai bolǧan joq. Tabanynan tausylyp, talai mekemenıŋ esıgın tozdyrdy. Ol ol ma, emdeu-diagnostikalyq ortalyǧyn aşqannan keiın «Balalarymyz qalai mügedek balalarmen qatar balabaqşaǧa barady?» dep şala bülıngender de tabyldy. Alaida, būl qiyndyqtardyŋ eşqaisysy Şynardy jasyta alǧan joq.
Bügınde «Aruana» emdeu-diagnostikalyq ortalyǧynda 150 bala tärbielenude.
Şynar Mälık aşqan ortalyqtyŋ erekşelıgı sol, mūnda sau balalarmen bırge sal auruyna şaldyqqandar da tärbielenedı. Bıraq köp emes, otyz sau bala oqityn bır topta bar bolǧany bır-ekı ǧana mügedek bala bar. Oqytudyŋ osy täsılı engızılgen bes jyldyŋ ışınde käsıpker bırqatar nätijege jetkenın, balalardyŋ boiynda adamgerşılık qasietterdıŋ ūşqynyn köbırek baiqaǧanyn aitady. «Jalpy, sal auruyna şaldyqqan balalar jürıp-tūra almasa da, olardyŋ aqyl-esı tüzu, jüregı jūmsaq bolyp keledı. Ortalyq aşylǧan bes jyldyŋ ışınde baiqaǧanymyz, sal syrqatyna şaldyqqan balalardyŋ densaulyǧy äjeptäuır oŋalyp, ortaǧa beiımdelgenın baiqadyq. Eŋ bastysy, denı sau balalarmen qatar oinap, özderın olarmen teŋ körgen balalar eşqaşan özderın kem-qor sanamaidy. Būl olardyŋ psihologiiasyna da oŋ äser ettı. Al denı sau balalar olarǧa qamqorlyq körsetu arqyly meiırımdılıktıŋ ne ekenın sezındı. Oqytudyŋ mūndai ädısı qandai balaǧa da tiımdı ekenıne köz jetkızdık» deidı Şynar Mälıkqyzy.
Mūndai jobaǧa «Aruananyŋ» ata-analary da riza körınedı. Rasymen, sal auruyna şaldyqqan balalary bar otbasylardyŋ anasy köbıne üiınde otyrady. Al osy balabaqşa aşylǧaly ata-analar eş alaŋsyz jūmysqa baratyn bolǧan. Sebebı, balalary eşkımnen kem emes, balabaqşaǧa baryp qana qoimai, logoped, psiholog, LFK-därıgerı syndy mamandardyŋ jıtı baqylauynda ekendıgın olar da bıledı.
Äzırge «Aruana» 1-7 jas aralyǧyndaǧy baldyrǧandardy qabyldauǧa ǧana mümkındıgı bar. Endı Şynar Mälık 7 jastan 18 jasqa deiıngı jetkınşekterdı oqytatyn oŋaltu ortalyǧyn aşudy oilastyryp jür. Oǧan sebep bolǧan balalardyŋ özderı eken. Byltyr «Aruana» qabyrǧasynan tülep ūşqan balalar mektep tabaldyryǧyn attapty. Onda oquşylar «Aruanada» jürgendegıdei jylylyqty sezıne almaǧan. İnkliuzivtı synypqa baryp, sau balalardan oqşaulanyp qalǧan olar jürekterı jaralanyp, bar bazynasyn Şynar apailaryna jetkızse kerek.
Endı Şynardyŋ maqsaty – balalardyŋ tılegın oryndap, olardy teŋ qūrbylarymen qatar tärbieleitın ortalyq aşu. Eger sauyqtyru em-şaralary dūrys jasalyp, psihologiialyq-moraldyq tūrǧydan qoldau köp bolsa, sal dertıne şaldyqqan balalalar 16 jasyna qarai qūlan taza jazylyp ketuı mümkın eken. Şynar Mälıkqyzy da būǧan nyq senımmen bolaşaq ortalyqtyŋ ırgetasyn qalauǧa kırısıp ketken jaiy bar.
Qymbat Nūrǧali
