Ömırden erte ozǧan daryndy balalar jazuşysy Seiıtqūl Ospanov özınıŋ kündelıgıne: «Qazaq balalar ädebietınıŋ mülde ünı şyqpai qaldy ǧoi. Ölıp qaldy ma? Qanşa dertke şaldyqsa da, tösekten basyn köteretın uaqyty boldy emes pe? Myna jaŋa zaman, jaŋa qoǧamnyŋ aldynda mülde qauqarsyz bolǧany ma… Al būǧan deiın qazaq balalar ädebietı täp-täuır-aq edı…» dep jazypty. Osy jazba menı tereŋ oiǧa qaldyrdy. Şyndyǧynda, bızdıŋ balǧyn künımızde balalar ädebietınıŋ däuırlegen şaǧy boldy. Tükpırdegı auylǧa deiın balalarǧa arnalǧan kıtaptar keletın. Solardy qyzyǧyp oqyp, qanattanatyn edık. Qazır ol kezeŋ joq. Bıraq balalar ädebietı de toqyrap qaldy dep aita almaimyz. Jaqsy dünieler jazylyp jatyr. Qordalanyp qalǧan mäseleler de joq emes. Sondyqtan osy ädebi janrdyŋ jaǧdaiy qalai, ılgerı damu bar ma degen saualmen belgılı qalamgerlerdıŋ pıkırın alǧan edık.
MEMLEKETTIK QAMQORLYQ QAJET
– Bıraz jyldan berı «ZHERSU» korporasiiasynyŋ prezidentı Bauyrjan Ospanovtyŋ qoldauymen «Daraboz» bäigesı ötıp keledı. Osy baiqau jariialanǧannan berı balalar ädebietınde serpılıs paida boldy. Jazuşylardyŋ jazǧan düniesı elenıp, jüldeger atandy. Şamaly bolsa da avtorǧa qarjylai syilyq berıldı. Sondyqtan mūndai baiqaudyŋ balalar ädebietınıŋ jandanuyna äserı mol. Bıraq Bılım jäne ǧylym ministrlıgı, Mädeniet jäne sport ministrlıgı tarapynan osyndai ädebi konkurs ūiymdastyrylǧanyn estıgen emespın. Negızı, şet elderde balalar ädebietıne qatty köŋıl böledı. Bırneşe baiqaular ūiymdastyrady. Olardyŋ jeŋımpazdary qomaqty qarjy ielenedı. Sodan keiın qalamgerlerdı yntalandyru paida bolady. Erterekte, 1970-80 jyldary «Jalyn» atty jasöspırımder men balalarǧa arnalǧan respublikalyq baiqau ötetın. Sonyŋ arqasynda ädebietke qanşama qarymdy söz zergerlerı keldı. Mysaly, sol konkurstyŋ jeŋımpazdary Qarauylbek Qaziev, Tynymbai Nūrmaǧambetov, Nesıpbek Däutaiūly, Marat Qabanbaevtyŋ esımderı jalpaq jūrtqa tanyldy.
Menıŋ oiymşa, balalar ädebietın, eŋ aldymen, memleket qamqorlyǧyna alu qajet. Sodan soŋ şeteldegı myqty degen balalar şyǧarmalaryn qazaqşaǧa audarylsa deimız. Tärjımaşylardyŋ da eŋbegı «inemen qūdyq qazǧandai». Oǧan da demeu kerek. Jasyratyny joq, qazır bärı de materialdyq qoldauǧa bailanysty. Soǧan dūrys niet būrylsa, balalar ädebietı alǧa damidy.
BEZENDIRU KÖŊILIMNEN ŞYQPAIDY
– Qazır balalar ädebietı turaly mäseleler köterılıp jatyr. Aldaǧy 7-8 mausymda bas qalada halyqaralyq balalar ädebietınıŋ forumy ötedı. Sonda bıraz oilar qozǧalady dep senemın. Bügınde jetkınşekterge arnalǧan kıtaptar qolǧa tüse bermeidı. Alysqa barmai-aq elordadaǧy «Abai», «Astana», «Meloman» jäne t.b. kıtap dükenderınde qazaq tılındegı balalar jinaqtary öte az. Sausaqpen sanarlyq. Biyldan bastap Mädeniet jäne sport ministrlıgı «Ädebiettıŋ äleumettık türlerın basyp şyǧaru» baǧdarlamasy aiasynda jaŋa kıtaptardy bes myŋ danamen şyǧaryp jatyr. Şyndyǧyn aitqanda, būl da mardymsyz. Olardyŋ denı dükenderge barmaidy. Kıtap oqyǧan balanyŋ sanasy säulelenıp, ruhtanady. Balalar ädebietınıŋ damuyna üles qosyp jürgen bırtalai qalamgerler bar. Bır qyzyǧy, köbısı tūraqtap qalmaidy.
Odan keiın taǧy bır mäsele bar. Bızdegı balalar kıtaptarynyŋ bezendıruı köŋılımnen şyqpaidy. Mäselen, Resei baspalarynan şyqqan jinaqtary qandai ädemı?! Qarap tūryp közıŋız toiady. Oǧan balalar tügıl, eresekterdıŋ özı qyzyǧady. Nege deseŋız, bala aldymen kıtaptyŋ syrtqy mūqabasyna qaraidy. Sosyn baryp mazmūndy oqidy. Bızde bezendıru jaǧynan uaqyt talabyna jauap beretın – alpys jyldyq tarihy bar «Baldyrǧan» jurnaly ǧana. Osydan baspalar ülgı alsa bolady. Jurnaldyŋ on ekı nömırı – on ekı kıtap dep aitar edım. «Baldyrǧanǧa» ūqsaǧan formaty şaǧyn kıtaptar şyqsa artyq bolmaidy.
KİNO TILINE AINALSA…
– Jalpy, balalar ädebietı turaly aitar bolsaq, keşegı keŋestık däuırdegı balalar ädebietı men jaŋa ǧasyrdaǧy balalar ädebietın salystyra almaisyz. Bügıngı jetkınşekterdıŋ qoly ūzyn. Ǧalamtor arqyly kez kelgen eldıŋ körkem ädebietımen tanysady. Älemdık deŋgeidegı balalar ädebietı de 180 gradusqa özgergen. Olardyŋ baǧyty özgeşe örıs aldy. Abstraksiialyq, fantastikalyq sekıldı neşe türlı ädebi elementterdı qoldanu arqyly tosyn oqiǧalar tabu, şytyrman jaǧdailarǧa baru köbırek kezdesedı. Bır jaǧynan, būl dūrys şyǧar. Ekınşı mäsele, älemdık deŋgeidegı balalar ädebietı tek qana körkem şyǧarma türınde qalmai, kino tılıne ainalyp jatyr. Qazır Garri Potterdı bılmeitın bala joq. Būl turaly kıtap jazyldy, kino tüsırıldı. Sosyn dünie jüzıne tez taraldy.
Bızde de osy janrda jazylǧan täuır tuyndylar jeterlık. Solar älemdık deŋgeidegıdei kinoǧa nemese drama tılıne ainalsa deimız. Osyndai türlı ädısterge baryp, jetkınşekterge jetkızu jaǧyn oilastyrǧan jön. Eŋ bastysy, körkem ädebiet balalardy adamgerşılıkke tärbieleuge, imandylyqqa bauluǧa baǧyttalu kerek. Bala – bızdıŋ bolaşaǧymyz. Olar jaqsy azamat bolyp össe, onda eldıŋ keleşegı bar. Al tärbiesızdeu bolyp erjetse, erteŋımız küŋgırt. Sondyqtan balalar ädebietıne erekşe köŋıl bölu kerek.
Daiyndaǧan Azamat ESENJOL
