Aqylbek Kürışbaev, S.Seifullin atyndaǧy Qazaq agrotehnikalyq universitetınıŋ rektory, Astana qalasy mäslihatynyŋ deputaty
– Ekı märte elordalyq mäslihattyŋ deputaty atandyŋyz. Özıŋız sailanǧan okrugtegı tūrǧyndardy qandai mäseleler tolǧandyrady. Alǧaşqy sözımızdı osydan bastasaq?
– Ärine, älem nazaryn audarǧan bas qalamyz jyldan-jylǧa damyp, körkeiıp keledı. Oǧan erekşe quanamyz. Rasynda, ekı märte qalalyq mäslihattyŋ deputaty bolyp otyrmyn. Tūrǧyndar biyl ekınşı märte maǧan senım artyp, qaita dauys berdı. Deputat bolu – ol ülken jauapkerşılık, el senımı. Osyǧan orai özımdı sailaǧan №6 okrug tūrǧyndarymen jiı kezdesıp tūramyn. Olar köbınese tūrmystyq-şaruaşylyq mäselelerın aitady. Äsırese, üilerdıŋ joǧary qabattaryndaǧy päterlerge ystyq sudyŋ qysymynyŋ azdyǧynan köterılmeitındıgı söz bolady. Osy mäsele boiynşa Jeŋıs daŋǧyly, Ş.Uälihanov, I.Esenberlin, Y.Dükenūly, Ş.Aimanov jäne İ.Qūtpanov köşelerınıŋ tūrǧyndarynan şaǧym köp tüstı. Olardyŋ ötınışterın oryndau üşın «Astana su arnasy» AQ-na hat joldandy. Bügınde atalǧan tūrǧyn üilerge ystyq sudyŋ köterılu deŋgeiı anyqtalyp, naqty şaralar qolǧa alyndy. Sondai-aq, Jeŋıs daŋǧylyndaǧy 67 mekenjaidaǧy 16 qabatty tūrǧyn üidıŋ azamattary 2012 jyldan berı segızınşı qabattan joǧary su köterılmeitındıgın jazǧan edı. Qazır osy mäsele de tolyq şeşıldı.
Jalpy, menıŋ okrugımde ötken ǧasyrdyŋ 60-70 jyldary salynǧan 3-5 qabatty eskı üiler köp. Bügınde olardyŋ su qūbyrlary äbden eskırgen, aiyrbastaudy nemese kürdelı jöndeudı talap etedı. Sondyqtan būl mäselenı tolyqqandy şeşu üşın jekemenşık päter ielerı kooperativterımen bırlesıp talqylau qajet. Köbınese tūrǧyndardyŋ päter ielerı kooperativterı basşylaryna köŋılı tolmaidy. Keibır töraǧalar öz jūmystaryna nemqūraily qarap, tūrǧyndardan maqsatty türde jinalatyn qarjyny tiımdı paidalanbaidy. Qarapaiym tazalyq şaralaryn jüielı jürgızbeidı. Osy jaǧdaidy Saryarqa audany äkımıne jetkızıp, PİK töraǧalarynyŋ jūmystaryna äkımdık tarapynan qataŋ baqylau qoiu turaly ūsynys aityldy.
2012-2015 jyldary okrug boiynşa tūrǧyn üilerdıŋ aulalaryn abattandyru jūmystary jürgızıldı. Oǧan memleketten 600 mln teŋge kölemınde qarjy bölındı. Bügınde keibır üidıŋ aulalaryndaǧy jūmystar qarjyǧa bailanysty aiaqtalmai qaldy. Älı de balalar oinaityn aula alaŋdary qajet. Ony da mäsele retınde köterıp, qalalyq äkımdıkke saual joldadyq. Oǧan qarjy bölınıp jatsa, şeşımın tabady dep oilaimyn. Ärine, aita bersek, tūrǧyndardy mazalaityn mäsele jeterlık. Onyŋ barlyǧyn mümkındıgınşe şeşıp jatyrmyz deuge bolady.
– Sız deputat qana emes, bas qaladaǧy tarihy tereŋ S.Seifullin atyndaǧy Qazaq agrotehnikalyq universitetın basqaryp otyrsyz. Jaŋa oqu jylyn qalai bastadyŋyzdar?
– İä, S.Seifullin atyndaǧy Qazaq agrotehnikalyq universitetı 1957 jyly qūrylǧan. Astanadaǧy alǧaşqy joǧary oqu orny ekenın de maqtanyşpen aitamyz. Aldaǧy jyly oqu ordasyna alpys jyl tolady. Sondyqtan auyz toltyryp aitatyn tabystarymyz köp.
Jaŋa oqu jyly da sätımen bastaldy. Biyl elımızdegı joǧary oqu oryndary arasynda bızdıŋ universitettı taŋdaǧan talapkerler boiynşa aldyŋǧy orynda tūrmyz. 2016-2017 oqu jylyna QazATU bakalavriat mamandyǧy boiynşa 1217 grantty jeŋıp aldy. Būl byltyrǧy jylmen salystyrǧanda 156 grantqa köp. Universitet özınıŋ biık deŋgeidegı joǧary oqu orny ekendıgın osylai taǧy da däleldedı. Jaŋa oqu jylynda 1-kursqa 3 myŋnan astam tülek qabyldandy. 800-den asa jas maman magistraturada bılım alady. Sonymen bırge, şeteldık joǧary oqu oryndarymen yntymaqtasyp, jaŋa innovasiialyq ǧylymi-zertteu universitetıne aiaq basyp kelemız. Aitalyq, agrarlyq-innovasiialyq ǧylym boiynşa älemdegı alǧaşqy orynda tūrǧan äigılı Devis qalasyndaǧy Kaliforniia universitetımen ekıjaqty tyǧyz bailanys ornattyq. Ǧylymi-zertteu universitetınıŋ baǧdarlamasyn bırge qūrdyq. Bügınde köptegen oqytuşylarymyz Kaliforniia universitetındegı jaŋa täsılderdı, jaŋa bılım beru baǧdarlamalaryn üirenude. Olar elge kelgen soŋ, osy täsılderdı oqu baǧdarlamasyna engızedı.
Bız oquǧa ǧana emes, studentterdıŋ äleumettık jaǧdaiyna airyqşa köŋıl bölıp otyrmyz. Osy qazan aiynyŋ soŋyna taman QR Bılım jäne ǧylym ministrlıgınıŋ qoldauymen 800 oryndyq jataqhana paidalanuǧa berılmek. Degenmen bas qalada barlyq studenttı jataqhanamen qamtu mümkın emes. Sonda da qoldan kelgenşe barlyq jaǧdai jasaluda. Studentterge arnalǧan äleumettık düken, därıhana, emhana jūmys ısteidı. Universitettıŋ oqytuşy-professorlary jäne studentterıne arnalǧan ashana elordadaǧy baǧasy arzan ashana dep aituǧa bolady. Taiauda ǧana Esıldıŋ sol jaǧalauynan universitettıŋ magistranty men doktoranttaryna jäne jas oqytuşylaryna arnalǧan 120 päterlı otbasylyq üş jataqhana paidalanuǧa berıldı. Osy aiaqtalǧan qūrylys nysandary universitettıŋ igılıgıne soŋǧy 30 jylda salynǧan bırden-bır ǧimarat ekenın aituǧa bolady. Osy jaqsy jaŋalyqtardyŋ barlyǧy airandai ūiyp otyrǧan ūjymǧa tyŋ serpın, sony ızdenıs berdı.
Bızge köbınese tülekter alys auyldardan keledı. Sondyqtan bügıngı ekonomikalyq jaǧdaidy eskere otyryp, biylǧy oqu aqysyn byltyrǧy baǧamen qaldyrdyq. Būl da olarǧa jasalǧan ülken kömek dep esepteimın.
– Oqu ordasynda jürgızılıp jatqan jaŋa jobalar jaiynda aitsaŋyz. Studentterdıŋ bılım men eŋbek täjıribesın ūştastyru baǧytynda qandai jūmystar atqaryluda?
– Universitette 37 mamandyq boiynşa 10 myŋnan astam bakalavr, 31 mamandyq kölemınde 600 magistr bılım alady. Jäne 14 mamandyq negızınde 1548 (PhD) doktorant oqidy. Oqu ürdısı kredittık jüiemen jüredı. Elbasynyŋ Bılım beru jäne ǧylymdy damytudyŋ 2016-2019 jyldarǧa arnalǧan memlekettık baǧdarlamasyna säikes elımızdegı joǧary oqu oryndary halyqaralyq akkreditasiiadan ötu kerek. Būl degenımız – bızdıŋ bılımımız ben bılıktılıgımız älemdık deŋgeige sai bolu qajet degen söz. Mamandarymyz ışkı naryqty ǧana emes, syrtqy naryqta da jūmys ıstei bılu kerek.
Bız, negızınen, auylşaruaşylyq mamandaryn daiyndaimyz. Būl salada mausymdyq jūmystar köbınese köktemde bastalady. Sondyqtan oqu ürdısınde üş semestrlık jäne toqsandyq oqu mümkındıkterı berıldı.
Elımızde dualdı oqytu jüiesı damyp keledı. Keibır mamandyqtar boiynşa bızde dualdyq oqytudyŋ elementterın engızdık. Studentterdıŋ oqu teoriiasyn öndırıspen ūştaudy qolǧa aldyq. Oǧan kelısımşartqa otyrǧan käsıporyndaǧy jetekşı mamandardy tartyp, olarǧa qosymşa aqy tölep otyrmyz. Öndırıstık täjıribenıŋ uaqytyn 3 aidan 8 aiǧa deiın ūzarttyq. Üşınşı kurstan bastap studentter öndırıske täjıribe almasuǧa barady.
Byltyrdan bastap oqu men öndırıs tyǧyz bailanysta bolu üşın arnaiy täjıribelık şaruaşylyq ūiymdastyryldy. Elordanyŋ janynan 1200 gektar jer aldyq. Oǧan türlı auylşaruaşylyq daqyldaryn ektık. Kartop, bidai, arpa, sūly daqyldaryn alǧaş ret öz şaruaşylyǧymyzda jinaimyz. Būl bız üşın ülken jetıstık dep oilaimyn. Aldaǧy jyly et, kökönıs önımderınıŋ türlerın arttyru oiymyzda bar. Būl kampusty zamanaui tehnikalarmen qamtamasyz etemız ärı ǧylym jolynda jürgen mamandar sol jerde ǧylymi-zertteu jūmystaryn jürgızedı.
– Auyl şaruaşylyǧy salasyn jetık bılesız. Belgılı ǧalymsyz. Sondyqtan osy salany odan ärı jetıldıru, damytu turaly qandai tyŋ oilaryŋyzben bölıser edıŋız?
– Halqymyz «Auyl – altyn besık» dep beker aitpaǧan. Men de auylda düniege keldım. Sondyqtan el ömırı maǧan etene tanys. Bügınde halqymyzdyŋ 45 paiyzy auylda tūrady. Olardyŋ ekonomikalyq-äleumettık jaǧdaiyn jaqsartu – barlyǧymyzdyŋ da paryzymyz. Elbasynyŋ «Qazaqstan-2050» strategiialyq baǧdarlamasynda auyldy damytu turaly jaqsy aitylǧan. «Agrobiznes-2020» baǧdarlamasy jūmys ısteidı. Qazırgı künde auylda mal basy köbeiıp keledı. Ol – quanarlyq jait. Bız – agrarly memleketpız. Qazaqstan keleşekte körşı elder men Europa memleketterın azyq-tülıkpen qamtamasyz etudı qolǧa almaq. Bügınde Qytai memleketı bızdıŋ auylşaruaşylyq tauarlaryna qyzyǧuşylyq tanytyp otyr. Sondyqtan auyldy damytu üşın zamanaui tehnologiialar men bılıktı mamandar qajet. Anyǧyraq aitqanda, öndırıske agrarlyq ǧylymnyŋ jetıstıkterın engızu kerek. Sonda ǧana auyldyŋ bolaşaǧy jarqyn bolaryna senemın.
Sūhbattasqan:
Azamat ESENJOL
