Qali Äbdiev, QR Bılım jäne ǧylym ministrlıgı «Ūlttyq testıleu ortalyǧy» direktory: ŪBT – ŪLTTYQ MAŊYZDY ŞARA

Mausym aiy qarbalasqa toly. Äsırese, onyŋ ışınde Ūlttyq bıryŋǧai testıleudıŋ orny bölek. Balasy üşın äke-şeşe de, bolaşaǧy üşın tülek te alaŋdaidy. Mūǧalımder de erekşe män beredı. ŪBT-da joǧary ball jinaǧan mekteptıŋ de abyroiy biık. Biyl da auqymdy şara joǧary deŋgeide ötpek. Osy oraida Ūlttyq testıleu ortalyǧynyŋ direktory Qali Äbdievpen kezdesıp, daiyndyq barysy turaly keŋırek äŋgımelestık.

DAIYNDYQ JOǦARY DEŊGEIDE

– Qali Seiılbekūly, aldymyzda altyn ūia mektebınen qanattanǧaly otyrǧan tülekterdı Ūlttyq testıleu synaǧy kütıp tūr. Biyl osy şaraǧa qanşa talapker qatysady dep jobalanuda?
– Dūrys aitasyz. Ūlttyq bıryŋǧai testıleudıŋ el ömırındegı maŋyzy zor. Biylǧy jyly Respublika boiynşa orta mektep bıtıruşılerdıŋ 89992-sı ŪBT-ny 1-15 mausym aralyǧynda 165 ūlttyq bıryŋǧai testıleu ötkızu oryndarynda tapsyrady. Al kolledj studentterı şılde aiynda ötetın keşendı testıleuge qatysady. Sonymen qatar, keşendi testileuge ötken jyldardaǧy jalpy orta bilim beru ūiymdarynyŋ tülekterı, densaulyǧyna nemese däleldı sebeptermen ŪBT-ǧa qatyspaǧan, halyqaralyq oquşylarmen almasu jelisi boiynşa şetelde oqyǧan jalpy bilim beretin mektep bitiruşiler, respublikalyq muzyka mektep-internattarynyŋ oquşylary jäne oqu ornyn şetelde bitirgender qatysa alady. Atalmyş testıleuge qatysu üşin ötinişter 20 mausym men 9 şilde aralyǧynda qabyldanady. Ötken jyly 78 248 tülek keşendı testıleuge qatysqan edı.
– Elımızdıŋ bas ordasynda ŪBT qai kezde, qai jerde bolady? Oǧan daiyndyq barysy qandai därejede, özgerıster bar ma?
– Astana qalasynda Ūlttyq testıleu ortalyǧynyŋ 3 filialy ornalasqan. Olar – L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetı, S.Seifullin atyndaǧy Qazaq agrotehikalyq universitetı jäne Qazaq gumanitarlyq zaŋ universitetı. Elordalyq mektepter 2-7 mausym aralyǧynda osy 3 punkte Ūlttyq bıryŋǧai testıleudı ötkızedı.
ŪBT – ūlttyq maŋyzy bar şara bolǧandyqtan, respub­lika aumaǧynda da daiyndyq jūmystary qarqyndy jürgızılude. Testıleu ötetın är punkte QR Bılım jäne ǧylym ministrımen bekıtılgen jergılıktı bilık, memlekettık emes ūiymdardyŋ jäne BAQ ökılderınen tūratyn ŪBT ūiymdastyru jäne ötkızu bo­iynşa memlekettık komissiia qūrylǧan. Būl komissiia testıleu ötetın ǧimarattyŋ äzırlıgıne, onyŋ barlyq qajettı arnaiy tehnikalyq qūraldarmen qamtamasyz etıluıne jauapty. Sondai-aq, ata-analar men tülekterge aqparattyq-tüsındıru jūmystary jürgızıldı. Atalǧan komissiia testıleu uaqytynda oquşylardy tamaqtandyru, tasymaldau jäne jatyn oryndardy daiyndau sekıldı ūiymdastyru jūmystarymen ainalysady.
– Biyl oquşylar ŪBT-dan joǧary oqu oryndaryna tüsu üşın qanşa ball jinau qajet? Memlekettık grant turaly da aityp ötseŋız?
– Joǧary oqu oryndaryna tüsuşi talapkerlerdı qabyldau ūlttyq biryŋǧai testileudiŋ nemese keşendi testileudiŋ nätijeleri boiynşa berilgen sertifikattaǧy baldarǧa säikes konkurstyq negizde olardyŋ ötinişteri boiynşa jüzege asyrylady. Bılım beru grantyn alu konkursynda qazaq nemese orys tılı (oqytu tılı), Qazaqstan tarihy, matematika jäne taŋdau pänı boiynşa baldar eskerıledı. Konkursqa qatysu üşın kemınde – 50, ūlttyq joǧary oqu oryndaryna tüsu üşın kemınde – 70, atalmyş joǧary oqu oryndaryndaǧy «Bılım», «Auyl şaruaşylyǧy ǧylymdary» jäne «Veterinariia» mamandyqtaryna kemınde – 60 ball, al «Jalpy medisina» mamandyǧy boiynşa kemınde – 55 ball, onyŋ ışınde beiındı pän boiynşa kemınde – 7 ball, ärbır şyǧarmaşylyq emtihan bo­iynşa kemınde – 10 ball , al qalǧan pänder boiynşa kemınde 4 ball jinau qajet.
Memleket tarapynan 2015-2016 oqu jylyna 32 168 memlekettık bılım beru granty bölındı. 2016-2017 oqu jylyna arnalǧan joǧary bılımı bar mamandar daiarlauǧa arnalǧan memlekettık bılım beru tapsyrysy älı bekıtılgen joq. Ol turaly aqparat QR Bılım jäne ǧylym ministrlıgınıŋ, Ūlttyq bıryŋǧai testıleu ortalyǧynyŋ saittaryna jariialanady. Būqaralyq aqparat qūraldary arqyly da taratylady.

BALALARDY QOLDAU QAJET 

– Synaq kezınde oqu­şy­lar arasynda keide psi­hologiialyq jaǧdailar da oryn alyp jatady. Osy keleŋ­sızdıktıŋ aldyn alu üşın qandai da bır şaralar jürgızıldı me?
– ŪBT kezınde oquşylarǧa eşkım kedergı keltırmeidı, ülken daiyndyqpen kelgen ärbır oquşy qinalmai tapsyryp şyǧatynyna senımdımız. Sebebı, testıleudıŋ barlyq sūraqtary mektep baǧdarlamasy aiasynda ǧana äzırlengen. Tek sapaly daiyndyq qajet. Elımızdıŋ tükpır-tükpırınde QR Bılım jäne ǧylym ministrlıgı tarapynan, Ūlttyq Testıleu ortalyǧynyŋ ŪBT ötkızu oryndary men jergılıktı bılım bölımderı tarapynan bolsyn, auqymdy şarany ūiymdastyru men ötkızu, ondaǧy talaptar turaly, sonymen qatar, joǧaryda aityp ötken keleŋsızdıktıŋ aldyn alu maqsatynda aqparattyq-tüsındırme jūmystary jürgızıldı. Mektepterde jäne testıleu kezınde balalarǧa psihologiialyq kömek körsetu maqsatynda bılım beru oryndarynyŋ psihologtary jūmys ısteidı. Bır jaǧynan, ata-analar, tuǧan-tuysqandar da balany «bız senı qoldaimyz», «bız senı qandai nätije bolsa da jaqsy köremız» degen jyly sözderdı aiamai aityp, qoştap otyrsa deimız.
– Keide ata-analar men oquşylardyŋ Ūlttyq bıryŋ­ǧai testıleu sūraqtaryna köŋıl­derı tolmai jatady. Jal­py, osy test sūraqtary qalai daiyndalady?
– Test tapsyrmalaryn qūrastyru jūmystaryna elımızdıŋ barlyq aimaqtarynan bılıktılıgı joǧary, arnaiy daiyndyq kurstarynan ötken mūǧalımder şaqyrylady. Test tapsyrmalarynyŋ bazasyn qalyptastyru turaly tolyq aqparat Ūlttyq testıleu ortalyǧynyŋ saitynda jariia­lanǧan .
Oquşy öz nätijesıne qana­ǧattanbaǧan jaǧdaida apel­liasiiaǧa ötınış beruge qūqyly. Respublikalyq apelliasiia komissiiasyna kelıp tüsken ötınışterdı saraptau kezınde 2012-2015 jyldarda ötken ŪBT barysynda qoldanylǧan test tapsyrmalarynyŋ 0,1-0,45 paiyzynda ǧana qate bolǧany anyqtaldy.
– «Altyn belgı» iegerlerıne qandai jeŋıldıkter qaras­tyrylǧan?
– Bılım turaly zaŋǧa säikes Bilim beru granttaryn aluǧa, sondai-aq, tehnikalyq jäne käsiptik, orta bilimnen keiingi jäne joǧary bilimdi kadrlar daiarlauǧa memlekettik bılım beru tapsyrysy boiynşa bilim aluşylardyŋ qūramyna qabyldauǧa arnalǧan konkursty ötkizu kezinde «Altyn belgi» iegerlerınıŋ artyqşylyq qūqyǧy bolady.

AITARY BAR JAŊALYQ

– Biyl Ūlttyq bır­yŋǧai testıleu kezınde şektı deŋgeidı jinai almaǧan ta­lap­kerler üşın joǧary oqu oryndaryna testıleudı qaita tapsyru mümkındıgı berılmek. Ol jūmystar qalai atqarylady?
– ŪBT barysynda şektık deŋgeidı jinai almaǧan bıtıruşıler üşın aǧymdaǧy jyldyŋ tamyz aiynda barlyq oblys ortalyqtary men Astana jäne Almaty qalalarynda ornalasqan bazalyq joǧary oqu oryndarynda keşendı testıleu ūiymdastyrylady. Şektık deŋgeidı jinai almaǧan talapkerler keşendı testıleudı tört pän boiynşa tapsyrady: oqytu tılı, Qazaqstan tarihy, matematika jäne taŋdau pänınen (beiındı).
– Aldaǧy jyldan bastap Ūlttyq bıryŋǧai testıleuge özgerıster engızılmek. Ol qan­dai özgerıster, osy baǧytty tarqatyp aitsaŋyz?
– 2016 jyly Bılım turaly Zaŋǧa engızılgen tolyqtyrular men özgerısterge säikes, 2017 jyldan bastap Ūlttyq bıryŋǧai testıleu joǧary oqu oryndaryna tüsuge arnalǧan ırıkteu emtihany bolyp, al mekteptegı memlekettık oqu bıtıru emtihany bılım aluşylardyŋ orta bılım beru kursyn aiaqtaǧany turaly kuälandyratyn, mem­lekettık ülgıdegı qūjatty alu üşın qajettı şart bolyp esepteletın, orta bılım beru ūiymdarynda bılım aluşylardy qorytyndy attestattau nysany bolyp özgeredı. Iаǧni, orta bılım beru ūiymdarynda bılım aluşylardy qorytyndy attestattau memlekettık oqu bıtıru emtihandary nysanynda jüzege asyrylatyn bolady. Qazırgı taŋda Bılım jäne ǧylym ministrlıgı tarapynan atalǧan räsımderdıŋ mehanizmderın aiqyndaityn jūmys toby qūrylyp, naqty şaralar qolǧa alyndy.

Sūhbattasqan:
Azamat ESENJOL