Qazırgı jahandanu zamanynda közı aşyq, kökıregı oiau halyqtyŋ qaŋqu äŋgıme men jalaŋ ūranǧa ere bermeitını anyq. Alaida ūlt tärbiesıne aralasatyn, tıptı ony qūraityn faktorlardyŋ qalai jūmys ıstep jatqandyǧymen eşkımnıŋ şaruasy joq.
Ol faktorlardyŋ tızımın gazet-jurnal, telearnalar, radiobaǧdarlamalar, tıptı bır kışıgırım habarlamalar, jarnamalardan bastap Ükımet jūmysyna deiın jalǧastyruǧa bolady. Iаǧni jurnalisterdıŋ, özderın törtınşı bilık ökılderı sanaityndardyŋ, ūlt tärbiesınde atqaratyn rölı baiqalmasa da, äserın tigızetını sözsız. Ökınışke qarai, qanşalyqty maŋyzdy ıspen ainalysyp jürgenderın sezınbei, synǧa ūşyrap jürgen ärıptesterımız az emes. Basqa faktorlardy bylai qoiyp, kögıldır ekrannyŋ arǧy jaǧy sūr divandaǧy bergı jaqtaǧylardy qalai tärbielep otyr? 1980 jyldardyŋ basynda «Jürekten qozǧaiyq», «Paryz ben qaryz», «Qauyşu» siiaqty joǧary baǧalanǧan baǧdarlamalar şyǧarmasa da, ūqsap baǧyp jürgender bar ma? Şyny kerek, qazırgı taŋda sauatty mamandar tapşy. Tek jurnalistikada emes, basqa salalarda da diplom jai ǧana qaǧazǧa ainalǧany bärıne mälım.
Bır qazaqşasy joq multfilm, kinofilm, şeteldık arnalardan bölek, qazaq auditoriiasyna belgılı 6 arnany saralap köreiık.
Latyn älıpbiıne tolyqtai bolmasa da, köşudı bastap ketken – «Ūlttyq arna». Salmaqty, naǧyz ūlt tärbieleitın mädeniettıŋ ülgısı. Alaida osynşa qauqarly arnanyŋ sauatty telejurnalist tappai, änşılerge tızgındı bergenı qynjyltady. Būl joqtyŋ qasy emes, būl – reiting. Ärı halyq sol adamdardy körgısı keledı. Iаǧni halyqtyŋ sauatynyŋ tömendıgı – būl bölek mäsele. Ūlt tärbiesı bizneske ainalǧan şaqta, ärine, eş redaktordyŋ sauatty mätınder men salmaqty oimen ainalysatyn uaqyty da, qūlqy da joq.
Ne degenmen, favorit bolyp tūrǧan «Habar» men «Qazaqstanǧa» jaŋalyqtar jaǧynan taǧar mın joq şyǧar. Tek «Habar» arnasynyŋ myna bır habarlamasy äbden oilandyrady. Estuımızşe, 2 mln teŋge qarajatyŋ bolsa, studiiany bır aiǧa jalǧa alyp, qalaǧan baǧdarlamaŋdy tüsıresıŋ, «Habar» körsetedı eken. Bız bıletın kommersiialyq arnalardyŋ qataryna taǧy bıreuı qosylǧany ma? Sondai studiiany jalǧa alatyndardyŋ qatarynda – Qaraqat pen Qydyrälınıŋ «Benefis şouy».
Änşıler demekşı, olarǧa tıptı bölek «Gäkku» degen ädemı atpen arna aşyldy. Änşı Meirambek Bespaevtyŋ «Jūldyzben sūhbat» baǧdarlamasynda bergen sūhbatynda: «Bastapqyda «Gäkku» dep ädemı at qoiyp, «töl önerımızdı damytamyz, qūdıretın paş etemız» dep änşı bıtkennıŋ bärın jinady, keiın arzan bır düniege ainalyp kettı. Reiting, jarnama jinalǧannan keiın bolmaityn klipter, sapasyz änder, aşyq-şaşyq kiıngen bişılerdı körsetıp kettı» degen bolatyn. Iаǧni halyqtyŋ qyzyqtau men ösekteuge jetıp otyrǧan sanasy arqyly keibır adamdar aqşa jasap, kün körıp otyr degen söz.
Ūlt tärbiesınde tejegış bolyp, reitingı asqaqtap tūrǧan «Evraziia bırınşı» arnasyndaǧy «Qalaulym» baǧdarlamasyn aitpai ketsek, özımızge syn bolar. Bıluımızşe, baǧdarlama ūjymynyŋ negızgı bölıgı, redaktorlar – türık mamandary. Türkiiada synǧa ūşyrap, jabylyp, endı byltyrǧy jazdan berı bır jyl körsetılgen baǧdarlamanyŋ bırınşı bölımı jaqynda ǧana aiaqtaldy. Maqsattary – qyz-jıgıtterdı tabystyru bolsa da, 3 saǧattyq realiti-şoudyŋ közı soqyr, qūlaǧy kereŋderdıŋ özderı de qanşama qūndylyqtyŋ aiaqqa taptap jatqanyn bıledı. Baǧdarlamadaǧy qazaq tılınıŋ qorlanuy, qyzdardyŋ auzynan balaǧat estıp, töbelestı körıp, Qaraqat pen Qydyrälınıŋ «Benefis şouy» men «Gäkkudegı» änderdı tyŋdap otyra bergıŋ keledı erıksız.
Köpke topyraq şaşpaimyz, «Dara jol», «Kelbet», «Qareket», «Parasat maidany», «Mäsele» syndy sauatty ärı ūlt mäselelerın köteretın baǧdarlamalar bar.
Qazaqtyŋ ūltyn tärbieleuge bılımı de, nietı de, küşı de, sauaty da jetedı, tek qoǧam men BAQ-ta tılek pen qajettılık tapşylau siiaqty. Halyqtyŋ bolaşaǧymen oinau şou emes.
Raihan BALTABAI,
äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetınıŋ studentı
