Qoǧamda mümkındıgı şekteulı jandardyŋ mäselesı tübegeilı şeşıldı dep aituǧa älı erte. Astanada zaǧip jandarǧa arnalǧan jalǧyz kıtaphananyŋ jaiyn körıp, oǧan közımız anyq jettı. Sonau 1970 jyly aşylǧan kıtaphana qorynda qazaq tılındegı kıtaptardyŋ azdyǧy öz aldyna, közı naşar köretın azamattardyŋ bärı sondaǧy bırlı-jarym köne tehnikanyŋ kömegıne mūqtaj.
Qyryq jyl ǧūmyryn kıtaphana ısıne arnaǧan Ǧaliia Myrzaǧaliqyzy segız jyldan berı zaǧiptarǧa arnalǧan kıtaphanada jūmys ıstep keledı. Kezınde Säken Haidarovtyŋ bastamasymen aşylǧan oqyrmandar üiınde bügınde 22 myŋnan astam kıtap qory saqtalǧan.
«Bızdıŋ myŋǧa juyq oqyrmanymyz bar. Közı naşar köretın nemese müldem körmeitınder ǧana emes, olardyŋ otbasy men jaqyndary da bızdıŋ oqyrmanymyzǧa ainalyp kettı. Kıtaphana qorynda sūranystaǧy kıtaptar az. Qazır azamattardyŋ köbı dybysty kıtaptardy ızdep keledı, sūraidy. Qoldaǧy bar mümkındıgımızdı paidalanyp, ötınışterın oryndaimyz. Jastarǧa dybysty kıtaptardyŋ elektrondy nūsqasyn fleşkaǧa jazyp beremız. Är düisenbı künı osynda kelgen jandarǧa gazet-jurnaldardan qysqaşa aqparat oqyp beremız. Al öz betınşe jüre almaityn nauqas azamattardyŋ üiıne aiyna ekı ret baryp, qalaǧan kıtaptaryn oqyp beruge mındettımız» deidı Ǧaliia Myrzaǧaliqyzy.
Qalanyŋ bır būryşynda ornalasqan kıtaphana ǧimaraty tym eskı, jüdeu körınedı. Bırneşe jyldan berı jöndeu körmegenı közge ūryp tūr. Qyzmet körsetu jaǧy da zaman talabyna sai emes. Soǧan qaramastan, mūndaǧy keluşılerdıŋ qoǧamǧa eşqandai ökpesı joq. Kıtaphana üş bölımnen, atap aiqanda abonement, oqu jäne ölketanu zalynan tūrady. Bız abonement zalynyŋ bır būryşynda tūrǧan şaǧyn tehnikalardyŋ jūmysymen tanysqymyz keldı.
«Būl apparat dybysty kıtaptardyŋ mätının brail jüiesıne tüsırıp, qaǧaz türınde basyp şyǧaruǧa mümkındık beredı. Sonymen qatar, oqyrmandarymyz qūlaqqap arqyly arnaiy baǧdarlamanyŋ kömegımen dybysty kıtaptardy tyŋdai alady» deidı kıtaphanaşy Ǧalym Nūrlanov. Alaida tekserıp körgenımız sol, jüie ıske qosylmai äbden äbıgerge saldy. Tym bolmasa qūlaqqap arqyly dybysty kıtaptardy tyŋdaǧymyz kelıp edı… Öte baiau jūmys ısteitındıkten, kütıp tūruǧa şydamymyz jetpedı.
Bır bılgenımız, ädebi kıtaptardy avtomatty türde dauystap oqyp beretın apparatqa otyruǧa ekınıŋ bırı şydai bermeidı. Robot audaratyndyqtan, eşqandai emosiiasyz, bır saryndy baiandau jüikenı jūqartatyn körınedı. Ony tyŋdauǧa tausylmas tözım kerek deidı qyzmetkerler.
Aşyǧyn aitu kerek, brail jazuymen älem kıtaptaryn tügel oqu mümkın emes. Bır ǧana romannyŋ özı 25-30 tomdy qūraidy. Dybysty kıtaptyŋ özı eskı 5-6 kassetadan tūrady. Al zamanaui diskıge jazylǧan dünieler kemde-kem. Nüktelı-bederlı jazudy meŋgeru üşın de köp uaqyt kerek. Lui Brail jüiesı alty nükte arqyly älıpbidıŋ ärbır ärpın tanytady. Sausaǧy sezımtal ärı este saqtau qabıletı joǧary jandar ǧana erkın meŋgerıp ketedı.
«Brail» bızdı oqymaidy
İä, mūndaǧy oqyrmandardyŋ bırde-bıreuı brail jüiesınde qazaqşa kıtaptardy sauatty oqi almaidy. Nüktelı-bederlı jazudan tūratyn ärıpterdıŋ ışınde qazaqtyŋ töl dybystary joq. Sondyqtan mūndaǧy apparat ta qazaq tılındegı kıtaptardy qatesız qaǧazǧa tüsırıp bere almaidy. Qiyndyqtan şyǧudyŋ jalǧyz joly – dybysty kıtap. Ökınışke qarai, dybysty kıtaptardyŋ tabyluy qiyn. Öitkenı elımızde ondai kıtaptardy tapsyryspen şyǧaratyn bırde-bır mekeme joq eken.
«Bız keler jyldyŋ josparyna säikes dybysty kıtaptarǧa tapsyrys bergımız keldı. Ǧalamtor arqyly qanşa ızdesek te, onymen ainalysatyn ūiym taba almadyq. Şymkent jäne Almaty qalalarynda bolǧanymen, tapsyrys qabyldai almaidy. Tek oqyrman retınde alyp, oqyp, qaitadan ötkızuımız kerek eken. Nemese fleşkamyzǧa jazyp aluǧa bolady. Būl kıtaphana üşın tiımsız. Sondyqtan bızdıŋ öz studiiamyz bolǧany dūrys edı. Qazır tehnikanyŋ damyǧan zamany. Diskılerdıŋ özı jaramsyz bolyp qalady. Mäselen, bır diskını 5-6 ret ainaldyryp tyŋdaǧanan keiın syzylyp, soŋynda ısten şyǧady. Eger jaqsy tehnikamen jabdyqtap, şaǧyn studiia aşuǧa kömek berılse, bıraz oqyrmandardyŋ bılım jolyndaǧy ızdenısıne jol aşylar edı» deidı Ǧalym Nūrlanov.
Tiflopedagogtar tapşy
Jyl basynan berı atalmyş kıtaphanaǧa közı körmeitın kışkentai balalaryn jetektep bırneşe ata-ana kelgen. Maqsat – balalaryna brail älıppesın üiretu. «Kıtaphanaǧa ata-analar jiı keledı. Şynymdy aitsam, keide janymyz aşidy. Bızde tiflopedagog mamandar atymen joq. Soǧan qaramastan, kışkentai balalarǧa alǧaşqy sanaudy, jan-januarlardy, türlı oiyndardy üiretıp jıberemız. Bıraq ol alǧaşqy satysy ǧana. Balany ärı qarai oqytyp, bılımın jetıldıru kerek. Bızdıŋ kıtaphanada da arnaiy kurs ötkızıledı. Bıraq ony naǧyz maman jürgızbeidı» deidı kıtaphanaşy Ǧaliia Senbaeva.
Kıtaphananyŋ oqu zalynan onnan astam oqyrmandy közımız şaldy. Jasy da, jasamysy da bar. Ekeuara şahmat oinap otyrǧandardy da kördık. Keibırı şyǧarmaşylyqpen ainalysuda. Alaida küŋgırt bölmede şyǧarmaşylyqpen ainalysuǧa şabyt beretın eşteŋenı baiqamadyq.
Al merzımdı basylymdar söresıne qazaq jäne orys tılındegı gazet-jurnaldar qoiylǧan. Kıtaphanaşy Ǧaliia apai bır sözınde qarjy tapşylyǧyna bailanysty aldaǧy jyldyŋ josparynan 1-2 jurnaldyŋ qysqaryp ketkenın tılge tiek ettı. Osy kezde kıtaphanaǧa atasyn jetektegen kışkentai bala kırıp keldı. Kıtaphanaşynyŋ aituynşa, būrynnan kelıp jürgen Erbol Süleimenov esımdı oqyrman eken.
«Kıtaphanaǧa jiı kelemın. Tek dybysty kıtaptardy tyŋdaimyn. Būǧan deiın qazaqtyŋ maqal-mätelderın, Maǧjan Jūmabevtyŋ «Jan sözın», Mūhtar Şahanovtyŋ kıtaptaryn tyŋdadym. Bügın Mūqaǧali Maqataevtyŋ «Bügın menıŋ tuǧan künım» eŋbegın jäne Aqyşevtıŋ «Jesırler» romanynyŋ diskısın alyp ketıp baramyn» deidı ol.
Aitpaqşy, mūnda mügedek arbasymen keletın oqyrmandar da bar. Alaida kıreberıste qūlaǧaly tūrǧan pandustyŋ ne sebeptı jöndelmei tūrǧanyn bıle almadyq. Kıtaphana – Astana qalasynyŋ ortalyqtandyrylǧan kıtaphanalar jüiesıne qaraityn memlekettık mekeme. Bıraq kıreberıste memlekettık rämızderge degen qūrmet baiqalmaidy. Eŋ bolmasa elımızdıŋ änūrany jazylǧan taqtaişa da joq.
Ärine, būl kıtaphanany özge kıtaphanamen salystyruǧa kelmeidı. Degenmen elordanyŋ törı bolǧandyqtan, köŋılı jarym jandarǧa kädımgıdei köŋıl bölu qajet. Özderı aitpaqşy, arnaiy studiia aşyp, oqyrmandardyŋ sūranysyna sai jylyna eŋ bolmasa onşaqty kıtap şyǧarsa, qandai keremet bolar edı. Olar da soŋǧy jaŋalyqtardan habardar bolǧysy keledı. Tarih, medisina, sport, saiasat taqyrybyndaǧy dünielerdı oqyǧysy keledı. Jaŋa audiokıtaptar, jaipaq baspaly qarıptegı ädebietter, nüktelı-bederlı kıtaptarǧa qoljetkızgılerı keledı. Közderı körmeidı eken dep müldem köŋıl bölgımız kelmei me, qalai?!
Gülmira AIMAǦANBET
