ەرلان راحىمبەكوۆ, استانا قالاسى ەكونوميكالىق قىلمىسقا جانەسىبايلاس جەمقورلىققا قارسىكۇرەس دەپارتامەنتى سىبايلاس جەمقورلىق قىلمىستىق ىستەردى اشۋ جانەالدىن الۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى: باستى مىندەت – مەملەكەت مۇددەسىن قورعاۋ
زاڭسىز جولمەن الىنعان اقشا قاراجاتىن نەمەسە وزگە مۇلiكتi زاڭداستىرۋ, ەكونوميكالىق كونتراباندا, پاراقورلىق, قىزمەت بابىن اسىرا پايدالانۋ سەكىلدى كەلەڭسىز وقيعالاردىڭ جولىنا توسقاۋىل قويۋدا استانا قالاسى ەكونوميكالىق قىلمىسقا جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس دەپارتامەنتى جوسپارعا ساي جۇيەلى جۇمىس ۇيىمداستىرىپ كەلەدى. وسى رەتتە دەپارتامەنتتىڭ سىبايلاس جەمقورلىق قىلمىستىق ىستەردى اشۋ جانە الدىن الۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى ەرلان راحىمبەكوۆپەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
– دەپارتامەنت قىزمەتكەرلەرى جىل باسىنان بەرى قانداي كەلەڭسىز وقيعالاردى اشكەرەلەدى؟
– قارجى پوليتسياسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى سوڭعى بەس ايدىڭ ىشىندە 16 جەمقورلىقتىڭ بەتىن اشتى. پارا الۋ, مەملەكەت قارجىسىن جىمقىرۋ, زاڭسىز كاسىپكەرلىكپەن اينالىسۋ وقيعالارىن تىركەدى. ول بويىنشا بىرنەشە لاۋازىمدى تۇلعالارعا قاتىستى قىلمىستىق ىستەر اياقتالدى.
– استانا قالاسىندا جەمقورلىقتىڭ قاي ءتۇرى بەلەڭ الۋدا؟
– دەپارتامەنتتىڭ جەدەل ىزدەستىرۋ تاجىريبەسى كورسەتكەندەي, قىلمىس ءجيى جاسالاتىن قۇرىلىمداردىڭ ءبىرى رەتىندە مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ سالاسى بەلگىلەندى, وندا 2010-2012 جىلدارى 107 جەمقورلىق فاكتىلەرى انىقتالعان, ياعني بارلىق اشىلعان قىلمىستاردىڭ ءاربىر ەكىنشىسى. بۇل ساناتتاعى قىلمىستار بويىنشا قىلمىستىق جاۋاپقا تارتىلعانداردىڭ قاتارىندا قر تجم مەملەكەتتiك ماتەريالدىق رەزەرۆتەر كوميتەتىنىڭ «رەزەرۆ» رمك «اۆتوماتيكا» فيليالىنىڭ ديرەكتورى ج.بايجۇمانوۆ, ونىڭ ورىنباسارى ا.قۇرمانباەۆ, «قر سالىنىپ جاتقان ءبىلىم جانە عىلىم وبەكتىلەرىنىڭ ديرەكتسياسى» جشس ديرەكتورى ت.الداجاروۆ جانە تاعى باسقالار بار. مۇنداي وقيعالاردىڭ كوبەيۋى قوعام ءۇشىن قاۋىپتى. ويتكەنى, سونىڭ سالدارىنان مەملەكەتكە قانشاما زيان كەلتىرىلەدى.
بۇگىندە جەمقورلىق كورىنىستەرى مەملەكەتتىك ورگانداردا كوپ كەزدەسەدى. مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە, بالالار ۇيىندە سوڭعى ەكى جىلدا سىبايلاس جەمقورلىق ساناتىنا جاتاتىن 18 قىلمىستىق ءىس انىقتالىپ, ولار بويىنشا بىرنەشە باسشىلار سايكەستىك جاۋاپقا تارتىلعان. قازىرگى تاڭدا ءوز بالاسىن بالاباقشاعا ورنالاستىرۋ ءۇشىن پارا بەرۋ جيىلەپ كەتتى. قىزمەت بارىسىندا جالعان مالىمەت تولتىرۋ ارقىلى مەملەكەت قارجىسىنا قول سۇعۋ جانە مەكەمەلەردە قىزمەتكەردىڭ ايلىق تابىسىن وتىرىك كوبەيتۋ كەلەڭسىزدىكتەرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن جالعاسۋدا. ناقتى ايتسام, بيىلعى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا 4 ميلليون تەڭگەنى جىمقىردى دەگەن ايىپپەن استانا قالاسىنداعى كەشكى مەكتەپ ديرەكتورى ىسقاقوۆانىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالدى. ول قىزمەت بابىن پايدالانىپ, ءوزىنىڭ جۇمىس ىستەمەيتىن تۋىستارىن تىركەۋ ارقىلى زاڭسىز جالاقى بەرگەن.
–ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە سۇيەنسەك, ەلىمىزدە جەمقورلىق نەگىزىنەن, سوت, ىشكى ىستەر ورگاندارى, ادىلەت, قورعانىس مينيسترلىگى قىزمەتكەرلەرى اراسىندا بەلەڭ الۋدا. جالپى, مەملەكەتتىك ورگانداردا قىلمىستىڭ ەڭ كوپ تاراعان ءتۇرى قانداي؟
– پارا الۋ دەپ ايتار ەدىم. ويتكەنى, بۇل ىندەت – بۇكىل مەملەكەتتىك ورگانداردا كەڭىنەن تارالعان جاعداي. مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ, مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتۋ سالاسى, ينۆەستيتسيالىق جانە جەكەشەلەندىرۋ ۇدەرىستەرى, رۇقسات بەرۋ جانە ليتسەنزيالاۋ جۇيەلەرى, بيۋدجەتتىك قاراجات پەن جەردى ءبولۋ, سالىق جيناۋ, باسشىلىق ورىندارعا تاعايىنداۋ جانە مەملەكەتتىك قىزمەتكە ورنالاسۋ, جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتىندە كوپ كەزدەسەدى.
– قالانىڭ قوعامدىق ورىندارىندا «نەسيە رەسىمدەۋگە كومەكتەسەمىن», «يپوتەكاعا كومەكتەسەمىن. جەدەل. كەپىل»… دەگەن حابارلاندىرۋلار ءجيى ىلىنەدى. ءتىپتى, ول بويىنشا ءوز جۇمىسىن ءبىتىرىپ جاتقانداردى دا بىلەمىز. بۇل قانشالىقتى زاڭدى؟
– راس, ايالدامالاردا, باعانداردا ىلىنگەن مۇنداي جارنامالار حالىق اراسىنا تەز تارالادى. ولار اقشا جانە ءۇي پروبلەمالارىن وڭاي شەشۋگە ادامداردى تەز تارتادى. الاياقتار, وزدەرىن ءارتۇرلى مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە ۇلكەن بايلانىستارى بار ادام رەتىندە, بانك, جەر قاتىناسى باسقارماسىنىڭ قىزمەتكەرى رەتىندە ازاماتتاردىڭ سەنىمىنە كىرەدى. تاجىريبەمىزدە كەزدەسكەندەي, ولار ءوزىنىڭ قىزمەتىن راستاۋ ءۇشىن ستن, جەكە كۋالىگىنىڭ كوشىرمەلەرىنە سۇراۋ سالادى. ازاماتتار وتىرىكتى سەزبەستەن, كاسىبي الاياقتارعا ءىرى اقشا سوماسىن, قۇجاتتارىن تاپسىرادى. مامىلە مەرزىمى وتكەننەن سوڭ, ۋادەسى ورىندالماعاننان كەيىن عانا الدانعاندار بىزگە جۇگىنەدى. مىسالى, استانا قالاسىنىڭ تۇرعىنى ءوزىن ءارتۇرلى مەملەكەتتىك ورگانداردا بايلانىستارى بار سياقتى كورسەتىپ, جەر ۋچاسكەسىن الۋعا «كومەكتەسكەنى» انىقتالعان, 52 ازامات ونىڭ الاياقتىعىنىڭ قۇربانى بولدى.
– جەر الۋ, ساتۋ ماسەلەسى ءبىر قاراعاندا وڭاي شارۋا ەمەس. سويتە تۇرا حالىق جەر ساتىپ الۋدا الاياقتارعا قالاي الدانىپ جاتادى؟
– قاراپايىم ءبىر ءتۇرىن ايتىپ بەرەيىن. الاياق جەر ساتۋشىعا كەلىپ, سول جەردى ساتىپ العىسى كەلەتىنىن ايتادى. ول ءۇشىن بانكتەن نەسيە الۋعا جەردىڭ قۇجاتتارىنىڭ كوشىرمەسى كەرەكتىگىن ايتادى. ويىندا ەشتەڭە جوق ادام كوشىرمە جاساپ بەرە سالادى. كەيىن, الاياق بۇل قۇجاتتارداعى مەنشىك يەسىنىڭ اتى-ءجونىن وزگەرتىپ, جەر ۋچاسكەلەرىنە جالعان قۇجاتتار جاسايدى. سوعان سايكەس زاڭ ورگاندارىنىڭ, جەر كوميتەتىنىڭ, اكىمشىلىكتەردىڭ بارلىق مورلەرى قولدان جاسالادى. سوسىن ۋچاسكەلەر ەشتەڭەدەن حابارى جوق ساتىپ الۋشىلارعا ساتىلادى. ساتىپ الۋشىلارعا ىڭعايلى باعا ۇسىنىلاتىندىقتان, كوبىنە جەرلەر جىلدام وسى جالعان تاسىلمەن «ساتىلىپ» كەتەدى.
سوندىقتان, الاياقتاردىڭ ارباۋىنا تۇسپەس ءۇشىن, بارلىق قۇجاتتاردى جەر كوميتەتى, جىلجىمايتىن مۇلىك ورتالىعى, ولاردىڭ اۋماقتىق ورگاندارىندا جەر كىمنىڭ اتىنا تىركەلگەنىن تەكسەرۋ قاجەت. ەڭ باستىسى, جەردىڭ ماقساتتى تاعايىندالۋىن ناقتىلاعان ءجون.
– وزىڭىزگە بەلگىلى, قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىن كەزەكتەن تىس اتتەستاتتاۋ ارقىلى بىلىكسىز مامانداردان تازالاۋ قولعا الىنۋدا. دەپارتامەنتتە قىزمەتكەرلەردى سۇرىپتاۋ قالاي وتەدى؟
– ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن ءبىزدىڭ قىزمەتكەرلەر دە ءبىر كىسىدەي اتتەستاتسيادان وتەدى. ولاردىڭ بىلىكتىلىگى, ءبىلىمى, پسيحولوگيالىق جاعدايى, لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتى ەرەجەگە سايكەس اشىق ءارى ءادىل تۇردە جۇرگىزىلەدى دەپ ايتا الامىن. سىناقتان سۇرىنگەندەرگە شارا قولدانۋدى ارنايى قۇرىلعان كوميسسيا شەشەدى.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
گۇلميرا ايماعانبەت
