جاھاندىق دەڭگەيدە اسا زور بەدەلگە يە ساياساتكەر نۇرسۇلتان نازارباەۆ «قازاقستان-2050 ستراتەگياسى: قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» اتتى جولداۋىندا ەلىمىزدىڭ بولاشاققا قاراي قادامىن ايقىنداپ, ۇلت دامۋىنىڭ شەشۋشى باعىتتارى مەن ونى قايتا جاڭعىرتۋ ماسەلەلەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە توقتالدى. ەلباسىنىڭ كادرلاردى دايارلاۋ مەن قايتا دايارلاۋدىڭ باسىم باعىتتارىنا توقتالىپ, وتاندىق زاماناۋي ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ءۇشىن ماڭىزدى مىندەتتەر قويۋى جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسى وكىلدەرى ءۇشىن زور مانگە يە. جولداۋدىڭ كەڭ اۋقىمدى باعىتتارى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق قۋاتى مەن مەرەيىن اسىرۋدا بارىمىزگە مىندەت-ماقساتتار جۇكتەيدى.
جوعارى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى – ساپالى ءبىلىم بەرۋ مەن قازاقستاندىق ستۋدەنتتەردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىگىن ارتتىرۋ بولىپ سانالادى. وسى ورايدا رۋدنىي يندۋستريالىق ينستيتۋتىندا 2012-2013 وقۋ جىلىندا تەوريالىق ءبىلىمدى تاجىريبەمەن ۇشتاستىرۋدى كۇشەيتۋ ءۇردىسى ايتارلىقتاي قايتا جاڭعىرتىلدى. ماماندىقتاردىڭ وقۋ-جۇمىس جوسپارى ستۋدەنتتەرگە ءتاجىريبە جۇمىستارىن پىسىقتاۋعا ءمۇمكىندىك تۋعىزاتىن ءبىزدىڭ باستى ءارىپتەستەرىمىزبەن كەلىسىلە وتىرىپ جاسالادى. «سوكولوۆ-سارىباي تاۋ-كەن بايىتۋ وندىرىستىك بىرلەستىگى» اكتسيونەرلىك قوعامى ماماندارىنىڭ قولداۋىمەن وقۋ ءۇردىسىن ۇيىمداستىرۋ جانە جۇرگىزۋ جونىندەگى جۇمىستاردىڭ ادىستەمەلەرى, تۇرلەرى جىل سايىن جەتىلدىرىلۋدە. ورتاق كەڭەستەر, دوڭگەلەك ۇستەل وتىرىستارى, ستۋدەنتتەر ساۋالناماسىنىڭ ناتيجەلەرىن تالقىلاۋ, كاسىپورىننىڭ بىلىكتى ماماندارىن لەكتسيالىق جانە تاجىريبەلىك ساباقتارعا تارتۋ جانە ستۋدەنتتەردىڭ ديپلومدىق, كۋرستىق جوبالارىنا جەتەكشىلىك ەتۋ سەكىلدى جۇمىستار تۇراقتى تۇردە جۇرگىزىلىپ كەلەدى. بۇگىنگى تاڭدا پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا سايكەس ينستيتۋتتىڭ تەحنيكالىق ماماندىقتاردى يگەرەتىن ستۋدەنتتەرىنىڭ وقۋ-جۇمىس جوسپارىنا «كاسىپكەرلىك نەگىزدەرى», «يننوۆاتسيالىق كاسىپكەرلىك», «كىشى جانە ورتا بيزنەس نەگىزدەرى» پاندەردى ەنگىزۋ ماسەلەسى كوتەرىلدى.
تاجىريبەلى مامان – جارقىن بولاشاق كەپىلى. رۋدنىي يندۋستريالىق ينستيتۋتىندا بارلىق ماماندىقتار بويىنشا ستۋدەنتتەردىڭ كاسىپتىك تاجىريبەسى ەكىنشى كۋرستان باستاپ جۇرگىزىلەدى. ۇستىمىزدەگى وقۋ جىلىندا تەحنيكالىق ماماندىقتاردىڭ كاسىپتىك تاجىريبەسىنىڭ ساعاتى 40 پايىزعا ۇزارتىلدى. سوكولوۆ-سارىباي كەن ءوندىرۋ بىرلەستىگى – تاجىريبەلىك ساباقتار ءۇشىن ەڭ ءىرى, ءارى سەنىمدى بازا بولىپ سانالادى. بۇل باعىتتاعى جۇمىستار ستۋدەنتتەردى بىرلەسىپ تاجىريبەلىك دايارلىقتان وتكىزۋ جونىندەگى ءبىلىم ورداسى مەن كاسىپورىننىڭ ۇزاق مەرزىمدى كەلىسىمى اياسىندا جۇرگىزىلىپ كەلەدى. كاسىپورىن باسشىلىعى تاجىريبەدەن وتەتىن ورىندى ۇسىنىپ, جەتەكشى تاعايىندايدى جانە ستۋدەنتتەردىڭ تاجىريبەدەن ءوتۋ بارىسىن ءوز باقىلاۋىنا الادى.
قازاقتا «وقىعانىڭدى ايتپا, توقىعانىڭدى ايت» دەگەن تاماشا ءسوز بار. شىنىمەن دە, «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسى تەحنيكالىق ماماندىقتاردى زاماناۋي تۇرعىدا دامىتۋدا ناقتى مۇمكىندىكتەردى اشپاق. بۇگىندە سوكولوۆ-سارىباي كەن ءوندىرۋ بىرلەستىگى ماماندارىنىڭ بەلسەنە ارالاسۋىمەن ستۋدەنتتەردىڭ كاسىبي ماشىعىن اكرەديتتەۋ جونىندەگى ساراپتاۋ كەڭەسىن قۇرۋ جوباسىن ازىرلەۋدەمىز. بۇل قازاقستاننىڭ ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋىنىڭ 2010-2014 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى شەڭبەرىندە كادرلاردى ماقساتتى دايارلاۋدى جۇزەگە اسىرۋدا ارىپتەسىمىزدىڭ جاڭا تەتىكتەردى قوسۋىنا جول اشادى دەپ بىلەمىز. ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆ ءبىلىم بەرۋ ءۇردىسىنىڭ جاڭا ادىستەرى مەن تەحنولوگيالارىن دامىتۋ قاجەتتىگىن ۇنەمى ايتىپ كەلەدى. گارۆارد, پرينس-تون سياقتى الەمنىڭ الدىڭعى قاتارلى ۋنيۆەرسيتەتتەرى قاشىقتىقتان جانە ونلاين رەجيمدە ءبىلىم بەرۋ ارقىلى 100 مىڭداعان اۋديتوريانى وزىنە تارتىپ وتىر. ارينە, جاقىن بولاشاقتا ساپالى ونلاين ءبىلىم بەرۋ اۋقىمى تەك قانا وسە بەرمەك. بۇل باعىتتا رۋدنىي يندۋستريالىق ينستيتۋتى 2000 جىلدان بەرى قاشىقتىقتان وقىتۋدىڭ زاماناۋي تەحنولوگيالارى بويىنشا ناتيجەلى جۇمىس جۇرگىزىپ كەلەدى. بىلىكتى مامان دايارلاۋ ءۇشىن وقۋ ۇردىسىندە ەڭ ۇزدىك وقىتۋشىلار مەن ساراپشىلاردى كوپتەپ تارتۋ ماسەلەسى دە ءوز شەشىمىن تاۋىپ وتىر.
ينستيتۋت رەسەي مەن شەتەلدىڭ ءبىر-قاتار ەلدەرىنىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىمەن تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتقان. ماسەلەن, جۋىردا عانا ءبىلىم ورداسى چەحيا مەن پولشانىڭ الدىڭعى قاتارلى تەحنيكالىق جوعارى وقۋ ورىندارىمەن ەكى جاقتى كەلىسىمدەرگە قول جەتكىزدى. بۇدان بىلاي ينستيتۋت وقىتۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەرى اتالمىش ەلدەردىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە بىلىكتىلىكتەرىن ارتتىرىپ, تاجىريبەلەرىن شىڭداۋعا زور مۇمكىندىك الىپ وتىر.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ قازاقستان حالقىنا «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسى: قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» اتتى جولداۋىندا جوعارى ءبىلىم جۇيەسىن مەملەكەتتىك-جەكە مەنشىك ارىپتەستىك قاعيداسى نەگىزىندە دامىتۋ قاجەتتىلىگى ايتىلدى. سوڭعى جىلدارى ءبىز كاسىپورىنداردىڭ, اسىرەسە, ستراتەگيالىق ارىپتەستىك تاپسىرىسى بويىنشا مامانداردى ماقساتتى دايىنداۋ ىسىندە ءبىراز تاجىريبە جيناقتادىق. ينستيتۋت قازاقستان مەن رەسەيدىڭ 150 كاسىپورنىمەن ارىپتەستىك قارىم-قاتىناستا جانە ستۋدەنتتەردىڭ كاسىپتىك تاجىريبەدەن ءوتۋى بويىنشا 130-دان استام كەلىسىم-شارت جاساسقان. پرەزيدەنتىمىز ايتقانداي, جوعارى وقۋ ورىندارى ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىمەن شەكتەلىپ قالماۋى ءتيىس. ولار قولدانبالى جانە عىلىمي-زەرتتەۋ بولىمشەلەرىن قۇرۋى جانە دامىتۋى قاجەت. قازىرگى تاڭدا ينستيتۋتتىڭ «ءبىلىم-عىلىم-يننوۆاتسيا» سىزباسى بويىنشا جۇمىس بەرۋشى كاسىپورىندارمەن ءوزارا ىقپالداسۋى ناقتى ءناتي-جەگە باعىتتالىپ وتىر. رۋدنىي يندۋستريالىق ينستيتۋتىنداعى وقىتۋشىلار مەن ستۋدەنتتەردىڭ ىرگەلى جانە قولدانبالى عىلىمي زەرتتەۋلەرى وقۋ ءۇردىسىنىڭ اجىراماس بولىگى ىسپەتتەس. كەلەشەكتە جوعارى وقۋ ورنى ءبىلىم بەرۋ ءۇردىسى, عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن ازىرلەمەلەر, تالداۋ-ساراپتامالىق ءىسى, كاسىبي جانە قوعامدىق تالقىلاۋ الاڭى جانە تەحنولوگيالىق يننوۆاتسيالار جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ بىرىكتىرىلگەن ينتەراكتيۆتى ورتاعا اينالماق. كەز كەلگەن جوعارى وقۋ ورنىنىڭ عىلىمي كورسەتكىشى نەگىزىنەن وندىرىسكە ەنگىزىلگەن ءارتۇرلى عىلىمي باعىتتاردىڭ تۇيىسەر تۇسىنداعى پانارالىق زەرتتەۋلەرمەن جانە ازىرلەمەلەرمەن انىقتالادى.
جوعارى وقۋ ورنىندا عىلىمي-زەرتحانالىق بازانى قايتا جاڭعىرتۋ جونىندە ايتارلىقتار جۇمىس اتقارىلدى. ينستيتۋت عالىمدارى – قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ مەملەكەتتىك تاپسىرىسى اياسىنداعى ىرگەلى جانە قولدانبالى زەرتتەۋلەردىڭ ورىنداۋشىلارى. بۇگىندە ولار پايدالى قازبالاردى ءوندىرۋ مەن وڭدەۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ, تەحنولوگيالىق ۇردىستەردى اۆتوماتتاندىرۋ جانە ەلەكترمەن قامتاماسىز ەتۋ, قالپىنا كەلەتىن ەنەرگيا كوزدەرى, ايماق كاسىپورىندارى مەن ۇيىمدارىنداعى ەكونوميكالىق ماسەلەلەر جانە ت.ب. تاقىرىپتاردا عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋدە. ءبىلىم ورداسىندا گرانتتىق باعدارلامالار شەڭبەرىندەگى باستاماشىل جانە تاۋەكەلدى عىلىمي زەرتتەۋلەر ورىندالىپ, ۇلتتىق كومپانيالارمەن جانە ەكونوميكانىڭ ناقتى سەكتورىنىڭ وكىلدەرىمەن شارۋاشىلىق كەلىسىم جۇمىستارىن جاساۋ تاجىريبەسى جالعاسىپ كەلەدى.
ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ جولداۋىندا ۇسىنعان «جاسىل كوپىر» باستاماسى دۇنيە ءجۇزى بويىنشا ەكولوگيالىق تازا ەكونوميكانى ءىس جۇزىندە دامىتۋ جانە تاراتۋ پروبلەمالارىن شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. باستامانى كوپتەگەن الەم ەلدەرى قولداپ وتىر جانە ول ەۋروپا, ازيا جانە تىنىق مۇحيتى ەلدەرىنىڭ اراسىنداعى سەرىكتەستىكتى نىعايتىپ, قولدانىستاعى ايماق-تىق باعدارلامالاردىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرماق. سەمەي يادرولىق پوليگونىن جابۋ ارقىلى قازاقستان الەمگە يادرولىق قارۋعا قارسى قوزعالىستىڭ كوشباسشىسى رەتىندە تانىلدى. ەندى ەلباسىنىڭ ەكولوگيالىق ماقساتتاعى جاڭا باستاماسى دا تورتكۇل دۇنيەنىڭ بەلگىلى ساياساتكەرلەرى مەن دۋالى اۋىز ساراپشىلارىنىڭ نازارىن تىكەلەي اۋدارا باستادى. «جاسىل كوپىر» ەكولوگيالىق باعدارلاماسى شەڭبەرىندە ستۋدەنتتەرىمىزدىڭ ەنەرگيانى ءتيىمدى پايدالانۋ مەن ۇنەمدەۋ سالاسىنداعى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا «ەكولوگيالىق ينجينيرينگ جانە ەنەرگيانىڭ بالاما كوزدەرى مەن بيوقالدىقتاردى قولدانا وتىرىپ تۇراقتى دامۋ» اتتى ەۋروپالىق تەمپۋس جوباسى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. سەبەبى, تەك قانا «جاسىل» ەنەرگەتيكا كۇننەن-كۇنگە ارتىپ بارا جاتقان سۇرانىستى ءتيىمدى ءارى از شىعىنمەن قامتاماسىز ەتە الادى.
زاماناۋي تەحنولوگيالاردى ترانسفەرتتەۋ مۇمكىندىگى بار سالاارالىق سەكتوردى انىقتايتىن عىلىم مەن بيزنەستىڭ تولىققاندى كووپەراتسيالانۋىنا بايلانىستى شارالار ينستيتۋتىمىزدا الدەقاشان جاسالىنا باستادى. قازىرگى تاڭدا ءبىز قوستاناي وبلىسىنداعى ەرەكشە ماڭىزدى جوبا – ايماقتىق تەحنوپاركتى قۇرۋ جونىندەگى جوبا جۇمىسىمەن اينالىسىپ وتىرمىز. بيزنەس, عىلىم, مەملەكەت پەن قوعام وكىلدەرى, قوستاناي وبلىسىنىڭ يننوۆاتسيالىق دامۋىنا بارلىق مۇددەلى توپتاردىڭ بەلسەندىلىك تانىتۋى جوبانىڭ تابىستى جۇزەگە اسۋىنىڭ ماڭىزدى فاكتورى. ءبىز تەك قانا تەحنولوگيالىق يننوۆاتسيالارمەن شەكتەلىپ قانا قويماي, الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق يننوۆاتسيالاردى دامىتىپ, جاس عالىمدار مەن كاسىپكەرلەردىڭ جاڭا جوبالارىن ىسكە اسىراتىن بولامىز. ال بازالىق كافەدرالار, بيزنەس-ينكۋباتور, كاسىپكەرلىك جونىندەگى مامانداندىرىلعان جۇيە ستۋدەنتتەر مەن جوعارى وقۋ ورنى تۇلەكتەرىنىڭ كاسىپكەرلىك بەلسەندىلى-گىن قولداۋدىڭ ماڭىزدى تەتىگىنە اينالماق. بيزنەس-ينكۋباتور جانىندا ستۋدەنتتەردىڭ باستاماسىن قولداۋ قورىن قۇرۋ دا جوسپاردا بار. تەحنوپاركتى قۇرۋ عىلىمدى كوپ قاجەت ەتەتىن يننوۆاتسيالىق جوبالاردى ءتيىمدى جولمەن ىلگەرىلەتۋ مەن قولداۋ جۇيەسىنە وڭ اسەر ەتىپ, عىلىمي يدەيانىڭ تۋىنان باستاپ ءونىمدى شىعارۋعا دەيىنگى بارلىق كەزەڭدى قامتيتىن تەحنولوگيالىق ۇردىسكە جول اشادى.
وسىنىڭ بارلىعىن ەسكەرە كەلە, ەل پرەزيدەنتى العا تارتقان اۋقىمدى تاپسىرمالاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ايتارلىقتاي ءىس ىرگەسى قالاندى جانە قاجەتتى قور مەن مەحانيزمدەر بار دەپ ويلايمىن. ءدال بىزگە, قازاقستاندىقتارعا, ءار ازاماتتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن جاقسى سەزىنەتىن جانە كەز كەلگەن كۇردەلى ماسەلەنىڭ ەڭ ءتيىمدى شەشىمىن تابا بىلەتىن عالامدىق دەڭگەيدەگى ۇلت كوشباسشىسىنىڭ كەزەڭىندە ءومىر ءسۇرۋ باقىتى جازىپتى. سوندىقتان دا ءبىز ەلباسىنىڭ قازاقستاندى قۋاتتى ءارى گۇلدەنگەن مەملەكەتكە اينالدىرۋ سەكىلدى اسقاق ارمانىن شىنايى ومىردە ىسكە اسىرۋعا اتسالىسۋىمىز كەرەك.
ءابدىراحمان نايزابەكوۆ,
رۋدنىي يندۋستريالىق ينستيتۋتىنىڭ رەكتورى,
تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ
دوكتورى, پروفەسسور