«سەن كۇيزەلىستەسىڭ بە؟ سەنى ەشكىم تۇسىنبەيدى مە؟ سەن الدىڭا قويعان ماقساتتارىڭا جەتە المايسىڭ با؟ سەنىڭ تابىستى ادام بولعىڭ كەلسە, ءبىزدىڭ سەمينار-ترەنينگىمىزگە كەلىپ ءوز ءومىرىڭدى وزگەرتىپ, تابىسقا كەنەلىپ شىعاسىڭ…» دەگەن ءتۇرلى پسيحولوگيالىق پراكتيكتەردىڭ سەمينارلارىنا شاقىرتۋلاردى كورىپ, ەستىپ جاتامىز. شىنىمەن, كۇيزەلىستە جۇرگەن ادام ءۇشىن وسىنداي موتيۆاتسيالىق سوزدەردى ەستىپ, مۇمكىن وزگەرىپ, ءومىرىنىڭ ءمانىن تاۋىپ, تابىستى بولۋى مۇمكىن. بىراق بارلىق جاعدايلاردا ەمەس. سەبەبى كەي جاعدايلاردا بۇل دەسترۋكتيۆتى اعىمداردىڭ جەتەگىنە كەتىپ قالۋىمەن سيپاتتالۋدا.
ءدىن ادام ومىرىندە ماڭىزدى ورىن الادى. ادام العاشقى قاۋىمدىق كەزەڭنەن باستاپ اينالاداعى قۇبىلىستاردىڭ سەبەپتەرىن بىلۋگە تالپىنعان, الەم, ءومىر مەن ءولىم, ءومىردىڭ ءمانى سياقتى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەي وتىرىپ, اقىلدان تىس ءبىر قۇدىرەتتى كۇشتىڭ بار ەكەندىگىنە سەنگەن.
ءدىن اينالاسىنداعى جان ۇعىمى ەرتە دامۋ كەزەڭدەردىڭ وزىندە-اق دەنەدەن بولەك قۇدىرەتكە يە تۇسىنىكتەر قالىپتاسقان. جان دەگەنىمىز – ادامنىڭ, جان-جانۋارلاردىڭ (كەيدە وسىمدىكتەردىڭ دە) بويىنداعى تىرشىلىك قۋاتى. ءدىني دۇنيەتانىمدا ادامدارعا جان بەرۋشى جانە ونى الۋشى – قۇداي. بۇل – بارلىق دىندەرگە ورتاق تۇسىنىك. دەمەك, جان يەسى – قۇداي. يسلام فيلوسوفياسىندا جان اللانىڭ نۇرى نەمەسە اللانىڭ نۇرىنان جان پايدا بولادى دەيدى. قالاي بولعاندا دا جان ادامعا قاتىستى ەمەس, ول اللا امىرىمەن بولاتىن ءىس دەپ ۇعىنعان. جاننىڭ تانگە تۇراقتاعان كەزى «جالعان» ءومىر بولسا, تاننەن ءبولىنىپ «ۇشىپ» كەتكەن سوڭ, ول «ماڭگىلىك» عۇمىر كەشۋ دەپ, و دۇنيەدە جاراتۋشى سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەتىن دە جان دەيدى. فيلوسوفيا تاريحىندا جان تۋرالى كوپتەگەن عۇلامالار پىكىر ايتقان. مىسالعا اريستوتەل جان ءتاننىڭ فورماسى دەسە, گرەك فيلوسوفى پلوتين جان ءتاننىڭ فورماسى ەمەس, ول اقىل يەسى دەيدى. ونىڭ ايتۋىنشا, اقىل – تاندە ەمەس, جاندا. يبن سينا وسىمدىكتەر جانى, حايۋاناتتار جانى جانە ادامدار جانى دەپ جىكتەگەن, ونىڭ دۇنيەتانىمىندا «اقىلسىز جان» دەگەن تۇيسىنىك حايۋاناتتار جانى بولسا, اقىلدى جان يەسى ادام دەيدى. مۇنداي جاعدايدا وسىمدىك جاننىڭ حايۋان جانىنا, ودان ادام جانىنا ءوتۋى نەمەسە كەرىسىنشە بولۋى مۇمكىن ەمەس. جاننىڭ ءبىر دەنەدەن ەكىنشى دەنەگە اۋىسۋى – بۋددا دىنىندەگى تۇسىنىك. جان ميفولوگيادا, كوركەم ونەردە دە ءتۇرلى وبرازدارعا نەگىز بولعانى بىزگە بەلگىلى.
جان تۋرالى ۇعىمدى تولىقتىراتىن عىلىمنىڭ تاعى ءبىر سالاسى پسيحولوگيا بولىپ تابىلادى. سەبەبى پسيحولوگيا گرەك تىلىنەن «جان تۋرالى ءبىلىم» دەپ اۋدارىلادى, ال تەوريالىق نەگىزدەمەسىنە سايكەس ادامدار مەن جانۋارلاردىڭ مىنەز-قۇلقى مەن پسيحيكالىق پروتسەستەرىن زەرتتەيتىن عىلىم بولىپ تابىلادى. پسيحيكا – بۇل ءتىرى ءومىردىڭ پاندىك الەممەن ءوزارا بايلانىسىنىڭ جوعارى ءتۇرى, ولاردىڭ ءوز نيەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋ جانە ول تۋرالى اقپارات نەگىزىندە ارەكەت ەتۋ قابىلەتتەرى. پسيحيكا ارقىلى ادام قورشاعان ورتانىڭ زاڭدىلىقتارىن كورسەتەدى. ياعني پسيحولوگيا جان تۋرالى عىلىم دەسەك تە بولادى, بىراق پسيحولوگيا تاجىريبەسىندە (پراكتيكاسىدا) جان ۇعىمى تەك ادامنىڭ جانىن ەمدەۋ دەگەن ۇعىمدا عانا قولدانىلىپ, قاراستىرىلادى. مۇنداي ەكى جاقتىق پسيحولوگتاردىڭ ءدىني ۇعىمداردى تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە الىپ كەلىپ, ءدىن پسيحولوگياسىنىڭ شىعۋ سەبەپكەرى بولدى.
ءدىن مەن پسيحولوگيانىڭ ۇيلەسىمدىگى رەتىندە قاراستىرۋىمىزعا بولاتىن ەلىمىزدە تانىمالدىلىققا يە بولىپ دامىپ كەلە جاتقان پسيحو-ترەنينگتەر, سەمينار, كۋرستار از ەمەس. ولار ادام ءومىرىن جەڭىلدەتۋ, ياعني كۇيزەلىستەر مەن قيىندىقتاردى توتەپ بەرۋ ءۇشىن موتيۆاتسيالار مەن كەڭەستەردى بەرۋشىلەر دەپ قاراستىرا الامىز. الەم ەلدەرىندە مۇنداي سەمينار, ترەنينگتەر بىزگە قاراعاندا الدەقايدا ەرتە دامىپ, وزىندىك ءبىر جۇيەلەنىپ, زاڭداستىرىلعان بولسا, ەلىمىزدە ونداي تاجىريبە مەن تاجىريبەلى مامانداردىڭ تاپشىلىعىنىڭ اسەرىنە داۋلى ماسەلەلەرگە سەبەپ بولۋدا. ماسەلەن, قانداي دا ءبىر پسيحولوگيالىق ءبىلىمى جوق الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى وقىرماندارىنا اقىل ايتىپ, ۇلگى بولۋ تەندەنتسياسى كوبىنە ايەل قاۋىمىنا ءتان بولىپ جاتىر. مۇنداي ۇلگىلى موتيۆاتورلاردىڭ ءوزى شەتەل پسيحولوگتارىنىڭ سەمينار, ترەنينگتەرىنەن ۇيرەنگەنىن قازاق ءداستۇرى مەن ءداستۇرلى قازاقتىڭ ءدىني سەنىمدەرىن يسلاممەن ۇشتاستىرىپ, كەيدە دىنگە قايشى ارەكەتتەرىمەن كوزگە ءتۇسىپ جاتادى. مىسالعا الساق, ج. ەسىمدى قازاقستاندىق بەلگىلى بلوگەر, ءوزىن رۋحاني پراكتيك رەتىندە تانىستىراتىن موتيۆاتور يسلامداعى قازىرگى ءومىردىڭ جالعان ەكەندىگى تۋرالى ۇستانىمدى ءبۋدديزمنىڭ جاننىڭ اۋىسۋى كارما, سانسارا تۋرالى تۇسىنىكتەردى ۇلاستىرىپ, ءبىر ويعا كەلتىرىپ, ەكى ءدىندى دە ءبىر ەتىپ شاتاستىرىپ جاتادى. رۋحاني پراكتيك رەتىندە پسيحولوگيالىق ترەنينگ كۋرستاردى جۇرگىزۋ بارىسىندا جانار اتالمىش پسيحولوگتار ز.فرەيد, ۆ.فرانكل, ە.فرومم, ت. ب. عالىمداردىڭ تاجىريبەسى مەن ەڭبەكتەرىنە سۇيەنەدى.
رۋحاني پراكتيكا بۇل ەڭ الدىمەن ادامنىڭ ءوزىن-ءوزى باقىلاۋ جانە جەكە باسىندا بولىپ جاتقانىن تەك ءوزى عانا شەشۋى كەرەك دەگەن ۇستانىمنان تۇرادى. ەلىمىزدە پسيحولوگيا, نۋمەرولوگيا دەگەن اتپەن ترەنينگ كۋرستاردى وتكىزىپ جۇرگەن كەلەسى ق. ەسىمدى ازاماتشا – ەلگە تانىمال تۇلعا, بلوگەر جانە الەۋمەتتىك جەلى پسيحولوگى. مۇنداي تانىمالدىلىققا يە تۇلعالار ءوزىن پسيحولوگ دەپ ايتقانمەن, كوپشىلىگى پسيحولوگيالىق ءبىلىم يەلەرى ەمەس. بىراق وعان قاراماستان, پسيحو-ترەنينگتەرگە حالىقتىڭ بەلسەندى قاتىسۋىن كورەمىز.
مۇنداي «پسيحولوگ-موتيۆاتورلار» وزدەرىنىڭ تاجىريبەسىن ءدىن ەمەس دەپ, ەشقانداي ءدىني-نانىمدى دارىپتەمەيتىنىن ايتسا دا, ءدىني تاقىرىپتاردى ءۇستىرتى بولسىن ايتىپ, ءتىپتى ءبىرشاما كەڭەستەر بەرەدى. وسىنداي الەۋمەتتىك جەلىدەگى تانىمالدىلىقتى پايدالانىپ, تىڭدارماندارىنا وزىندىك دىندەر تۇرعىسىنان قايشىلىققا تولى رۋحاني دۇنيەنى دارىپتەپ جاتقانىن ءتىپتى وزدەرى, ءسىرا, بايقامايدى.
ن.ديحامباەۆ,
نۇر-سۇلتان قالاسى ءدىن ماسەلەلەرىن
زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ تەولوگ-مامانى
