Ata tarihta ūltynyŋ örısı keŋeiıp, öresı biıktep, qanat jaiyp örkendeuıne üles qosqan, el baǧy, jer qamy üşın tolarsaqtan saz, tobataidan qan keşıp, azattyq jolynda arpalysqan alaş ardaqtylary az bolǧan joq.
Bar ǧūmyryn ūlt ısıne sarp etken bırtuar qairatkerlerdıŋ bırı – Hairetdin Bolǧanbaevty bügıngı ūrpaq erekşe qūrmetpen, keudedegı zor maqtanyşpen aituy tiıs. Ärine, keŋestık-totalitarlyq jüie jürgızgen solaqai saiasattyŋ kesırınen atamyzdy bügınde bıreuı bılse, bıreuı bıle qoimas. Desek te, onyŋ eŋbegı men qūndy mūralary, artynan qalǧan önegelı ūrpaǧy būǧan dälel. Körnektı alaş arysy Hairetdin Bolǧanbaev 1894 jyly Aqmola oblysynyŋ Qorǧaljyn audanynda düniege kelgen. Jazyqsyz jalanyŋ qūrbany bolǧan ol 1937 jyldyŋ 21 qaraşasynda Taşkent qalasynda atu jazasyna kesıldı. Tek jarty ǧasyrǧa juyq uaqyt ötkennen keiın ǧana, iaǧni, 1988 jyldyŋ 4 qaraşasynda Qazaq KSR Joǧarǧy sotynyŋ ükımımen tolyq aqtaldy. Basqa da alaş ziialylary siiaqty jastaiynan oqu-bılımge zerek, ömırge qūştar bop ösken Hairetdin atamyz «ūlt taǧdyry» degende aldyna jan salmaityn. Auyldaǧy mekteptı tämamdaǧannan keiın äkesı Äbdırahman qajy ony Orynbordaǧy Hūsainiia medresesıne oquǧa tüsıredı, osynda oqi jürıp, dıni sauatyn aşady. Üzeŋgıles zamandastary siiaqty ol da halyq taǧdyryna bei-jai qarai almai, qolyna naiza almasa da, qazaqtyŋ maŋdai aldy ziialysy retınde saiasattyŋ bel ortasynda jürıp-aq, köptegen igılıktı ıs atqarǧan jan. Bärınen būryn qairatkerdı halyqtyŋ taǧdyry men bolaşaǧy mazalaityn edı. Sodan bolar, serpındı patriottyq sezımı ony bodandyqqa qarsy küresuge qylyştai qairap otyrdy. Ol Türkıstan avtonomiiasyn qūruǧa atsalysyp, bolşevikterge qarsy tūrdy.
Osyndai auqymdy ısterımen qatar, Hairetdin Bolǧanbaev ūlttyq publisistika men baspasözge zor eŋbek sıŋırdı. Ahmet Baitūrsynov, Mırjaqyp Dulatov siiaqty intelligensiianyŋ tıkelei qatysuymen şyǧyp otyrǧan «Qazaq» gazetıne maqalalaryn jiı jariialap tūrǧan. Zūlmaty auyr bolǧan töŋkerıs kezderı Mūstafa Şoqai, Sūltanbek Qojanovpen bırıgıp, Taşkentte «Bırlık tuy» gazetın şyǧarysqan eken. Keiınırek osy gazettıŋ redaktory bolyp, ūlttyq publisistikaǧa sübelı üles qosqan. Sondyqtan, bız Hairetdin atany qazaq jurnalistikasyna özındık qol taŋbasyn qaldyryp, kösemsözdıŋ has şeberı bolǧan redaktorlyq qyzmetın erekşe atap ötuımız de qajet. Köbıne jazylǧan eŋbekterı sol kezdegı qazaq halqynyŋ qoǧamdyq-saiasi, äleumettık-mädeni tūrmysyna qatysty mäselelerdı qauzaidy. Mäselen, «Medrese Haseniede qazaq balalary», «Türkıstan ölkesı», «Qoqan sezı häm qazaq-qyrǧyz» syndy äueze-maqalalary şynşyldyqtyŋ naq ülgısı bolsa kerek-tı.
Esımı halyqqa endı ǧana sıŋıstı bolyp kele jatqan Hairetdin Bolǧanbaevtyŋ eŋbegı men kır tasyndai salmaqty mūralary älı de bolsa zerttelu üstınde. Atamyzdyŋ tuǧan – qyzy Gülnar Bolǧanbaeva dünieden ötse de, ömırınıŋ soŋyna deiın äke amanatyn arqalap, şyǧarmalary men jazylǧan eŋbekterın mūraǧattardan ızdep tauyp, jinap jürıp, taǧylymdy ömırınen syr şerter tolyq bır kıtaptyŋ basylyp şyǧuyna atsalysty. Sondai-aq, kıtaptyŋ jaryqqa şyǧuyna belgılı alaştanuşy, bügınde L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ prorektory Dihan Qamzabekūly aǧamyz ben «Otyrar» ǧylymi kıtaphanasynyŋ direktory, belgılı zertteuşı Tūrsyn Jūrtbai aǧamyzdyŋ sıŋırgen eŋbekterı orasan edı. 2009 jyly Dihan Qamzabekūlynyŋ qūrastyruymen alaş qairatkerı jaiynda tolyqqandy kıtap «İman küşı» degen atpen basylyp şyqty. Artynda qalǧan ūrpaqtary da qanatymen su sepken qarlyǧaştai atasynyŋ önege men tälımge toly ömırın ünemı maqtanyşpen aityp jüredı. Mäselen, Gülnar Bolǧanbaeva apamyzdyŋ tuǧan ūly – Jambyl Kämelov bügınde atasynyŋ qūrmetıne «Hairetdin Bolǧanbaev qaiyrymdylyq qoryn» ūiymdastyryp, basşylyq etude. «Eldık pen erlıkke toly alaş qairatkerlerınıŋ ömırı men qairatkerlık qyzmetı ūlyqtauǧa tiıs. Sonda ǧana elımızdıŋ jastary tamyryn tereŋge jaiǧan tarihyn bıle jüredı, azat üşın janyn pida etken ata-baba ruhyna taǧzym etıp, ūrpaqtar sabaqtastyǧyn jalǧastyratyn bolady. Özım atamyzdyŋ ūltjandylyqqa toly ömırı jaiynda oi-tolǧamymdy, anamnan estıgen estelıkterımdı saralap, maqalalarymdy bırqatar baspasöz betterınde jariialap tūramyn. Atamyzǧa degen adaldyqpen atqarylyp jatqan ısterdıŋ qarasy az emes….» dedı Jambyl Kämelov.
Ämır DOSHOJİN,
L.Gumilev atyndaǧy EŪU-nıŋ studentı
