Жасы ұлғайған адамдарға медицина қызметкерлерінің немқұрайлы қарауы белең алды. Алайда қарттарға, оның ауру-сырқауына кәрілік деп салғырт қарау – мәдениеттің төмендігі. Тегін ем алу – жас ерекшелігіне қарамастан, Қазақстан азаматтарының бәріне бірдей Ата Заңмен берілген құқы. Жедел жәрдем де шақыртқан адамды кәрі-жас деп бөлмей, бәріне бірдей білікті қызмет көрсетуге тиіс.
Таяуда бір әжеймен жолымыз тоғысқан еді. Кейбір қатарластары секілді үмітсіздікке түспеген. Әлдекімдердей әрнәрседен секем алмайды. Кіжінбейді. Кейімейді. Жастардың болашағына сеніммен қарап, айналасына мейірленіп отырады. Жылы сөйлейді, аузы жақсы. Өзі батагөй.
Қарияның жасы сексен алтыда екен. Денсаулық туралы сөз болғанда, әлденеге алаңдайтынын сездірді.
Әңгімесіне қарағанда, қайбір жылы облыс орталықтарының біріндегі қызының үйіне барып жатып, қатты ауырыпты. Қызы жедел жәрдем шақыртады. Дәрігерлер келе сап қарияның аяғы ісіп, қызуы көтеріліп жатқанын көреді. Бірақ бұл аурудың сыры «қарттықта» екенін айтып, оған жасының сексеннен асқанын есіне салып, шарасыздық танытып кетеді.
«Сонда біз сексеннен ассақ, өле беруіміз керек пе?» деп үнсіз қалдым дейді әлгі әжей. Сол оқиғадан соң, өліп бара жатса да, жедел жәрдем шақыртпауға бекінгенін сөз ауанымен білдіріп қойды.
Сол әңгімеден кейін көп жасаған адамдар туралы ой көкейімнен кетпей жүрді. Бүгінгі күні бізді өзімшілдік билеген сияқты. Өзімшілдік билегені сондай, қоғамның бар игілігі бізге ғана тиесілідей көреміз. Денсаулықты күтіп, сау жүру біздің ғана құқымыз секілді. Жасы ұлғайған адамдарға көбіміздің «сіздің жасыңызға жетем бе, жоқ па», «сіздің жасыңызда сіздей болып жүре алсақ, қанеки» деп тұрып, сұқтанып сөйлейтін де кездеріміз бар.
Иә, сексеннен асу біз үшін ұзақ жасаған болып саналады.
Ал шын мәнінде, көп жасау адам баласы үшін таңсық па?
Швейцария халқының орташа өмір сүру жасы – 82,70-ті көрсетеді екен. Жапон елінде де орташа өмір сүру ұзақтығы 82,59-ды құрайды. Исландияда – 82,39; Испанияда – 82,33; Италияда – 82,09; Австрияда – 81,85; Швецияда – 81,8; Израильде 81,76; Францияда – 81,67; Норвегияда – 81,3 жас. Ал CIA World Factbook-тің мәліметтері бойынша Монакода халықтың орташа өмір ұзақтығы 89,68 жас деп көрсетілген.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының көрсеткіштеріне сәйкес, жер бетіндегі барлық ер азаматтардың орташа өмір сүру ұзақтығы – 80,2 жас, ал әйелдердің өмір сүру ұзақтығы 85 жас екен. Қазіргі жедел қарқынмен дамып жатқан медицинаның арқасында бұл көрсеткіш санаулы жылдардан соң 90-ға жететін болады дейді болжамшылар.
Демек, сексен жастан асқанға сұқтану – кісі мәдениетінің төмендігі. Медицина саласы қызметкерлері де кісі жасының ұзақтығын пайдаланып, өз біліксіздігін бүркемелеуге хақысы жоқ.
Хош. Әлемде жүзден асқан адамдары мыңдап саналатын елдер көп. Бір ғана Жапон елінде өткен жылдары мұндай ғасыр жасаған адамдардың саны 52 мыңға жуық болған. Ондай елдерде, әрине, қарт адамдарда ешқашан «көп жасап қойдым-ау» деген қолайсыз сезім болмайды.
Қазақстан да өмір сүру ұзақтығы бойынша Орталық Азия мемлекеттерінің алдыңғы қатарларының бірінде тұр. Нақты сандарды сөйлетсек, Ресейде орташа өмір сүру ұзақтығы 66,05 жас болса, Украинада – 68,1 жас, Белоруссияда 70,2 жас. Ал Қазақстандағы бұл көрсеткіш 69 жасты құрайды.
Қазақ тағамтану академиясының президенті Төрегелді Шармановтың айтуынша, мұндай өмір сүру ұзақтығын жоғарылатуға адамның қоғамға жақсы көзқараспен қарауы, жүйке жүйесінің тұрақты болуы және тамақтану режимінің сақталуы себеп болады екен.
P.S. Жалғыз әжеймен әңгімеден соң жер бетіндегі ең ұзақ жасаған адамдар, көп жасайтын халық туралы ой жетегіне алған. Халқының орташа өмір сүру ұзақтығы жоғары елдердің бәрі қоғамы мейірімге бай, адамдары табиғатын да, елін де, өздерін де аялаған, халқының мәдениеті жоғары мемлекеттер екеніне көзіміз жете түсті. Бұл маған ақын апамыз Күләш Ахметова жиі айтатын ылғи ұзақ өмір сүретіндердің аралы туралы әңгімені есіме түсірді.
«Жапонияда Окинава аралы бар. Сол аралдың тұрғындары, негізінен, ұзақ өмір сүреді екен. Соның сыры неде деп іздеуші едім. Сөйтсем, ол аралда өзі мыңдаған адам өмір сүреді екен. Бір аралды мекендеген елдің бәрі бір-біріне туыстық сезіммен қарайтын көрінеді. Ауылда бір үйде тұратын жалғыз қарт болса, бүкіл ауыл соған барып, қол ұшын беріп, отынын түсіріп, отын жағып, ұдайы қамқорлық танытып тұрады екен. Ол аралдың тұрғындарында кісікиіктену жоқ. Бір-біріне шынымен туысындай қарайды. Сол қамқорлықтың, сол жақсылықтың, сол мейірбандықтың арқасында ол жердің халқы ұзақ өмір сүреді» дейді ақын…
Осы тақырыпта қызықты деректерді оқып отырғанда, адам қартайғанда да айналасындағыларды жақсы көре ме, өмірден, өзге адамдардан мезі болып кетпей ме, кәрі жүректе мейірім сарқылып қалмай ма, көп жасаған жанда жылу бола ма деген секілді сұрақтар жылт етеді. Сол мұң екен, арсыз көңіл жер бетіндегі ең кәрі адамдардың фотосуреттерін көруге құмарта берді.
Иә, адам жүрегі жүз жыл, тіпті жүз жиырма, жүз елу жыл мейірім мен махаббат бесігі болып қала алады екен. Жан бар жерде жылу болады.
Өмір – аяқ-қолы балғадай жастарға ғана тән емес.
Ендеше, ғасыр жасаған жүрек сақтаған мейірімді біз неге сақтай алмаймыз?
Нәзира БАЙЫРБЕК
(Сурет фотограф Айбек АХАНОВТЫҢ Instagram парақшасынан алынды)
